Aanpak

Het Erasmus MC Erasmus University Medical Center (Erasmus University Medical Center) maakte in haar nieuwe ziekenhuisgebouwen (2018) gebruik van onder meer de volgende elementen:

• Trappen werden gebouwd in dezelfde ruimte als de lift waarbij zoveel mogelijk daglicht werd toegelaten om het gebruik van de trap te stimuleren. Hiermee werd ook de oriëntatie verbeterd wat betreft de locatie waar men zich bevindt in het gebouw.
• Daktuinen en groene inrichting van publieksgebieden, atria en binnentuinen.
• Stille intensive care met hoge eisen aan akoestiek. Smart alarmering waarbij informatie over urgentie wordt meegestuurd, zodat snel gereageerd kan worden maar ook alleen als dat echt nodig is. Hierdoor is er minder geluidsoverlast voor patiënten.
• Eenpersoonskamers. Dit geeft meer rust, minder stress en maakt rooming in mogelijk.
• Zoveel mogelijk daglicht toepassen (tot in de operatiekamers). Atria, grote raampartijen, verdiepte patio’s en de glasoverkapte passage zorgen voor volop daglicht in ontvangstruimtes, werkkamers en patiëntenkamers.
• Inzet biofilische elementen in 'healing art’. Skyceilings in CT-ruimten, afbeeldingen van natuur op de muur in radiotherapiebunkers, wachtgebieden, lounges verpleegafdelingen.

Het creëren van een veilige, duurzame en aangename zorgomgeving was leidend voor het Erasmus MC. De gebouwkwaliteiten die de leidraad vormen voor het ontwerp en uitvoering  van de nieuwbouw staan beschreven in de notitie met de overkoepelende visie uit 2004 (zie 'beschikbaar materiaal').

Voor de prioritering van de ambities ten aanzien van veilig, duurzaam en gezond ontwikkelen hanteerde Erasmus MC  de volgende spelregels ten opzichte van het bouwbudget:

1. Veilig is heilig. Veiligheid (incl. voorkomen van gezondheidsschade) van mensen gaat voor beleving en milieu-aspecten.
2. Healing is leading. Het welzijn van mensen, de beleving en de menselijke maat van het gebouw krijgen daarna voorrang.
3. Duurzaam is ‘goedkoper’. Milieumaatregelen die binnen 10 jaar een positief (financieel) resultaat opleveren voeren we zeker uit.

Doel en doelgroep

Een veilige, duurzame en aangename zorgomgeving maakt het verblijf in het nieuwe Erasmus MC Erasmus University Medical Center (Erasmus University Medical Center) comfortabeler en draagt bij aan het welbevinden van alle gebruikers en in het bijzonder aan het herstel van de patiënt.

De doelgroep van dit project bestaat uit de patiënten, medewerkers en bezoekers van het Erasmus MC.

Werking

Literatuuronderzoek

Daktuinen, groene inrichting publieksgebieden, atria en binnentuinen

In de aanpak zitten meerdere elementen die volgens het Wat Werkt Dossier Natuur en/of Architectuur werken of waarschijnlijk werken, waaronder: 

• Patiënten zijn meer tevreden met een ruimte waarin planten staan dan met een ruimte zonder planten  (1).
• Binnenplanten hebben een positieve invloed op de fysieke gezondheid van patiënten in ziekenhuizen. Zo  zijn er positieve effecten op bloeddruk, pijn, vermoeidheid en ligduur in het ziekenhuis (1).
• Uitzicht op de natuur heeft een positief effect op gezondheid en welzijn van patiënten en zorgpersoneel (1, 2). 

Uit overige literatuur blijkt:

• De relatie tussen uitzicht op groen en gezondheid verloopt via het mechanisme van herstel van stress. Uitzicht op groen heeft een positief effect op gebruik van pijnstillers en de opnameduur. Uitzicht op groen vanuit de woning blijkt met name het cognitief herstel te bevorderen. Het lijkt  aannemelijk dat uitzicht op groen ook belangrijke positieve effecten op het cognitief functioneren van medisch personeel heeft (Zie 'meer informatie: Ontwerpnotitie Groen') (3, 4).

Biofilische elementen / healing art

• Ook posters van planten of andere natuurafbeeldingen dragen bij aan stressverlaging en meer tevredenheid bij patiënten en werknemers in de zorg (1).

Situering trappen

• Het gebruik van trappen wordt geassocieerd met verschillende positieve gezondheidsuitkomsten, zoals een gezonder gewicht. Er zijn verschillende studies waarin interventies worden besproken om het gebruik van trappen te bevorderen. Daarbij kan ook daglicht ingezet worden. Door bijvoorbeeld de trappen goed in het zicht en in het daglicht te plaatsen vallen ze goed op en worden ze vaker gekozen in plaats van de lift. Hierdoor bewegen personeel, bezoekers en patiënten meer (5, 6).

Stille intensive cares

• Het gebruik van geluid reducerende materialen heeft een positief effect op het welzijn van zowel patiënten als personeel (2).
• Een stille IC intensive care (intensive care) intensive care  kan de kwaliteit van slapen verhogen. Daarmee gaat het de negatieve effecten tegen (zoals meer ervaren stress en pijn en uiteindelijk verminderd neurologisch functioneren) van een verstoord slaapritme door geluiden op de IC (7, 8).

