Basismeetnet

Het Basismeetnet is het standaard meetnet van het LMM Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid (Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid). Ongeveer 250 landbouwbedrijven (melkveebedrijven, akkerbouwbedrijven, staldierbedrijven en (overige) dierbedrijven) doen mee. Het Basismeetnet is representatief voor meer dan 85% van het Nederlandse landbouwareaal. Daarmee kunnen we uitspraken doen over het grootste gedeelte van de Nederlandse landbouw. Jaarlijks meten we op deze bedrijven de grond- en oppervlaktewaterkwaliteit.

Vanaf 1992 volgen we met het Basismeetnet de waterkwaliteit. Hiermee kunnen we het effect van het mestbeleid op de waterkwaliteit in kaart brengen. De langjarige meetreeks is goed geschikt om de ontwikkelingen in de waterkwaliteit te volgen. De belangrijkste meststoffen zijn stikstof- en fosforcomponenten. Nitraat is één van de stikstofcomponenten. Met de data van het Basismeetnet maken we trendlijnen, bijvoorbeeld voor nitraat in het uitspoelend water (zie Figuur 1). In Figuur 1 zien we dat de nitraatconcentratie in de eerste 20 jaar sterk afnam. Na een stabiele periode was er vanaf 2017 weer sprake van een stijging. In de meest recente resultaten (2021) zakt de gemiddelde nitraatconcentratie weer licht in verschillende regio’s.

Bij het presenteren van de gegevens van het Basismeetnet maken we onderscheid tussen de verschillende grondsoortregio's en bedrijfstypen. In de Basismeetnetrapportage worden de trends en toestand per jaar beschreven. De drie meest recente rapportages vindt u op onze website. 

Figuur 1. Bedrijfsgemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelend water in de vier grondsoortregio’s; gestandaardiseerde waarden in de Zand- en Kleiregio. Op de horizontale as staat het jaartal. In de legenda wordt het gemiddeld aantal deelnemers gedurende de getoonde meetperiode aangegeven.

Derogatiemeetnet

In Nederland mogen sommige agrarische bedrijven meer stikstof (afkomstig van dierlijke mest) op hun land gebruiken, dan de algemene norm van de Europese Nitraatrichtlijn voorschrijft. Zij moeten hiervoor wel aan specifieke voorwaarden voldoen. Deze verruiming heet derogatie. 

In het najaar van 2022 heeft het Nitraatcomité van de Europese Commissie ingestemd met een nieuwe derogatiebeschikking voor Nederland. Hierin staat onder andere dat de derogatie vanaf 2023 wordt afgebouwd. Vanaf 2026 wordt er geen derogatie meer verleend.  

Sinds 2007 meten we in het Derogatiemeetnet elk jaar de gevolgen van derogatie voor de waterkwaliteit op driehonderd derogatiebedrijven. Daarbij ligt de nadruk op meststoffen in het water, zoals stikstof- en fosforcomponenten. Aan het derogatiemeetnet doen ongeveer 300 bedrijven mee, hiervan doen 90 bedrijven mee aan zowel het basis- als het derogatiemeetnet. 

In 2022 is de gemiddelde nitraatconcentratie in de bovenste meter van het grondwater in alle regio’s gedaald. De nitraatconcentratie in de zuidelijke en oostelijke zandgebieden (Zandregio, 230) was sinds 2017 verdubbeld naar 67 mg/l in 2021. In 2022 is deze gedaald naar 51 mg/l, net boven de norm van 50 mg/l. In het noordelijk zandgebied (Zandregio, 250) daalde de nitraatconcentratie naar 23 mg/l in 2022 en bleef daarmee onder de norm. De nitraatconcentratie in de Kleiregio daalde al een aantal jaar en is in 2022 met 18 mg/l op het niveau van het gemiddelde over de periode 2007-2021. In de Lössregio daalde de concentratie licht naar 51 mg/l in 2021. Dat is nog wel iets hoger dan de norm. In de Veenregio werden de laagste concentraties gemeten, 9 mg/l in 2022.

De volledige resultaten zijn te lezen in de laatste rapportage over het Derogatiemeetnet: Landbouwpraktijk en waterkwaliteit op landbouwbedrijven aangemeld voor derogatie in 2021.

Figuur 2: Gemiddelde nitraatconcentratie in water uitspoelend uit de wortelzone op derogatiebedrijven in de vier regio’s in de periode 2007-2022 (de resultaten voor de Lössregio voor 2022  zijn nog niet beschikbaar).

Producten

Naast genoemde jaarrapportages gebruiken we de gegevens die we binnen deze twee meetnetten verzamelen voor verschillende producten, zoals rapporten en publicaties. Deze producten laten zien wat de staat is van de waterkwaliteit op agrarische bedrijven en hoe deze verandert in de tijd. Daarnaast gebruiken we de gegevens ook in breder verband, bijvoorbeeld door het maken van de ‘Nitraatkaart’ en in de ‘Nitraatrapportage’.