Publicatiedatum 15-01-2017 | 15:40 Auteur Redactie Infectieziekten Bulletin

De 6 Zuid-Nederlandse GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en hebben een intentieverklaring getekend over samenwerking op het gebied van de infectieziektebestrijding. Om dit vorm te geven startte in april 2015 het 1 jaar durende HPZoneDashboard voor Zuid-Nederland. Het Dashboard is een real-time weergave van alle infectieziektemeldingen, uitbraken en vragen bij de GGD’en in Zuid-Nederland. Met deze gegevens is het mogelijk om een antwoord te krijgen op bijvoorbeeld 'Hebben andere GGD’en ook een verhoogd aantal Legionella-patiënten? Zien andere GGD’en ook meer kinkhoestmeldingen bij de kleinsten jonger dan 1 jaar of speelt dit alleen bij de eigen GGD? Worden er veel vragen over zikavirus gesteld aan de de GGD’en? Wat zijn de seizoenstrends in gemelde gastro-enteritisuitbraken?' Aan het eind van dit project werd geëvalueerd in hoeverre het heeft bijgedragen aan versterking van de regionale infectieziektebestrijding. De resultaten van de evaluatie waren positief. Er is dan ook besloten om ook de komende 3 jaren gebruik te maken van dit Zuid-Nederlandse Dashboard.

IB januari 2017

Auteurs: H. ter Waarbeek, A. Rietveld, R. ter Schegget, S. van Dam

Infectieziekten Bulletin, jaargang 28, nummer 1, januari 2017

Achtergrond

De laatste jaren worden steeds meer data routinematig verzameld ten behoeve van (regionale) infectieziektebestrijding en surveillance. Ook bestaan er inmiddels verschillende algoritmen voor uitbraakdetectie. (1,2) De GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en Zeeland, West-Brabant, Hart voor Brabant, Brabant- Zuidoost, Limburg Noord en Zuid-Limburg maken al enkele jaren gebruik van HPZoneNL, een beveiligd, web-based en realtime softwaresysteem voor registratie van infectieziektedata en bestrijdingsmanagement. Zij besloten om, ten behoeve van de onderlinge samenwerking, een pilot te starten met een afgeleide van het HPZoneNL-systeem speciaal voor de regio Zuid-Nederland, HPZoneDashboard, hierna Dashboard genoemd.

Dashboard

De infectieziektedata afkomstig van meldingen, signalen en vragen van de 6 GGD'en in Zuid-Nederland (in totaal bijna 4 miljoen inwoners) werden door het Dashboard automatisch geaggregeerd en geanonimiseerd zichtbaar gemaakt in tabellen, grafieken en GIS Geografic Information System (Geografic Information System)-kaarten. Het Dashboard gebruikte alle data die sinds de start van HPZone (tussen 2010 en 2013) bij de GGD’en waren ingevoerd. Het Dashboard bevatte filters om vergelijkende rapportages te creëren waarbij het systeem toont wat (casus, contact, uitbraak, vraag), welke infectie, wanneer en waar (GGD-regio en eventueel in welke instelling / setting) voorkomt of heeft plaatsgevonden. Ook realtime trigger-alerts en veranderingen in de epidemiologie werden getoond. Zo kreeg de gebruiker in enkele seconden een realtimeoverzicht van de stand van zaken in Zuid-Nederland of bij één of meer geselecteerde GGD’en (‘early warning’)(Figuur 1).

Doel

Het doel van het project was het onderzoeken in hoeverre het Dashboard de samenwerking tussen de GGD'en ondersteunt en zo de infectieziektebestrijding versterkt, en verder wat het systeem kan betekenen voor surveillance, datakwaliteit, outbreakmanagement en epidemiologisch onderzoek. Ook werd gekeken welke aanpassingen nodig zijn om het systeem te blijven gebruiken in Zuid-Nederland en wellicht landelijk te implementeren.

 

Figuur 1 Realtime hantavirusalert (in rood) op Dashboard homepage: en inderdaad 2 cases bij GGD Brabant-Zuidoost in de afgelopen 7 dagen (maart 2016), te zien in de gegenereerde tabel met meldingen voor de betreffende tijdsperionde.

