Infestaties met bedwantsen zijn een toenemend probleem in de gehele wereld. Niet alleen in hotels maar ook in gezondheidszorg-instellingen (1) en bij mensen thuis neemt hun aantal toe. In de Verenigde Staten van Amerika is het aantal meldingen explosief gestegen. Gegevens uit New York City laten een toename van het aantal klachten door ‘bed bugs’ zien van 537 in 2004 tot 10.985 in 2009. (2) Ook in Europa zijn er gegevens over toename. (3) De toename is te wijten aan toenemende resistentie van het insect tegen de gebruikte bestrijdingsmiddelen. De verspreiding vindt plaats door toenemend internationaal reisverkeer.

Bedwantsen

De bedwants (oude naam: wandluizen of weegluizen) is een ectoparasiet van de mens die al duizenden jaren bekend is. Na de Tweede Wereldoorlog is hij in gematigde streken door verbeterde woonomstandigheden zeldzaam geworden. Maar sinds 1995 is het aantal bedwantsinfestaties wereldwijd aan het toenemen. Infestatie is in dit verband een betere term om te gebruiken dan infectie omdat, anders dan bij infectie, de parasiet zich niet in of op de mens vermenigvuldigt. In Nederland wordt alleen de gewone bedwants, Cimex lectularius, aangetroffen; in de tropen komt de C. hemipterus voor. ‘Cimex’ is Latijns voor insect en ‘lectularius’ betekent bed. Bedwantsen heten in het Frans 'punaises'.
Bedwantsen bezoeken hun gastheren alleen ’s nachts voor het nemen van een, soms omvangrijke bloedmaaltijd.

Levenscyclus bedwants

Volwassen bedwantsen zijn gemiddeld 5 mm lange, roodbruine, ovaalvormige en, indien niet gevoed, dorso-ventraal platte insecten, met 3 paar poten, lijkend op linzen of appelpitjes. (Foto 1) Zoals altijd in de parasitologie zijn vrouwtjes groter en ronder dan mannetjes. (Figuur 1) Ze zijn lichtschuw en houden van warmte. Ze behoren tot de orde van Hemiptera en hebben steekvormige monddelen (steeksnuit, stiletto) om bloed te zuigen. Volwassen exemplaren hebben rudimentaire vleugels, vleugels in de vorm van leerachtige vulsels bij hun voorpoten (soort schoudervullingen). Bedwantsen vliegen of springen niet, maar lopen des te harder. De nymfen (larven) zijn ongeveer 1 mm lang en vuilwit van kleur, steeds donkerder naarmate ze ouder worden. Zowel volwassen bedwantsen als nymfen zijn hematofaag: ze hebben bloed nodig van warmbloedige gastheren. De soorten C. lectularius en C. hemipterus voeden zich vooral met mensenbloed, evenals de in de (sub)tropen voorkomende triatominebedwantsen. Deze kunnen de parasiet Trypanosoma cruzi verspreiden die de ziekte van Chagas (slaapziekte) veroorzaakt. (4)
Bedwantsen worden aangetrokken door CO2 carbon dioxide (carbon dioxide) in de uitgeademde lucht van mensen, de lichaamswarmte van slapende mensen en bepaalde geurstoffen.
Het bevruchte vrouwtje legt gedurende 18 weken 5-8 eieren per dag, die na 4-12 dagen uitkomen, afhankelijk van temperatuur en luchtvochtigheid. Er zijn 5 nymfestadia. De nymf moet altijd een bloedmaaltijd hebben gehad om in een volgend stadium te kunnen komen. Ze doen ongeveer 5-10 minuten over een maaltijd en ze nemen er meerdere per week. Per keer kan er tot 1,3-2 ml bloed opgezogen worden. Dat betekent dat ze in lengte 30-50% en in gewicht 150-200% kunnen toenemen!
Volwassen bedwantsen leven 6-12 maanden en kunnen ver-scheidene maanden tot wel een jaar zonder eten overleven. Onder optimale omstandigheden kan de bedwants in 6-8 weken geslachtsrijp zijn. Maar dit kan ook veel langer duren.
Bij de voortplanting van bedwantsen spreekt men van 'traumatische inseminatie': hoewel het vrouwtje een daartoe bedoelde opening heeft penetreert het mannetje haar met zijn voortplantingsorgaan via de intacte buikwand en brengt zijn zaad op die manier in de vrije buikholte. Ook andere mannetjes en nymfen worden zo benaderd, waarbij nymfen deze daad vaak niet overleven. Ter bescherming scheiden nymfen aldehyde-feromonen uit die als anti-afrodisiacum werken en mannelijke bedwantsen in verwarring brengen. (5)

