De uitvoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker is onlangs op een aantal punten aangepast. In de eerste maanden van het bevolkingsonderzoek bleek dat het deelname- en verwijspercentage hoger lag dan verwacht op basis van de proefbevolkingsonderzoeken. Hierdoor is de vraag naar coloscopieën groter dan voorzien en is er onvoldoende coloscopiecapaciteit om deze extra vraag op te vangen.

Dit betekent dat bij ongewijzigd uitnodigingsbeleid er lange wachttijden voor intakes en coloscopie ontstaan na verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek of dat niet iedereen van de beoogde geboortejaren dit jaar uitgenodigd kan worden. In de afgelopen periode is gekeken welke aanpassingen nodig zijn om de uitvoering van het bevolkingsonderzoek zo goed mogelijk te kunnen vervolgen. In afwachting van een besluit hierover is in de afgelopen periode besloten tijdelijk het aantal uitnodigingen terug te brengen om lange wachttijden voor de intake te voorkomen.

Oorzaken grotere vraag naar coloscopieën

Uit de eerste cijfers blijkt dat het deelnamepercentage hoger is dan verwacht op basis van de proefbevolkingsonderzoeken. Daarnaast is ook het percentage mensen dat na een positieve iFOBT immunologische Fecaal Occulte Bloed Test (immunologische Fecaal Occulte Bloed Test) een coloscopie ondergaat hoger dan gemiddeld bij de proefbevolkingsonderzoeken. Tot slot is in de praktijk het verwijspercentage voor een coloscopie hoger dan waarmee gerekend werd op basis van de proefbevolkingsonderzoeken. Dit laatste is deels te verklaren door het uitnodigen van het oudere deel van de doelgroep van het bevolkingsonderzoek in 2014; er is gestart met het uitnodigen van de 76- en 75-jarigen; een Schotse studie[1] laat zien dat het verwijspercentage toeneemt met de leeftijd. Daarnaast worden ook in andere landen, die met een andere test (de OC-sensor) werken, hogere verwijspercentages gevonden. De fabrikanten van beide tests hebben de buffer om hemoglobine in het testbuisje te stabiliseren aangepast. Hierdoor breekt hemoglobine minder snel af en kunnen ook kleinere hoeveelheden bloed in de ontlasting al tot een positieve uitslag leiden.

Nadere analyse

Op verzoek van het RIVM zijn analyses en doorrekeningen gedaan door de landelijke evaluator van het bevolkingsonderzoek (Erasmus MC Erasmus University Medical Center (Erasmus University Medical Center) i.s.m. het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis) metde beschikbare gegevens (m.b.t. onder andere deelname, verwijzing en opbrengsten coloscopie). Op basis hiervan zijn er sterke aanwijzingen dat de test gevoeliger meet dan op basis van het Gezondheidsraadadvies van 2009 werd verwacht. Dit betekent dat er in absolute zin meer kanker wordt gevonden, maar dat er ook meer mensen een foutpositieve uitslag krijgen. In elk bevolkingsonderzoek moet een balans worden gevonden tussen het nut (gezondheidswinst) en nadelen (onrust, onterechte doorverwijzingen, kans op complicaties). Op basis van de eerste resultaten van het bevolkingsonderzoek darmkanker is gekeken wat de testeigenschappen betekenen voor de balans tussen nut en nadelen. Daarnaast bleek met de eerste schattingen van deelname- en verwijscijfer in het bevolkingsonderzoek dat er bijna twee keer zo veel coloscopiecapaciteit nodig was dan de coloscopiecentra eind 2013 aan de screeningsorganisaties hebben aangeboden.

