Het is wettelijk verplicht op de etiketten voor voedingsmiddelen en een aantal categorieën van consumentenproducten (bijvoorbeeld cosmetica) de aanwezigheid van een nano-ingrediënt te vermelden. Toch is deze etikettering lang niet altijd op orde, blijkt uit onderzoek. Voor consumenten blijft het daardoor onmogelijk om een weloverwogen keuze te maken tussen producten met en zonder nanomaterialen.

In Frankrijk zijn er recent twee onderzoeken gedaan naar het vóórkomen van nanodeeltjes in consumentenproducten.

  1. De Franse consumentenorganisatie UFC-Que Choisir testte 20 consumentenproducten, waaronder cosmetica, voedingsmiddelen en geneesmiddelen op de Franse markt op de aanwezigheid van nanodeeltjes. In alle gekozen producten werden nanodeeltjes aangetroffen, terwijl de aanwezigheid maar op drie verpakkingen vermeld stond.
  2. Door de Franse inspectie[1] zijn 40 verschillende mascara- en eyelinerproducten geanalyseerd [2]op de aanwezigheid van nanodeeltjes. In 33 producten zijn nanodeeltjes aangetoond. Bij acht producten was de aanwezigheid van carbon black, een kleurstof die vaak in nanovorm wordt toegepast, niet goed aangegeven op het etiket. Twee producten hadden geen carbon black op het etiket staan, terwijl het wel aanwezig was in het product, en op zes producten werd het onterecht als ingrediënt vermeld (het zat er niet in). Dit onderzoek in 2017 bracht ook aan het licht dat veel cosmetische producten nog andere nanodeeltjes dan carbon black bevatten.

Ook het RIVM inventariseert jaarlijks welke (nieuwe) voedingsmiddelen en voedingssupplementen er op de markt verschijnen met een nano-etikettering en om welke ingrediënten het hierbij gaat. We doorzoeken daarvoor de Innova’s Food and Beverage Database (Innova Database; http://www.innovadatabase.com/). Met dit online gegevensbestand kunnen trends op het gebied van voedingsmiddelen en innovaties in productontwikkelingen gevolgd worden.

In januari 2018 zijn voor de Europese markt 41 producten gevonden waarbij ‘nano’ op het etiket achter een ingrediënt vermeld is. Het gaat daarbij om 18 voedingsmiddelen en 23 voedingssupplementen. Ten opzichte van januari 2017 betroffen dit 17 nieuwe producten, grotendeels maaltijdvervangers van één bedrijf op de Franse markt (11 van de 17 producten).

Het gaat bijna altijd om het ingrediënt silica (nano), een antiklontermiddel (E551). Ter vergelijking, volgens de Innova Database zijn in 2017 ruim 2000 producten met het antiklontermiddel silica op de Europese markt verschenen zonder de toevoeging ‘nano’. Van silica in voedingsmiddelen weten we dat het in de nanovorm aanwezig is, maar toch wordt dit silica niet als ‘nano’ op het etiket vermeld.

RIVM/KIR kennis- en informatiepunt risico’s van nanotechnologie (kennis- en informatiepunt risico’s van nanotechnologie)-overweging:
Zolang de etikettering van nanomaterialen in producten niet op orde is, blijft het voor de consument onmogelijk om een weloverwogen keuze te maken tussen producten met en zonder nanomaterialen, terwijl de verplichte etikettering juist meer transparantie en keuzevrijheid zou moeten opleveren.

Het is echter lastig om overzicht te krijgen welke nanomaterialen in voedingsmiddelen en consumentenproducten gebruikt worden. Er is geen Europees registratiesysteem voor nanomaterialen en producten die nanomaterialen bevatten. Het alternatieve Observatorium voor nanomaterialen (EUON) van de Europese Commissie kent geen verplichte registratie en is afhankelijk van gegevens die beschikbaar komen uit de onderliggende bronnen, zoals het bestaande regelgevingskader REACH Registration, Evaluation, Authorisation and restriction of Chemicals (Registration, Evaluation, Authorisation and restriction of Chemicals) (zie ook Signaleringsbrief KIR-nano 2017,  nummer 3).
Frankrijk, België, Denemarken en Zweden hebben nationale registers, maar deze zijn niet (volledig) op elkaar afgestemd. Ook zijn er beperkingen aan de Innova Database: er komen alleen producten in de database die nieuw zijn. Beperkte wijzigingen, bijvoorbeeld de toevoeging van ‘nano’ op een etiket, worden daardoor niet altijd opgemerkt en in de database aangepast. 

De meeste geëtiketteerde producten komen uit Frankrijk. Dat komt hoogstwaarschijnlijk doordat in Frankrijk een verplichting geldt voor registratie van nanomaterialen. Daarnaast publiceerde de Europese Commissie in 2017 de langverwachte Nano-catalogus in cosmetica.  Hierdoor zijn de niet-gouvermentele organisaties, zoals consumentenbonden of milieuorganisaties,  extra alert op het vóórkomen en correct etiketteren van nanomaterialen in cosmetica.
Het onderzoek in Frankrijk laat zien dat zowel voor voedingsmiddelen als cosmetica de correcte informatie over nano-ingrediënten niet altijd juist op de verpakking wordt vermeld.

Het is niet bekend waarom de informatie op het etiket niet overeenkomt met de ingrediënten in het product. Is de fabrikant zich wel bewust van het feit een ingrediënt in nano-vorm aanwezig is? Beschikken fabrikanten wel over de juiste meetmethodes? Of biedt de huidige definitie nog te veel ruimte voor verschillende interpretaties? En is dat de reden dat de vele producten met silica die op de markt zijn niet met ‘nano’ zijn geëtiketteerd?

Het verdient aanbeveling om ook in Nederland regelmatig producten te monitoren op de aanwezigheid van nanomaterialen en de bijbehorende etikettering te controleren.
In Frankrijk heeft UFC-Que Choisir een officiële klacht ingediend bij de procureur van de Parijse Rechtbank tegen 9 fabrikanten voor het niet naleven van de etiketteringsvoorschriften.

Een wettelijke uitspraak van de Franse rechtbank zal naar verwachting meer duidelijkheid kunnen verschaffen over de interpretatie van de definitie.

 

[1] Direction générale de la concurrence, de la consommation et de la répression des fraudes – DGCCRF
[2] Uit Chemical Watch: French inspections find faulty labels for nano in cometics. 24 January 2018 / Cosmetic products Regulation, France, Personal car. Artikel alleen beschikbaar bij abonnement op Chemical Watch.