Samenvatting fosfor in slootwater
In het Basismeetnet wordt de kwaliteit van het slootwater op de bedrijven zowel in de winter als in de zomer gemeten. Het wintermeetnet is actief sinds 1992. Van de zomermetingen is een minder lange trendlijn beschikbaar dan van de winterperiode omdat hier in 2008 mee is begonnen.
De concentratie opgelost fosfor in de zomerperiode zijn hoger dan in de winterperiode. Dit heeft te maken met temperatuursinvloeden en evenwichtsreacties. Fosfaat bindt sterk aan ijzer en slaat in de winter neer als slib. Onder zuurstofarmere condities in de zomer (door bijvoorbeeld algen/kroosgroei of stratificatie) komt dit weer vrij en kan daarmee de opgelost fosforconcentratie laten stijgen. De Kleiregio heeft de hoogste gemiddelde opgelost fosforconcentratie in slootwater terwijl in de sloten van de Zandregio de laagste gemiddelde opgelost fosforconcentratie is gemeten.
Concentraties van fosfor kunnen variëren over de tijd door bijvoorbeeld weerseffecten of veranderingen van de steekproef (bedrijven verlaten soms het meetnet waardoor nieuwe bedrijven geselecteerd moeten worden).
In het LMM (Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid) worden de watermonsters gefiltreerd. Daardoor wordt het organisch materiaal (en daarmee organische stikstof en fosfaat) deels weggevangen. We rapporteren daarom ook opgelost totaal stikstof en opgelost totaal fosfor. Om te kunnen vergelijken met andere meetnetten waarin analyses plaatsvinden op ongefiltreerde monsters (zoals het MNLSO), meten we in het LMM sinds 2018 aanvullend ook ongefiltreerd in slootmonsters tijdens de zomer. De resultaten daarvan zijn via de selectietool beschikbaar.
Hieronder worden de volledige resultaten weergegeven per regio en bedrijfstype.
De Kleiregio heeft de hoogste gemiddelde opgelost fosforconcentratie in slootwater, terwijl in de sloten van de Zandregio de laagste gemiddelde opgelost fosforconcentratie is gemeten (Figuur 1). In alle regio’s is een stijging zichtbaar in zomerconcentraties vanaf 2020. De beschikbare gegevens laten voor het winterseizoen de laatste jaren geen duidelijke verandering zien in concentraties.
De concentraties in de zomerperiode zijn hoger dan in de winterperiode. Dit heeft te maken met temperatuursinvloeden en evenwichtsreacties. Fosfaat bindt sterk aan ijzer en slaat in de winter neer als slib. Onder zuurstofarmere condities in de zomer (door bijvoorbeeld algen/kroosgroei of stratificatie) komt dit weer vrij en kan daarmee de opgelost fosforconcentratie laten stijgen. Dit effect is waarschijnlijk nog sterker dan wat wordt gemeten, omdat een deel van het fosfor is opgenomen in organisch materiaal. Dit wordt door het filtreren van de monsters niet meegenomen in de analyse.
Niet alle bedrijven hebben sloten. Dit hangt samen met de regio waarin het bedrijf gevestigd is. Niet voor elke regio en seizoen is eenzelfde trendperiode beschikbaar omdat de meetprogramma’s per regio soms later zijn ingevoerd.
De bedrijfsgemiddelde concentraties liggen in sommige gevallen vlakbij of zelfs beneden de detectiegrens. Als gevolg van gemeten concentraties beneden de detectiegrens in individuele monsters, komen de berekende gemiddelden vaak ook onder deze grens te liggen. De detectiegrens is de laagste concentratie waarbij de aanwezigheid van een bepaalde stof in het monster met een bepaalde zekerheid kan worden opgemerkt. Het gebied beneden de detectiegrens wordt in de grafiek grijs gemarkeerd. De detectiegrens voor opgelost fosfor is 0,05 mg P/l. Meer informatie over het gebruik van metingen beneden de detectiegrens? Zie het LMM (Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid) methoden-rapport: Minerals Policy Monitoring Programme report 2015–2018.
Voor alle regio’s en bedrijfstypen geldt dat er minimaal 10 deelnemers nodig zijn om een gemiddelde te kunnen tonen. Wanneer er in een jaar minder dan 10 deelnemers zijn, dan wordt de betreffende trendlijn onderbroken. Deze loopt door zodra er in een jaar wel weer meer dan 10 deelnemers zijn. De bedrijfstypen met minder dan 10 deelnemers binnen een regio worden wel in de gemiddelde (gewogen) jaarwaarden voor een regio meegenomen.
Zie voor de resultaten van het laatste meetjaar 2021 de overzichtstabel.
Binnen het LMM (Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid) wordt de waterkwaliteit gemeten op verschillende agrarische bedrijfstypen. Dit zijn Melkveebedrijven, Akkerbouwbedrijven en Dierbedrijven.
Kleiregio
Figuur 2 Ontwikkeling opgelost fosforconcentratie in de Kleiregio, gemeten in het winter- en zomerseizoen.
In de Kleiregio zijn de gemiddelde opgelost-fosforconcentraties in de winterperiode redelijk stabiel (Figuur 2). De hoogste concentraties worden in deze periode gemeten op Melkveebedrijven. In de zomerperiode zijn de gemiddelde opgelost-fosforconcentraties hoger dan in de winter. Ook de jaarlijkse variatie in concentratie is groter in de zomer. Een duidelijke trend in de gemiddelde opgelost-fosforconcentratie is niet zichtbaar.
Veenregio
Figuur 3 Ontwikkeling opgelost fosforconcentratie in de Veenregio, gemeten in het winter- en zomerseizoen.
In de Veenregio bemonsteren we alleen Melkveebedrijven. De gemiddelde winterconcentraties van opgelost-Fosfor op deze bedrijven zijn stabiel rond 0,2 mg/l (Figuur 3). In de zomerperiode zijn de concentraties gemiddeld iets hoger dan in de winterperiode. Vanaf 2020 stijgt de gemiddelde opgelost-fosforconcentratie.
In veengebieden kan de concentratie aan nutriënten in het water worden beïnvloed door het inlaten van gebiedsvreemd water. Dit kan voorkomen in tijden van droogte wanneer een polder moet worden doorgespoeld met gebiedsvreemd water om te hoge zoutgehaltes (door zout kwelwater) tegen te gaan.
Zandregio
Figuur 4 Ontwikkeling opgelost fosforconcentratie in de Zandregio, gemeten in het winter- en zomerseizoen.
In de sloten bij de bedrijven in de Zandregio treffen we van alle grondsoortregio's de laagste waarden voor opgelost-fosfor aan, vaak onder de gehanteerde detectiegrens van 0,05 mg P/l (Figuur 4).
De opgelost-fosforconcentraties in de Zandregio zijn in de winter lager dan in de zomer. De gemiddelde zomerconcentratie steeg vanaf 2020 voor Melkveebedrijven, bij de Akkerbouwbedrijven is deze stijging pas in de concentraties in 2021 zichtbaar. Voor het bedrijfstype Dierbedrijven zijn niet in elk meetjaar voldoende waarnemingen (minimaal 10) beschikbaar.