Eenpersoonskamers

Een eenpersoonskamer heeft voor veel patiënten positieve effecten op welzijn, zoals verminderde stress, meer privacy en betere slaap. Voor sommige patiënten is een kamer met meerdere patiënten juist goed voor het herstel (2, 9)

Daglicht

• Daglicht en helder kunstlicht hebben een positief effect op gezondheid en welzijn van zowel patiënten als personeel (2).
• Patiënten in kamers met veel zonlicht rapporteren minder stress en hebben een lager medicijnverbruik. Ook is een zonnige kamer geassocieerd met een kortere ligduur en heeft het een positief effect in de behandeling van winterdepressies (10, 11).

Overzicht literatuur

1. Wat Werkt Dossier Natuur
2. Wat Werkt Dossier Architectuur 
3. Ulrich (1984) 
4. Factsheet Groen en Zorg: De meerwaarde van groen in de stedelijke omgeving. 
5. Bellicha et al. (2015)
6. Landais et al. (2020) 
7. Bion, Lowe, Puthucheary, & Montgomery (2018)
8. Horsten, Reinke,  Absalom & Tulleken (2018)
9. Taylor, Card, & Piatkowski (2018)
10. Huisman, Morales, van Hoof & Kort (2012)
11. Walch et al. (2005) 

Eigen onderzoek

• Binnen Erasmus MC Erasmus University Medical Center (Erasmus University Medical Center) is er een wetenschappelijk evaluatieprogramma van o.a. de eenpersoonskamers, de infectiepreventie en de variaties van het uitzicht vanuit patiëntenkamers. Deze onderzoeken lopen nog.
• Sky ceilings zijn in samenwerking met TU Technische Universiteit (Technische Universiteit) Twente onderzocht. Voor patiënten bleek er geen effect, wel blijkt uit gesprekken met patiënten en medewerkers dat er veel waardering voor is.
• Het blijkt in de praktijk lastig om het effect van specifieke aanpassingen in de omgeving te onderzoeken. Dit komt doordat meerdere aspecten tegelijkertijd zijn ingevoerd, de medische behandeling zelf ook invloed heeft en er niet altijd een controlegroep of nulmeting is.

Aansluiting met andere doelen Green Deal

• Duurzaamheid is onderdeel van de overkoepelende, integrale visie.
• De daktuin draagt bij aan de isolatie van het gebouw. Het vermindert de opwarming en beperkt daardoor de hittestress voor patiënten en personeel. Ook vermindert de daktuin de kosten voor koeling en verwarming. Daarnaast houdt de daktuin water vast waardoor wateroverlast wordt tegengegaan.
• Ramen zijn te openen en dit geeft natuurlijke ventilatie.
• Bij de materiaalkeuze ging de voorkeur uit naar gezonde, sfeerbepalende en milieuvriendelijke materialen. Afwisseling in structuren met aangename onregelmatigheden en het gebruik van rustige accentkleuren zorgen voor menselijkheid en voor de overgang tussen gebouw en losse inrichting.
• Waterloze urinoirs dragen bij aan waterbesparing.
• Een pharmafilter zuivert medicatieresten uit afvalwater.

Aandachtspunten uitvoering programma

Randvoorwaarden

• Ontwikkel voorafgaand een overkoepelende, integrale visie  in samenwerking  met relevante  partijen (o.a. management, personeel en patiënten).
• Bij het kiezen van materialen ook denken aan hoe materialen kunnen bijdragen aan herkenbare routes in gebouwen. Daarnaast bij het kiezen van materialen rekening houden met weersinvloeden (bijvoorbeeld gladheid en hooikoorts).

Healing art kon gefinancierd worden uit het budget van de nieuwbouw, maar voor de daktuinen werd gebruik gemaakt van een gemeentelijke subsidie in combinatie met een crowdfunding-actie vanuit de Erasmus MC Erasmus University Medical Center (Erasmus University Medical Center) Foundation. De realisatie van de daktuin is, mede met het oog op garantiebepalingen, integraal bij de aannemer ondergebracht. De daktuin wordt nu gezien als de kers op de taart.

Meer informatie

Beschrijving uitgangspunten en overkoepelende visie

• Prioritering. Expertgroep Veilig, duurzaam en gezond ontwikkelen Nieuwbouw Erasmus MC Erasmus University Medical Center (Erasmus University Medical Center), 2004.
• Healing Environment. Een fundament voor veilig, duurzaam en gezond ontwikkelen. Expertgroep veilig, duurzaam en gezond ontwikkelen, Erasmus MC 2003
• Ontwerpnotitie Groen Nieuwbouw Erasmus Medisch Centrum. A.E. van den Berg, Alterra, 2004
• Memo Healing art: Toepassen ’healing art’ in de nieuwbouw Tranche 1, Liesbeth van Heel en Rien Goedhart, 2011

(Documenten zijn beschikbaar op aanvraag)

Vragen kunnen gesteld worden aan Liesbeth van Heel, Erasmus MC, Senior beleidsadviseur Huisvestingsbeleid & Advies via e-mail.