Waterkwaliteit 2013

Publicatiedatum 01-07-2016 | 00:00

Rapportage van de waterkwaliteit van het basismeetnet in meetjaar 2013
Publicatiedatum: juni 2016

Gemiddelde waterkwaliteit in 2013
Waterkwaliteit 2013 per grondsoort
Waterkwaliteit in uitspoelend water of slootwater per bedrijfstype en grondsoort in 2013

Meetperiode

Voor het meetjaar 2013 is de waterkwaliteit onderzocht in de periode oktober 2012 tot en met januari 2014. Dit is gerelateerd aan de landbouwpraktijk van 2012. In de Kleiregio, Veenregio en het programma Zand-Winter is bemonsterd in het winterhalfjaar, in de periode oktober 2012 tot april 2013. In de Zandregio en het programma Zomersloten is bemonsterd in de maanden april 2013 tot en met september 2013. De Lössregio werd bemonsterd in de maanden september tot en met december 2013. In trendgrafieken wordt voor de winterbemonstering 1 januari als referentiedatum gebruikt, voor de zomerbemonstering geldt 1 juli en meetresultaten afkomstig uit de Lössregio hebben 1 oktober als datum in de trendgrafiek.

Bemonsterde bedrijven

In meetjaar 2013 zijn op 396 bedrijven waterkwaliteitsgegevens verzameld in het Basismeetnet. Dat zijn 76 bedrijven meer dan in 2012. Om de privacy van de LMMLandelijk Meetnet effecten Mestbeleid-deelnemers te waarborgen, publiceren we de bedrijfslocatie niet.

Databehandeling

De waterkwaliteitsgegevens van meetjaar 2013 zijn volgens bepaalde criteria geaggregeerd naar bedrijfstypegemiddelden en gemiddelden per grondsoortregio. Deze gemiddelden zijn voor nitraat in uitspoelend water getoetst aan de geldende norm van 50 mg nitraat per liter.

Gemiddelde waterkwaliteit per grondsoortregio

Gemiddelde concentratie aan nutriënten en aantal bemonsterde bedrijven per grondsoortregio. Stikstof en fosfor zijn bepaald als 'opgelost'.
	Kleiregio	Lössregio	Veenregio	Zandregio
Uitspoelend water
Nitraat mg/lmilligram per liter	16	79	6,5	50
Fosfor mg P/l	0,21	0,01	0,38	0,10
% norm* voor Nitraat	95	34	100	55
Aantal bedrijven	108	47	55	186

Slootwater
Stikstof mg N/l winter	4,2	-	4,2	8,4
Stikstof mg N/l zomer	2,4	-	2,3	3,8
Fosfor mg P/l winter**	0,23	-	0,19	0,11
Fosfor mg P/l zomer	0,70	-	0,25	0,09
Aantal bedrijven in de winter/zomer	106/100	-/-	54/54	59/49

* Percentage bedrijven waar de gemiddelde concentratie voldoet aan de norm/richtlijn
**Als opgelost P-totaal

Niet bij ieder bedrijf komen sloten voor. Sommige sloten staan droog in de zomer, hierdoor ligt het aantal bemonsterde bedrijven in de winter hoger dan ’s zomers. In de Lössregio worden geen sloten bemonsterd.

Mate waarin de kwaliteit van het uitspoelingswater aan de nitraatnorm voldoet

Figuur 1 Percentage bedrijven per grondsoortregio, waarvan de gemiddelde waterkwaliteit voldoet aan de nitraatnorm.

In de Zandregio voldoet de nitraatconcentratie in het uitspoelend water in 2013 op circa 55% van de bedrijven aan de nitraatnorm van 50 mg/l. In het voorgaande jaar 2012 voldeed nog 63% aan deze norm.

Externe factoren

De winter van 2012/2013 was gemiddeld erg nat. Het voorjaar van 2013 was uitzonderlijk koud, met de koudste maart sinds 1962 en het was droger dan normaal. Hierdoor kon de laatst geplande ronde van het wintermeetseizoen uiteindelijk niet elk bedrijf bemonsterd worden. De bemonstering in de zomerperiode verliep wel volgens de planning. Het najaar was erg zacht en natter dan normaal. De daaropvolgende winter van 2013/2014 was ook vrij zacht en droog. De bemonstering van het lössprogramma van 2013 verliep daardoor verder zonder problemen.