Pilotproject

Per GGD namen 2 infectieziektemedewerkers deel aan de projectgroep die bestond uit artsen, verpleegkundigen, epidemiologen. Zij gebruikten en toetsten het Dashboard binnen hun eigen GGD. De projectgroep is 6 keer bij elkaar gekomen voor het uitwisselen van best practices, het bespreken van cases, het maken van afspraken over consistente data-invoer en de grootte van de datasets, en het bespreken van de regionale surveillance(procedures). Ook werd tijdens de bijeenkomsten input geleverd voor het Dashboard en werd het systeem beoordeeld en getest. Het Dashboard werd ontwikkeld en geïmplementeerd door softwarebedrijf inFact UK United Kingdom (United Kingdom). Aan het eind van het pilotjaar werd het Dashboard geëvalueerd. (3,4)

 

Figuur 2a Totaal aantal Wpg Wet Publieke Gezondheid (Wet Publieke Gezondheid) Artikel 26-meldingen augustus-november 2016 (in tabel en in grafiek/week).

 

Figuur 2b Wpg Artikel 26-meldingen van huiduitslag/exantheem in 2016 (t/m 2e kwartaal) per GGD.

Projectresultaten

  • Er ontstond een gestructureerde samenwerking tussen de GGD’en.
  • Het Dashboard werd gebruikt bij lokaal en regionaal overleg en voor het maken van regionale surveillancerapportages en de rapportages per GGD.
  • Het project leidde tot leerzame casuïstiekuitwisseling, discussies en inzicht in elkaars werkwijze.
  • Ook juridische aspecten kwamen aan de orde, zoals databescherming (afspraken over minimale datasets met voldoende informatie) en de toegang van de GGD'en tot elkaars informatie.
  • Ten behoeve van een eenduidige dataregistratie (in HPZoneNL), werd een document opgesteld. Tevens werd duidelijk welke aanpassingen in HPZoneNL nog nuttig zouden kunnen zijn.
  • Op basis van tijdens het project opgedane inzichten voerde inFact regelmatig updates in het Dashboard door, zodat het systeem aansloot aan de Nederlandse infectieziektebestrijding.
  • Er werd een (deels besloten) website ingericht met informatie over het Dashboard. (http://hpzonenldashboardinfo.in-fact.com)

     

 

Figuur 3a Rabiësrisicocases van 2013 t/m september 2016.

 

Figuur 3b Reisbestemmingen waarvan in 2016 meer dan 2 of meer mogelijke rabiëspatiënten zijn teruggekeerd.

Mogelijkheden van het Dashboardsysteem

  • Het Dashboard levert kant en klare realtimerapportages over (combinaties van) cases, contacten, uitbraken (inclusief meldingen volgens de Wet publieke gezondheid (Wpg) Artikel 26), contexten en vragen (Figuren 2 en 3), zowel over actuele als historische data. Deze mogelijkheid van data-aggregatie en vergelijkende kwalitatieve analyses biedt direct beschikbare lokale en regionale surveillancerapportages. Overzichten kunnen in tabellen, kaarten of grafieken worden weergegeven per GGD of per regio, in dagen, weken of maanden.
  • Er zijn een aantal standaardrapportages ingebouwd zoals overzichten per ziekteverwekker en GGD of per vaccinziekte en GGD, maar ook overzichten per infectie en leeftijdsgroep (5 jaar) per GGD (Figuur 4). Ook kunnen overzichten van binnengekomen vragen per infectieziekte, instelling en/of GGD gemaakt worden (Figuur 5).
  • Het is mogelijk om kaarten met actuele en algemene achtergrondgegevens (bijvoorbeeld over veehouderij of koeltorens) tegelijk te tonen met kaarten over specifieke cases om zo eventuele verbanden te kunnen ontdekken (Figuur 6). Er is ook een nieuwe GIS-interface geïmplementeerd, die het mogelijk maakt om zowel cases, contacten als uitbraken en uitbraken met geassocieerde cases, in kaart te brengen.
  • Op de Dashboardhomepage staan de epidemiologische veranderingen van 8 gekozen infectieziekten: de meldingen (deze week, afgelopen week, afgelopen 4 weken, afgelopen 12 weken en afgelopen 24 weken) worden vergeleken met vergelijkbare periodes in de afgelopen 5 jaar (voor zover er historische data beschikbaar zijn in HPZone). De berekeningen worden automatisch uitgevoerd en zijn gebaseerd op de incidenties/100.000 inwoners in Zuid-Nederland en het wekelijks gemiddelde (cusum) en de wekelijkse standaarddeviatie. Vastgelegde (afwijkende) waardes worden in stoplichtkleuren (tinten groen-oranje-rood) getoond en vormen zo een triggeralertfunctie (Figuur 1). Ook worden in een realtimegrafiek de historische incidenties per week en per jaar getoond.

