Samenvatting

Bij de Nederlandse drinkwaterbereiding is een aantal locaties aan te wijzen waar de (semi) natuurlijke fauna een significante bron van besmetting met faecaal materiaal kan zijn: de open terugwinreservoirs van de duinwaterbedrijven en spaarbekkens van oppervlaktewaterbedrijven. Met name tijdens de winter is de belasting van deze open reservoirs met watervogels hoog. Watervogels en (water)knaagdieren zijn frequent drager van ziekteverwekkende bacterien (waaronder Campylobacter en Salmonella) en protozoa die via drinkwater infecties kunnen veroorzaken, zodat faecale verontreiniging door deze bron een gezondheidsrisico kan inhouden. Doel van deze studie was het vaststellen van de aantallen en types Campylobacter en Salmonella in water uit terugwinreservoirs en spaarbekkens en in vogelfaeces en hun relatie met de indicatorbacterien voor faecale verontreiniging (thermotolerante bacterien van de coligroep, faecale streptococcen en sporen van sulfietreducerende Clostridia). In de winter van 1990 zijn gedurende 8 weken monsters genomen van water uit reservoirs (pompstation Scheveningen, DZH en pompstation Leiduin, GWA) en spaarbekkenwater (pompstation Braakman, Deltan) en faeces van een aantal vogelsoorten die daar algemeen voorkomen. Campylobacter kwam consistent voor in reservoir en spaarbekkenwater. Hun concentratie lag tussen 0,4 en 46 per 100 ml in reservoirs en tussen 0,2 en 11 per 100 ml in de spaarbekkens. Salmonella werd alleen in een beperkt aantal monsters spaarbekken aangetroffen in duidelijk lagere concentraties (0,09 tot 0,43 per 100 ml). Campylobacter werd in 25 % van de faecesmonsters van wilde eend en kokmeeuw aangetroffen. De aantalsverhouding tussen Campylobacter en indicator-organismen voor faecale verontreiniging (de standaard microbiologische parameters) was hoog (respectievelijk 1:0,02-1:33 in terugwinreservoirs en 1:2-1:500 in spaarbekkens) in vergelijking met door rioollozingen verontreinigd oppervlaktewater. Er is derhalve een lagere veiligsheidsmarge dan gebruikelijk wanneer wordt voldaan aan de eisen van het Waterleidingbesluit. Een deel van Campylobacter serotypen die in het water werden gevonden kwam overeen met serotypen die als veroorzaker van maag-darminfecties bij de mens worden aangetroffen. De nazuivering verwijderde in alle gevallen de Campylobacter-bacterien tot <0,3 per l en de indicator organismen tot beneden de norm uit het Waterleidingbesluit. Van de nazuivering bij de duinwaterbedrijven verwijderde de snelfiltratie 0-70% (DZH) en 84-97% (GWA) en de langzame zandfiltratie >98% van de aanwezige micro-organismen. Dit is bij lage temperaturen ook de maximaal te verwachten verwijderingscapaciteit van deze processen. De concentratie Campylobacter ligt bij de duinwaterbedrijven derhalve naar schatting in de orde van 1 per 100 liter, met piekconcentraties tot 1 per 10 liter in perioden dat de vogelbelasting hoog is en geen nadesinfectie wordt toegepast. Campylobacter is een zeer infectieus organisme. De geschatte Campylobacter concentraties in drinkwater, bereid uit open teruggewonnen duinfiltraat, zijn hoger dan de maximaal toelaatbare concentratie volgens risico-benadering van de US Environmental Protection Agency op basis van een infectie risico van 10 -4 per jaar (1 per 5100 l). Dit betekent dan ook dat de huidige praktijk van drinkwaterbereiding via open terugwinning een gezondheidsrisico met zich mee draagt, met name in de winterperiode als de belasting hoog is en het rendement van de nazuivering laag. Het verdient aanbeveling dit gezondheidsrisico te kwantificeren met behulp van een dosis-effectmodel. Nadesinfectie met chloor, dat beide drinkwaterbedrijven stand-by hebben staan, wordt toegepast wanneer doorslag van indicator organismen wordt geconstateerd. Doordat echter geen veiligheidsmarge ten opzichte van Campylobacter aanwezig is, heeft de Campylobacter concentratie dan het maximaal toelaatbare risico niveau overschreden. Derhalve zijn maatregelen (overkapping/uitbreiden nazuivering) noodzakelijk om dit gezondheidsrisico te reduceren. In het spaarbekkenbedrijf verwijderde coagulatie/filtratie >98% van de aanwezige Campylobacter en indicator organismen en de nadesinfectie met chloordioxide verwijderde naar schatting >99,9% De geschatte concentratie Campylobacter in dit drinkwater ligt in de orde van 0,01-1 per 10.000 l en het potentiele gezondheidsrisico voor Campylobacter ligt hier in de winterperiode dan ook aanzienlijk lager dan bij de duinwaterbedrijven. Om, tot het moment dat maatregelen effectief worden, meer inzicht te krijgen in het gezondheidsrisico van het voorkomen van Campylobacter in duinreservoirwater moet dit water frequent worden onderzocht op het voorkomen van Campylobacter en moet ook de verwijderingscapaciteit van de zuivering worden vastgesteld.