Kleiregio

Overzichtstabel met de resultaten van bedrijfsvoering en waterkwaliteit in de Kleiregio

Overzichtstabel kleiregio 2013
	Melkvee	Akkerbouw	Overige
Uitspoelend water
Nitraat mg/lmilligram per liter	10	30	12
Fosfor mg/l	0,25	0,11	0,23
Aantal bedrijven	64	32	12

Slootwater (zomer)
Stikstof mg/l	2,7	2,5	1,5
Fosfor mg/l	0,77	0,62	0,48
Aantal bedrijven	59	29	12

Slootwater (winter)
Stikstof mg/l	3,6	6	3,1
Fosfor mg/l	0,28	0,16	0,18
Aantal bedrijven	63	31	12

Lössregio

Overzichtstabel met de resultaten van bedrijfsvoering en waterkwaliteit in de Lössregio

Overzichtstabel Lössregio 2013*
	Melkvee	Akkerbouw	Overig
Uitspoelend water
Nitraat mg/lmilligram per liter	55	109	73
Fosfor mg P/l	0,01	0,01	0,01
Aantal bedrijven	20	18	9

*slootbemonstering vindt niet plaats in de Lössregio

Veenregio

Overzichtstabel met de resultaten van bedrijfsvoering en waterkwaliteit in de Veenregio

Overzichtstabel Veenregio
	Melkvee
Uitspoelend water
Nitraat mg/lmilligram per liter	6,5
Fosfor mg P/l	0,38
Aantal bedrijven	55
Slootwater (zomer)
Stikstof mg N/l	2,3
Fosfor mg P/l	0,25
Aantal bedrijven	54
Slootwater (winter)
Stikstof mg N/l	4,2
Fosfor mg P/l	0,19
Aantal bedrijven	54

Zandregio

Overzichtstabel met de resultaten van bedrijfsvoering en waterkwaliteit in de Zandregio

Overzichtstabel Zandregio
	Melkvee	Akkerbouw	Hokdier	Overige
Uitspoelend water
Nitraat mg N/l	38	89	63	60
Fosfor mg P/l	0,10	0,03	0,18	0,18
Aantal bedrijven	130	36	10	10
Slootwater (zomer)
Stikstof mg N/l	3,1	5	-	-
Fosfor mg P/l	0,10	0,04	-	-
Aantal bedrijven	28	17	-	-
Slootwater (winter)
Stikstof mg N/l	6,5	12	-	-
Fosfor mg P/l	0,08	0,06	-	-
Aantal bedrijven	34	19	-	-

Voor de bedrijfscategorieën “Hokdier” en “Overige” zijn in 2013 minder dan 7 bedrijven met sloten bemonsterd. De waarden worden daarom niet weergegeven.

Wat is een boxplot

Uitleg gebruik van boxplots

Nitraat in uitspoelend water per regio

Gemiddelde concentratie aan nutriënten en aantal bemonsterde bedrijven per grondsoortregio. Stikstof en fosfor zijn bepaald als 'opgelost'.

De spreiding in de bedrijfsgemiddelde nitraatconcentratie van het uitspoelend water is het grootst in de Löss- en Zandregio. De gemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelingswater in de Zandregio voldoet met 50 mg/lmilligram per liter in 2013 precies aan de norm van 50 mg/l. In de Lössregio is de gemiddelde nitraatconcentratie met 79 mg/l nog ruim boven dezelfde norm.

Nitraatconcentratie (mg /l) in uitspoelingswater in meetjaar 2013: gemiddelde, mediaan, en percentage bedrijven waar gemiddelde nitraatconcentratie voldoet (≤) aan de nitraatnorm van 50 mg/l.
Grondsoortregio	Bedrijfstype	gemiddeld (mg/l)	mediaan (mg/l)	% bedrijven ≤norm
Klei	Akkerbouw	30	33	91
	Melkvee	10	4,0	97
	Overig	12	8,6	100
	Gewogen gemiddelde	16	10	95

Löss	Akkerbouw	109	102	22
	Melkvee	55	55	45
	Overig	73	77	33
	Gewogen gemiddelde	79	73	34

Veen	Melkvee	6,5	0,71	100

Zand	Akkerbouw	89	88	19
	Hokdier	63	62	40
	Melkvee	38	32	68
	Overig	60	63	30
	Gewogen gemiddelde	50	44	55

Op ongeveer tweederde van de bedrijven in de Lössregio (66%) is de gemiddelde nitraatconcentratie boven de nitraatnorm van 50 mg/l. Dit is hoger dan het percentage van 2012 (56%). In de Zandregio is het aandeel bedrijven waar de waterkwaliteit aan deze norm voldoet, 55%. Dit is lager dan 2012 (63%). In de Zand-, Löss- en Veenregio is de nitraatconcentratie hoger geworden in 2013. In de Kleiregio is deze ongeveer gelijk aan die van vorig jaar.

