English Abstract Within the broad field of environmental indicators
there is place for an 'Early Warning Method'(EWM), to signal multiple stress
in terrestric ecosystems before it has led to species' disappearing. Such a
new method's results should preferably be also appreciable by policy makers
and public. A method based on the form (pheno-type) of plants could comply
with these requirements. This because a plant is bound to the place it
grows and the form of the plant is, at least partly, determined by the
environmental situation of that place. Such a method, that could be called
eco-morphological method, doesn't yet exist. Goal of the RIVM project
"Multiple stress and morphological variation' is to investigate the
possibilities for the development of such an EWM method, based on existing
knowledge. A meeting, wherein results of goethean science were presented,
showed that within that approach some useful morphological concepts had
already been developed. In this report, the possibilities of developing
such eco-morfological EWM was investigated, based on an overview of the
literature of goethean science on plant forms.
Rapport in het kort
Ondanks de veelheid aan milieuindicatoren wordt er een
behoefte gesignaliseerd aan een methode voor de vroegtijdige diagnose van
meervoudige stress in veld-situaties. Een vroegtijdige diagnose heeft
namelijk de optie preventief te kunnen werken. Daarnaast zou een nieuwe
methode herkenbaar en aansprekelijk moeten zijn voor de politiek en het
grote publiek. Op basis van het hier gepresenteerd onderzoek over de
verschijningsvorm (morfologie) van planten zou een eco-morfologische methode
ontwikkeld kunnen worden die aan deze voorwaarden voldoet. Planten zijn
gebonden aan hun standplaats. Het samenspel van de milieu-factoren op die
plek bepaalt zowel de aanwezigheid als de verschijningsvorm (fenotype) van
de plant. Veranderingen in dit samenspel betekenen een multiple stress voor
de plant. Aangenomen wordt dat bij gebruikelijke (ecosysteem-inherente)
stresssituaties het reactie- of aanpassingsvermogen van de plant voldoende
is en dat bij toenemende extra of ecosysteem-externe stress dit
aanpassingsvermogen afneemt en de plant uiteindelijk verdwijnt.
Multi-stress leidt dus eerst tot veranderingen in de morfologie en pas later
tot veranderingen in de aanwezigheid van de soort. Voldoende kennis van
bovengenoemde morfologische reacties biedt de mogelijkheid een methode te
ontwikkelen, die vroegtijdig multi-stress kan signaleren. Een
eco-morfologische methode, zoals hierboven bedoeld, bestaat nog niet. De
mogelijkheden voor de ontwikkeling daarvan, op basis van bestaande kennis,
worden in dit verslag onderzocht. Welke concepten die de basis voor zo'n
methode kunnen vormen zijn in de literatuur aanwezig? In hoeverre zijn deze
concepten in hun huidige vorm al bruikbaar? Wat ontbreekt en vraagt om
nader onderzoek? Tijdens de voorbereiding van het project is daarbij kennis
genomen van resultaten uit fenomenologisch onderzoek. Hier leken bruikbare
morfologische concepten al ontwikkeld te zijn. De potenties van deze
fenomenologisch morfologische concepten zijn verder onderzocht en worden in
dit deelrapport beschreven.
