De Verenigde Naties hebben doelen voor duurzame ontwikkeling vastgesteld. De kern hiervan is: voorzien in de basisbehoeften van iedereen binnen de draagkracht van het milieu. Maatregelen voor verduurzaming vallen echter zelden positief uit voor alle aspecten van duurzaamheid. Duurzame keuzes zijn dus niet eenvoudig. RIVM’er Michiel Zijp beschrijft in zijn promotieonderzoek drie grote uitdagingen die hierbij komen kijken. Ook stelt hij een nieuwe aanpak voor om duurzaamheidsbeoordelingen meer oplossingsgericht in te zetten. 

 

De nieuwe aanpak heet: Solution-focused Sustainability Assessment (SfSA). SfSA Solution-focused Sustainability Assessment (Solution-focused Sustainability Assessment) is een procedure voor het oplossen van complexe maatschappelijke problemen (‘wicked problems’). Bij dergelijke wicked problems spelen tegenstrijdige belangen, is de benodigde kennis divers  en is het nog niet bekend hoe om te gaan met de verschillende soorten gegevens. 

Karakteristiek voor de aanpak is de focus op oplossingen. Aan het begin van het traject wordt, naast het doorgronden van het probleem, direct nagedacht over mogelijke oplossingsrichtingen. Uiteindelijk richt de analyse zich niet op het kwantificeren van het probleem, maar op het vergelijken van oplossingsrichtingen. Al in de tweede stap worden oplossingen bedacht en uitgewerkt met een diverse groep belanghebbenden. Vervolgens wordt beoordeeld welke oplossing het beste bijdraagt aan de gezondheid van mens en milieu. Daarvoor is een duurzaamheidsanalyse nodig. Het is belangrijk dat belanghebbenden betrokken zijn bij het kiezen van de methodes voor het uitvoeren van de duurzaamheidsanalyse, omdat hierdoor alle resultaten verkregen worden die nodig zijn om een beslissing te kunnen nemen en uit te voeren. 

Belangen en het kiezen van de goede methode

Betrokkenen bij milieuvraagstukken hebben vaak verschillende belangen en meningen over wat belangrijk is. Het analyseren van de duurzaamheid is bedoeld om de belanghebbenden te ondersteunen in het maken van keuzes over het inzetten van maatregelen. Duurzaamheidsanalyses moeten daarom van toepassing zijn op de context en aansluiten bij de kennis en visie over duurzaamheid van de belanghebbenden. Op deze manier zullen de resultaten ook daadwerkelijk door de belanghebbenden worden gebruikt. Dit gaat nu vaak mis. Daarom stelt Zijp een nieuwe selectiemethode voor op basis van de vraagstelling. Via een zogenaamde ‘identificatiesleutel’ worden de experts en belanghebbenden geholpen bij de belangrijke keuzes die nodig zijn voor de methoden-selectie. 

Vervolgens reikt de identificatiesleutel analysemethoden aan die passen bij de gemaakte keuzes. Op deze manier is er meer samenhang tussen de vraag en de methode en daarmee ook bij het toepassen van de methode.

 

Analyseren van oplossingen

Met de specificaties uit de identificatiesleutel kan via een online tool de methode worden geselecteerd. De online tool bevat ondertussen tientallen analysemethoden. Op basis van de analyse kan het aantal oplossingen waartussen kan worden gekozen, worden teruggebracht tot wat haalbaar en wenselijk is.

Experts hebben een belangrijke rol hierbij. Hun kennis is nodig om alle milieuthema’s rond het milieuvraagstuk te inventariseren en bij het selecteren van (een combinatie van) methoden. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Complexe combinaties van milieudruk en ecosysteemgevoeligheid

In zijn proefschrift reikt Zijp ook oplossingen aan voor analyses waarin verschillende soorten milieudruk tegelijkertijd meespelen.  

De eerste oplossing is een chemische voetafdruk-methode. Deze voetafdruk laat zien wat de impact op het milieu is van het gebruik van honderden chemische stoffen tegelijkertijd binnen een regio. De methode wordt gebruikt om te bepalen hoe de chemische voetafdruk van een regio verandert door het toepassen van maatregelen. Dit is van belang voor het beleidsdoel voor een niet-toxisch milieu.

De impact van milieudruk is niet alleen afhankelijk van hoeveel milieudruk mensen uitoefenen, maar is ook afhankelijk van de gevoeligheid van het milieu voor die milieudruk. En die gevoeligheid is locatie-specifiek. Zijp presenteert een nieuwe methode om die verschillen in gevoeligheid voor de milieudruk in een regio te berekenen en te gebruiken om duurzame keuzes te maken. 

 

 

 

 

 

Samenvattend

In het proefschrift wordt een procedure voor het oplossingsgericht analyseren van duurzaamheidsvraagstukken beschreven. Ook wordt een aanpak voorgesteld voor een transparante en contextafhankelijke methodeselectie. Tot slot biedt het proefschrift twee methoden waarmee verschillende soorten stressfactoren, die gelijktijdig voorkomen en door de mens zijn veroorzaakt, kunnen worden geconfronteerd met de gevoeligheid van ecosystemen in een bepaalde regio. Alle nieuwe inzichten worden geïllustreerd met voorbeelden. De voorbeelden gaan onder andere over het nationaal beleid voor verontreinigde bagger, het onttrekken van grondstoffen uit afvalwater en het gebruik van pesticiden voor voedselproductie. 

De resultaten laten zien dat duurzaamheidsanalyses een belangrijke ondersteunende rol kunnen spelen bij keuzes voor duurzame ontwikkeling. Het is dan wel van belang dat deze gepaard gaan met een oplossingsgerichte analyse die in de juiste context wordt uitgevoerd met voldoende inbreng van belanghebbenden.