De gemiddelde nitraatconcentratie in de Veenregio is weliswaar lager dan in de Kleiregio, maar de totale hoeveelheid stikstof in het uitspoelingswater is vergelijkbaar met die van de Kleiregio (gegevens totaal stikstof niet vermeld, ga hiervoor naar meetgegevens zelf selecteren). In de Veenregio is een groot deel van de stikstof aanwezig als ammonium en/of organisch gebonden stikstof.

Uitspoeling van nitraat per regio per bedrijfstype

Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per bedrijfstype in de Kleiregio in 2013.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water in de Lössregio, per bedrijfstype in 2013.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelend water in de Veenregio in 2013. In de Veenregio bevinden zich in het Basismeetnet alleen melkveebedrijven.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per bedrijfstype in de Zandregio in 2013.

Gegevens van fosforconcentraties in uitspoelend water

Opgelost fosforconcentratie (mg P/l) in uitspoelingswater in meetjaar 2013: gemiddelde, mediaan en percentage bedrijven waarvan de gemiddelde concentratie voldoet aan de gehanteerde norm (in de Klei- en Veenregio 3,0 mg P/l; in de Zand- en Lössregio 0,4 mg P/l)
Grondsoortregio	Bedrijfstype	Gemiddelde (mg/lmilligram per liter )	Mediaan (mg/l)	% bedrijven ≤ norm
Klei	Akkerbouw	0,11	0,03	100
	Melkvee	0,25	0,22	100
	Overig	0,23	0,17	100
	Gewogen gemiddelde	0,21	0,15	100
Löss	Akkerbouw	<dt	<dt	100
	Melkvee	<dt	<dt	100
	Overig	<dt	<dt	100
	Gewogen gemiddelde	<dt	<dt	100
Veen	Melkvee	0,38	0,32	100
Zand	Akkerbouw	0,03	<dt	97
	Hokdier	0,18	<dt	90
	Melkvee	0,10	<dt	95
	Overig	0,18	<dt	90
	Gewogen gemiddelde	0,10	<dt	95

< dt = lager dan de detectiegrens (0,06 mg P/l)

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het uitspoelend water, per regio, zonder onderscheid voor bedrijfstype.

De laagste concentraties worden aangetroffen in de Lössregio. In deze regio, maar ook in de Zandregio zijn in het overgrote deel van de uitspoelingsmonsters de opgelost fosforconcentraties lager dan de detectielimiet (0,06 mg P/l). In de berekening voor het gemiddelde wordt voor deze gevallen de waarde ’nul’ gebruikt. De resulterende bedrijfsgemiddelde waarden worden daarmee iets onderschat.

Voor de Zand- en Lössregio geldt de norm van 0,4 mg P/l in het grondwater. In de Löss- en ook de Zandregio voldoet het merendeel van de bedrijven aan deze waarde. Voor de Klei- en Veenregio is de norm 3,0 mg P/l. Op een enkel bedrijf op kleigrond met bedrijfstype ‘overig’ na, voldoen alle bedrijfsgemiddelden hieraan.

Uitspoeling van opgelost fosfor per regio per bedrijfstype

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het uitspoelend water per bedrijfstype in de Kleiregio in 2013.

In de Kleiregio zijn de concentraties gemiddeld het laagst bij het bedrijfstype ‘akkerbouw’. Alle bedrijven in de drie vertegenwoordigde bedrijfstypen voldoen aan de norm van 3,0 mg P/l. De verschillen in gehalten tussen deze bedrijfstypen worden waarschijnlijk voor een groot gedeelte bepaald door verschillen in bodemgebruik, ontwatering en bodemgesteldheid.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het uitspoelend water per bedrijfstype in de Lössregio in 2013.

Op vrijwel alle bedrijven in de Lössregio ligt de opgelost fosforconcentratie onder de detectiegrens van 0,06 mg P/l. Voor deze waarden wordt een nul gebruikt bij de gemiddeldenberekening. Omdat meer dan 95% van de metingen daardoor gelijk is aan 0 mg/l, is de boxplot hier gelijk aan een streep.