Scenario’s

Om het bevolkingsonderzoek zo snel mogelijk meer in lijn met het advies van de Gezondheidsraad te kunnen uitvoeren en wachttijden voor de coloscopie te voorkomen heeft de evaluator op verzoek van het RIVM op basis van de beschikbare gegevens een aantal scenario’s met potentiële wijziging in het bevolkingsonderzoek doorgerekend die hieraan tegemoet zouden kunnen komen. Deze scenario’s zijn besproken met de Landelijke Commissie Invoering Bevolkingsonderzoek Darmkanker, het ministerie van VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) en de Gezondheidsraad. Op basis hiervan heeft het RIVM een besluit genomen over wijziging van het programma.

Besluit en overwegingen

Er is voor gekozen om de afkapwaarde te verhogen. Daarmee kan het verwijspercentage eenvoudig worden verlaagd. Bij de overwegingen om te komen tot een aanpassing van het programma is gekeken op welke manier er zo veel mogelijk mensen kunnen deelnemen en zo min mogelijk onterecht worden doorverwezen en waarbij gestreefd wordt naar een zo maximaal mogelijke opbrengst bij de coloscopie voor de gehele groep (nut-risicoverhouding). Hierbij moet rekening gehouden worden met beperkte coloscopiecapaciteit. Door de afkapwaarde van de test te verhogen naar 275 ng/ml komt het verwijspercentage in de tweede helft 2014 naar verwachting op 6%. Dit komt overeen met het eerder verwachte verwijspercentage. Dan is de verwachte opbrengst van de coloscopie in relatie tot het aantal gescreenden en daarmee de nut-risicoverhouding van de ontlastingstest (naar verwachting) weer meer in lijn met de proefbevolkingsonderzoeken. Op basis hiervan adviseerde de Gezondheidsraad in 2009 het bevolkingsonderzoek darmkanker in te voeren. Het aantal onterecht doorverwezen personen als gevolg van de gevoeligere test zal hiermee afnemen. Dit betekent dat er minder mensen onnodig een vervolgonderzoek hoeven te ondergaan.

Coloscopiecapaciteit

Dit jaar moeten nog ongeveer 33.000 coloscopieën worden verricht om de vooraf vastgestelde leeftijdsgroepen (63, 65, 67, 75 en 76 jarigen) uit te kunnen nodigen. Samen met de coloscopiecentra wordt gekeken welke mogelijkheden er zijn. Het is belangrijk dat er extra coloscopiecapaciteit komt in de zorg om aan de toenemende vraag te kunnen voldoen, ook gezien de gefaseerde invoering van het bevolkingsonderzoek. Het RIVM zal de zorgverzekeraars en Raden van Besturen van ziekenhuizen op korte termijn informeren over de verwachte benodigde coloscopiecapaciteit in 2014 en 2015 in relatie tot de zorginkoop en hen wijzen op de gefaseerde invoering waarbij de komende tijd uitbreiding van coloscopiecapaciteit nodig is.

Gegevens en monitoring

Voor de analyses en doorrekeningen zijn de gegevens gebruikt die tot op heden beschikbaar zijn over onder andere deelname, positieve uitslagen en coloscopie-opbrengsten. Deze gegevens zijn nog niet compleet en onvoldoende gevalideerd, maar voldoende bevonden om de eerste analyses uit te voeren. Op basis van deze eerste analyses is nu een besluit voor 2014 en 2015 genomen. Het streven is om per 1 september zo compleet en gevalideerd mogelijke gegevens te hebben van het bevolkingsonderzoek over de periode januari t/m juni 2014. Dit is nodig om verdere scenario’s te kunnen doorrekenen voor de wat langere termijn ter besluitvorming hoe het bevolkingsonderzoek realistisch uitvoerbaar blijft. Daarnaast blijft monitoring van de gegevens plaatsvinden om te bezien of we op termijn meer wijzigingen moeten doen en zo ja welke. In het najaar zijn meer definitieve resultaten over deelname, verwijzing en opbrengsten van coloscopie bekend.

[1] Mc Donald PJ, Strachan JA, Digby J, Steele RJC and Fraser CG. Faecal haemoglobin concentrations by gender and age: implications for population screening for colorectal cancer. Clin Chem Lab Med 2012;50(5) 935-940.