     

 

Figuur 4 Tabel en grafiek van het aantal kinkhoestpatiënten in regio GGD Hart voor Brabant per leeftijdsgroep, periode januari t/m november 2016.

 

Figuur 5a Aantal vragen over zikavirus per week per GGD in de periode januari t/m maart 2016, als Dashboardgrafiek en vanuit Dashboard in Excel geëxporteerd.

 

Figuur 5b Grafiek van vlekjesziektencases (mazelen, roodvonk, rubella, waterpokken, 5e en 6e ziekte) vanaf 2014 (na de mazelenuitbraak).

Conclusie

De leden van de projectgroep zijn overtuigd van de meerwaarde van het Dashboard. Het heeft geleid tot een verbetering van de samenwerking op het gebied van de infectieziektebestrijding in Zuid-Nederland. Het systeem heeft inzichtelijk gemaakt in hoeverre en waarom de deelnemende GGD’en verschillen in dataregistratie en het afhandelen van meldingen. Er zijn nu afspraken gemaakt om te komen tot een eenduidige aanpak. Het Dashboard is ook een waardevol instrument gebleken voor ondersteuning van de lokale en regionale surveillance van infectieziekten, omdat de GGD’en, die onderling vergelijkbaar zijn qua demografie, urbanisatie, landbouw en veehouderij, nu de beschikking hebben over veel informatie. Dit stimuleert epidemiologisch onderzoek op de GGD’en. De meeste GGD’en gebruikten het Dashboard structureel en bespraken de opvallende cases in het wekelijkse casuïstiekoverleg. Ook het snel realtime checken en vergelijken van data ondersteunde de dagelijkse werkzaamheden en gaf snel inzicht in de stand van zaken.

 

Figuur 6 GIS-kaart van van Legionella-besmettingen (in zwart) en locaties van koeltorens (grijs), periode 2014 t/m april 2016, GGD Zuid-Limburg. Diverse criteria kunnen getoond worden.

Het Dashboard kan op nationaal niveau ingezet worden voor real time data-uitwisseling tussen GGD’en onderling en met het RIVM. Van belang is dan wel dat vooraf duidelijke afspraken gemaakt worden welke data ingezien kunnen worden; bijvoorbeeld over contactmonitoring bij A-ziekten. In Zuid-Nederland zal het Dashboardproject opnieuw van start gaan, nu voor een periode van 3 jaar. Een aantal ontwikkelingsideeën zal verder uitgewerkt worden, waarbij ook mogelijkheden rond BRMO bijzonder resistente micro-organismen (bijzonder resistente micro-organismen)-meldingen en eventuele gegevensuitwisseling met Vlaanderen zullen worden meegenomen. Na 3 jaar wordt het project opnieuw geëvalueerd.

Auteurs

H. ter Waarbeek1, A. Rietveld2, R. ter Schegget3, S. van Dam2

1. GGD Zuid-Limburg
2. GGD Hart voor Brabant
3. GGD Brabant Zuidoost

Correspondentie

henriette.terwaarbeek@ggdzl.nl

Wij bedanken Chakib Kara-Zaïtri, Chris Hills en Andrew Forbes (inFact UK), Danielle van Oudheusden (GGD Brabant Zuidoost), Geert van Dijk en Stijn Raven (GGD West-Brabant), Caroline van Koeveringe en Hetty Koppenaal (GGD Zeeland), Luuk Levels en Peter Jacobs (Veiligheidsregio Limburg-Noord), Carlijn Somers, Casper den Heijer en Helen Sijstermans (GGD Zuid-Limburg).

referenties

  1. Salmon M, Schumacher D, Burmann H, Frank C, Claus H, Höhle M. A system for automated outbreak detection of communicable diseases in Germany. Euro Surveill. 2016;21(13).
  2. Unkel S, Farrington C, Garthwaite PH, Robertson C, Andrews N. Statistical methods for the prospective detection of infectious disease outbreaks: a review. J R Stat Soc. 2012;175(1):49-82.
  3. Centers for Disease Control and Prevention. Updated guidelines for evaluating public health surveillance systems: recommendations from the guidelines working group. MMWR Morbidity and Mortality Weekly Report (Morbidity and Mortality Weekly Report) Morb Mortal Wkly Rep. (2001) 50:1-36.
  4. European Centre for Disease Prevention and Control. Data quality monitoring and surveillance system evaluation. A handbook of methods and applications. (2014) ISBN 978-92-9193-592-5.

Zie ook