 

Figuur 1 Levenscyclus bedwants

Bedwantsen hebben stinkklieren die een kenmerkende was-achtige, wat zoetige geur produceren. Vuilgele uitwerpselen, eieren of eierschalen, exuviae (= vervelde huid) van bedwantsen zijn te vinden in spleten, naden of kieren in de buurt van bedden, of onder matrassen, in laden, achter het behang, in en achter wandcontactdozen etc. Alhoewel het vinden van dit soort restanten wijst op de aanwezigheid van bedwantsen, is het vinden van een bedwants van doorslaggevende aard. Overal waar een credit card tussen past kunnen bedwantsen ook zitten. Goed zoeken is zeer belangrijk. Speciaal getrainde honden – geurhonden – kunnen ingeschakeld worden via gespecialiseerde bedrijven. (2)

Of bedwantsen in een gematigder klimaat ook ziekteverwekkers kunnen verspreiden is de vraag. Er is aangetoond dat zij drager kunnen zijn van meticillineresistente Staphylococcus aureus (MRSA Methicilline-resistente Staphylococcus aureus (Methicilline-resistente Staphylococcus aureus)), vancomycineresistente Enterococcus faecium (VRE vacomicineresistente enterokok (vacomicineresistente enterokok)) (6), microfilaria, hiv humaan immunodeficientievirus (humaan immunodeficientievirus) en hepatitis B-virus. In tegenstelling tot wat in het verleden wel is gesuggereerd dat bedwantsen vectoren zouden kunnen zijn van onder meer Yersinea pestis, gelekoortsvirus, Mycobacterium tuberculosis en M. leprae (7), blijken ze geen effectieve vectoren voor ziekte te zijn. (8)

 

Foto 1 Vrouwtje is groter dan het mannetje, en heeft een groter achterlijf.

 

Foto 2 Volwassen bedwants (Bron: CDC Centers for Disease Control and Prevention (Centers for Disease Control and Prevention))

Klinische verschijnselen na beet

Over het algemeen ontstaat er na een beet van een parasiet een ontstekingsreactie of een allergische reactie op componenenten uit het speeksel van de parasiet. In het speeksel van bedwantsen zitten verschillende eiwitcomponenten. Deze kunnen omvangrijke allergische beetreacties over het gehele lichaam veroorzaken, ook op de bedekte delen van het lichaam. Er wordt vaak gezegd dat de beten in drieën voorkomen, zogenaamd ‘ontbijt-lunch-diner’- rangschikking, maar hier is nooit systematisch onderzoek naar gedaan. Vaak zijn de beten wel lineair of in clusters gerangschikt (9) en worden omschreven als erythemateuze of urticariële papels.
De allergische reactie treedt op na 1 tot 9 dagen en kan variëren van kleine, onduidelijk rode plekjes tot de klassieke bedwants-striemen (‘wheals’), die hevige jeuk veroorzaken. (10) Als het er veel zijn dan kan een erythemateuze rash of kunnen urticaria ontstaan, soms zelfs blaarvorming. Als er geen maatregelen genomen worden kan uiteindelijk bloedarmoede een gevolg zijn.
De bedwants kan door zijn fijne bijtorgaan onopgemerkt bijten. Tegelijk met speeksel worden een anticoagulans en een vasodilaterende stof ingespoten. Er wordt ook gesteld dat er een anestheticum wordt meegespoten, maar dat is nooit aangetoond. (2)
In de differentiële diagnose van een infestatie met bedwantsen staan scabies, reacties op antibiotica, voedselallergie, urticaria, muggenbeten, spinnenbeten, Staphylococcus aureus-infectie en waterpokken. (8, 11)
Beten van bedwantsen zijn overal op te lopen. Meestal heeft men ergens geslapen waar bedwantsen zich ophielden. Bedwantsen kunnen ook worden meegenomen via bagage (in koffers, in naden van kleren). Soms worden ze opgelopen in instellingen in de gezondheidszorg (1), openbaar vervoer en bioscopen.

 

Foto 3: Bed bugs fact sheet: levenscyclus Cimex lectularius.
(Bron: Department of Medical Entomology, Westmead, Australië. http://medent.usyd.edu.au/bedbug/)

Bestrijding

Bedwantsen kunnen overal zitten. Ook in instellingen in de gezondheidszorg (1), openbaar vervoer en bioscopen. Meestal heeft men ergens geslapen waar bedwantsen zich ophielden. Ze kunnen ook worden meegenomen in bagage (in koffers, in naden van kleren). Ter bestrijding dient een gecertificeerd bedrijf te worden ingeschakeld. Dit kan via het Kenniscentrum dierplagen (KAD Wageningen). Ga niet zelf met Insect Growth Regulators en insecticiden aan de slag, onder meer vanwege de kans op resistentieontwikkeling en bijwerkingen. Er zijn verschillende methoden om ruimtes en meubels bedwantsvrij te maken: blootstelling aan hitte (≥ 60ºC)of aan koude (< -14ºC minstens 48 u) en schoonmaken met warm water (> 50ºC). (1) In overleg en afhankelijk van de situatie zal gekozen worden welke methode de meeste kans van slagen heeft.

 

Foto 4: Een mannelijk exemplaar bezig met gewelddadige seks. Het schild van het vrouwtje is beschadigd rond de inseminatieplek (wikipedia.org).
Zie ook YouTube voor filmpje door Richard Naylor, University of Sheffield. http://www.youtube.com/watch?v=OLaaqX6A3AU

Kieren dienen gedicht te worden met goede kit. Beddengoed en kleding moet gewassen worden op 60 graden of hoger of gestoomd worden. Overweeg bij een hevige plaag de vernietiging van matrassen, bedden en kleding.
Het behandelen van beten van bedwantsen is niet zinvol. Als de laesies uitgebreid zijn en de jeuk ernstig is kan worden overwogen om lokaal steroïdencrème voor te schrijven, of eventueel een oraal antihistaminicum. Secundaire bacteriële infectie kan eventueel met een antibioticum bestreden worden.

Het beste is te voorkómen dat je gebeten wordt. Er moet zorgvuldig gezocht worden naar de plaaggeest, eventueel met geurhonden. Het is niet zinvol om met het licht aan te slapen of insecten-repellents zoals DEET diethyltoluamide (diethyltoluamide) te gebruiken. (7, 10)
Het meenemen van bedwantsen in bagage wordt voorkomen door koffers en tassen niet op de grond in de buurt van het bed te zetten, maar op een rek op enige afstand van muren en bed of in de badkamer op de tegels of in het bad. Ook is het van belang om bij de aankoop van tweedehandsspullen op bedwantsen te controleren.
In Norfolk, USA United States of America (United States of America), loopt een studie naar de effecten van orale behandeling met ivermectine bij mensen die gebeten worden door bedwantsen. Binnen 3 uur na een maaltijd van bloed met ivermectine sterft de wants. (12) Het biedt dus geen directe bescherming tegen de beet. Ivermectine is in Nederland voor deze indicatie niet geregistreerd.
In de toekomst valt wellicht iets te verwachten van fysische bestrijdingsmiddelen zoals silicaten waar feromonen aan toegevoegd zijn. (2) Silicaten absorberen vetten op het cuticle (chitineskelet) van de bedwants zodat het geen vocht meer kan vasthouden en sterft door uitdroging.

 

Rectificatie:

In de alinea over bestrijding zijn enkele onjuistheden vermeld, die in deze html versie zijn aangepast. Hiermee wijkt de tekst op de website af van de tekst in de pdf.

De alinea: Ter bestrijding kan eventueel een insecticide worden gebruikt, hoewel vaak resistentie bestaat tegen carbamaat en pyrethroiden, zoals bijvoorbeeld permetrine, en organofosfaten. Het insecticide moet tenminste 2 keer met een tussenpoze van 4-20 dagen worden gebruikt omdat niet altijd alle eitjes en nymfen in een keer gedood worden. (3) Beter is het een gecertificeerd bedrijf in te schakelen via http://www.bedwantsen-bestrijding.nl/ (OBON = ongedierte-bestrijdingsdienst Nederland.

Is vervangen door: Ter bestrijding dient een gecertificeerd bedrijf te worden ingeschakeld. Dit kan via het Kenniscentrum dierplagen (KAD Wageningen). Ga niet zelf met Insect Growth Regulators en insecticiden aan de slag, onder meer vanwege de kans op resistentieontwikkeling en bijwerkingen.

Auteur

T.A.M. Hekker, VUmc Vrije Universiteit Medisch Centrum Amsterdam (Vrije Universiteit Medisch Centrum Amsterdam), Amsterdam

Correspondentie

T.A.M. Hekker | tam.hekker@vumc.nl