Spreiding van de bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentratie in het uitspoelend water voor melkvee, het enige bemonsterde bedrijfstype in de Veenregio in 2013.

Alle deelnemende bedrijven in de Veenregio voldoen aan de gehanteerde norm van 3,0 mg P/l.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het uitspoelend water per bedrijfstype in de Zandregio in 2013.

In de Zandregio worden de hoogste concentraties aangetroffen bij het bedrijfstype ‘hokdier’. Het grootste deel van de hokdierbedrijven voldoet aan de norm (90%). Ook bij de andere bedrijfstypen voldoet 90 tot 97% hieraan. Veel bedrijven hebben een gemiddelde opgelost fosforconcentratie onder de detectiegrens. Dit veroorzaakt de afgeplatte boxplots.

Gegevens van stikstofconcentraties in slootwater

Opgelost stikstofconcentraties (mg N/l) in slootwater in meetjaar 2013: gemiddelde en mediaanwaarde
	Winterseizoen		Zomerseizoen
Regio & bedrijfstype	Gemiddelde	Mediaan	Gemiddelde	Mediaan
Klei
Akkerbouw	6	5,7	2,5	1,7
Melkvee	3,4	2,4	2,6	1,6
Overig	3,1	2,7	1,5	1,5
Gewogen gemiddelde	4,2	2,8	2,4	1,6
Veen
Melkvee	4,2	4,0	2,3	2,1
Zand
Akkerbouw	12	8,7	5,0	3,1
Melkvee	6,5	4,6	3,1	2,4
Hokdier*	-	-	-	-
Overig*	-	-	-	-
Gewogen gemiddelde	8,4	6,0	3,8	2,7

*In 2013 waren er te weinig bedrijven (<7) om de data voor dit bedrijfstype weer te geven. Deze bedrijven zijn wel meegenomen in het gewogen gemiddelde.

De stikstofconcentratie in de winter is gemiddeld altijd hoger dan in de zomer. Voor de Lössregio zijn geen gegevens omdat op deze bedrijven praktisch geen sloten voorkomen.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost stikstofconcentraties in het slootwater per regio, zonder onderscheid voor bedrijfstype in winter- en zomerseizoen.

Opgelost N-totaal in slootwater per regio per bedrijfstype

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgeloste stikstofconcentraties in het slootwater van de Kleiregio in 2013, winter- en zomerseizoen.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgeloste stikstofconcentraties in het slootwater van de Veenregio in 2013, winter- en zomerseizoen.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgeloste stikstofconcentraties in het slootwater van de Zandregio in 2013, winter- en zomerseizoen.

Gegevens van fosforconcentraties in slootwater

Gemiddelden en medianen opgelost fosforconcentratie (mg P/l) in het slootwater
Regio & Bedrijfstype	Winterseizoen		Zomerseizoen
	Gemiddelde	Mediaan	Gemiddelde	Mediaan
Klei
Akkerbouw	0,16	0,06	0,62	0,21
Melkvee	0,28	0,14	0,77	0,32
Overig	0,18	0,12	0,48	0,18
Gewogen gemiddelde	0,23	0,11	0,70	0,26
Veen
Melkvee	0,19	0,13	0,25	0,11
Zand
Akkerbouw	0,06	0,03	0,04	0,01
Melkvee	0,08	0,04	0,10	0,03
Hokdier*	-	-	-	-
Overig*	-	-	-	-
Gewogen gemiddelde	0,11	0,04	0,09	0,02

*In 2013 waren er te weinig bedrijven (<7) om de data voor dit bedrijfstype weer te geven. Deze bedrijven zijn wel meegenomen in het gewogen gemiddelde.

De gemeten opgelost fosforconcentraties in de zomer zijn in de Kleiregio vaak meer dan tweemaal zo hoog als in de winter. In de andere regio’s is het verschil tussen zomer- en winterconcentraties minder groot.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater per regio, zonder onderscheid voor het bedrijfstype in winter- en zomerseizoen.

Uitspoeling van opgelost P-totaal per regio per bedrijfstype

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater, per bedrijfstype in de Kleiregio.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater, voor het enige bedrijfstype in de Veenregio.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater, per bedrijfstype in de Zandregio.

Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid