Pneumokokkenziekte (of pneumokokkose) is een verzamelnaam van ziekten die worden veroorzaakt door een bacterie, de pneumokok. Er bestaan meer dan 90 verschillende typen pneumokokken.
Pneumokokken kunnen verschillende ziekten veroorzaken, zoals:
- Neus-bijholte-ontsteking
- Oorontsteking
- Longontsteking
Als jonge kinderen besmet raken, dan krijgen zij meestal oorontsteking, bijholteontsteking en/of bronchitis. Volwassenen die ouder zijn dan 60 jaar krijgen meestal longontsteking. Een longontsteking veroorzaakt door pneumokokken begint vaak heel plotseling.
Wat is invasieve pneumokokkenziekte?
Als de bacterie in de bloedbaan of in het zenuwstelsel terecht komt noemen we dit invasieve pneumokokkenziekte. Iemand wordt dan ernstig ziek. Kinderen jonger dan vijf jaar (met invasieve pneumokokkenziekte) krijgen meestal bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking. Volwassenen die ouder zijn dan 60 jaar krijgen meestal een ernstige longontsteking (longontsteking met bacteriën in het bloed).
Wat is pneumokokkenziekte?
Pneumokokkenziekte kun je krijgen van veel verschillende soorten pneumokokkenbacterien. Veel mensen hebben de bacterien in hun neus of keel, maar worden zelf niet ziek.
Maar als een besmette persoon hoest of niest... kan de bacterie zich verspreiden.
De pneumokokkenbacterie kan longontsteking, oor- of bijholteontsteking veroorzaken.
Als de bacterie verder je lichaam in komt, kun je een ernstige longontsteking, hersenvliesontsteking of bloedvergiftiging oplopen. Dit zijn ernstige ziekten waarvoor je in het ziekenhuis moet worden opgenomen. Je kunt zelfs blijvende gezondheidsklachten, gehandicapt raken of overlijden.
Vooral baby’s en ouderen kunnen ernstig ziek worden. Pneumokokkenziekte kan worden behandeld met antibiotica. Baby’s krijgen inentingen bij drie, vijf en elf maanden. Vanaf 2020 worden ook ouderen gevaccineerd. Op rivm.nl/pneumokokken staat wie dit jaar een uitnodiging krijgt De vaccinaties beschermen hen tegen de voor hen gevaarlijkste soorten pneumokokken.
Meer weten? Ga naar rijksvaccinatieprogramma.nl of rivm.nl/pneumokokken
Symptomen van een invasieve pneumokokkenziekte
Meestal wordt iemand in korte tijd ernstig ziek met hoge koorts of juist ondertemperatuur. Per ziektebeeld zijn de klachten verschillend. Zo kan men last hebben van koorts, kortademigheid, pijn bij het ademhalen, hoofdpijn, nekstijfheid, verwardheid en verlies van bewustzijn. Ziekteverschijnselen die specifiek bij baby’s voorkomen zijn luierpijn (pijn bij het verschonen van de luier), prikkelbaarheid, koorts of ondertemperatuur, sufheid of ze hebben een grauwe kleur.
Besmetting
Zowel kinderen als volwassenen kunnen de bacterie bij zich dragen zonder er ziek van te worden. Zij kunnen dan wel andere mensen besmetten. Dit kan door hoesten of niezen. Dan komen kleine druppeltjes met bacteriën in de lucht. Als andere mensen om hen heen die kleine druppeltjes inademen, kunnen ze besmet raken. Maar ook door zoenen of iemand aanraken na hoesten of niezen, kun je besmet raken. Vooral jonge kinderen, mensen vanaf 60 jaar en mensen met een minder goed afweersysteem kunnen ziek worden door pneumokokken.
Hoe meer mensen dicht op elkaar zitten, hoe groter de kans om besmet te raken met de bacterie. Omdat niet iedereen ziek wordt door pneumokokken, kan het zijn dat u besmet bent zonder dat u dat weet. U kunt dan wel andere mensen besmetten. Als iemand besmet raakt en ziek wordt, gebeurt dat meestal binnen 1 tot 3 dagen.
Preventie van pneumokokkeninfectie
Vaccineren is de beste bescherming tegen een pneumokokkenziekte. Kinderen onder de 2 jaar en oudere mensen lopen het meeste risico ziek te worden van een pneumokokkenbacterie. Voor volwassenen geldt hoe ouder iemand is, hoe groter de kans op pneumokokkenziekte.
Kinderen onder de 2 jaar krijgen daarom al jaren een pneumokokkenvaccinatie via het Rijksvaccinatieprogramma. Deze vaccinatie beschermt tegen 10 soorten van de pneumokokkenbacterie. Door het vaccineren van jonge kinderen, komen ernstige pneumokokkenziekten niet alleen bij kinderen maar ook bij de rest van de bevolking veel minder voor.
Volwassenen vanaf 60 jaar worden meestal ziek door andere typen pneumokokken dan waar jonge kinderen tegen gevaccineerd worden. Zij krijgen daarom een andere pneumokokkenprik dan kinderen. Deze prik beschermt hen tegen de 23 meest voorkomende pneumokokken waar zij ziek door kunnen worden. Vaccinatie van kinderen en volwassenen is gericht tegen de typen pneumokokken die de meeste ziekten veroorzaken, maar voorkomt dus niet alle pneumokokkenziekten.
Naast vaccinatie is goede algemene hygiëne belangrijk. Was regelmatig uw handen. Als u moet hoesten of niezen, doe dat in uw elleboog. Gebruik papieren zakdoekjes. Meer informatie over hygiëne.
Behandeling van een pneumokokkenziekte
Patiënten met een pneumokokkenziekte worden behandeld met antibiotica. Na 2 dagen behandeling zijn zij niet meer besmettelijk. Patiënten die een invasieve pneumokokkenziekte hebben, moeten altijd naar het ziekenhuis. Daar krijgen zij antibiotica via een infuus en zo nodig wordt extra zuurstof gegeven of zelfs beademing. Bij ongeveer 20 tot 25% van de volwassen patiënten met een invasieve pneumokokkenziekte is behandeling op de intensive care afdeling nodig. Bij kinderen jonger dan vijf jaar is dit ongeveer 10%.
De meeste mensen worden weer beter nadat ze een pneumokokkenziekte hebben gehad. Maar je kunt er ook aan overlijden. Niet iedereen herstelt helemaal na een pneumokokkenziekte. Soms blijven gezondheidsklachten bestaan. Bij volwassenen zijn dat bijvoorbeeld hart- en/of longproblemen. Bij kinderen zijn dit bijvoorbeeld doofheid, epilepsie of verlamming.
Hoe vaak komt pneumokokkenziekte voor in Nederland?
Elk jaar worden ongeveer 10.000 mensen van alle leeftijden in Nederland opgenomen in het ziekenhuis met een pneumokokkenziekte. Ongeveer 2.500 mensen per jaar krijgen invasieve pneumokokkenziekte. Deze patiënten worden allemaal opgenomen in het ziekenhuis. Van deze 2.500 mensen overlijden er ongeveer 300. Bij 75 tot 100 patiënten blijven ernstige klachten bestaan. Minder ernstige pneumokokkenziekte waarvoor men niet hoeft te worden opgenomen komen naar verwachting veel vaker voor, maar daar zijn (nog) geen goede cijfers over.
Aantal gevallen van invasieve pneumokokkenziekte per 100.000 inwoners per jaar
Figuur 1. Aantal patiënten met invasieve pneumokokkenziekte per jaar per 100.000 inwoners per leeftijdsgroep voor alle pneumokokkentypen vóór en na invoering van vaccinatie (7-valente vaccin in 2006 en 10-valente vaccin in 2011), juni 2004 - mei 2020.
De gegevens zijn afkomstig van het Nederlands Referentielaboratorium voor Bacteriële Meningitis (AMC (Academisch Medisch Centrum Amsterdam)/RIVM).