Publicatiedatum 31-08-2017 | 00:00

Rapportage van de waterkwaliteit van het basismeetnet in meetjaar 2015
Publicatiedatum: augustus 2017

Gemiddelde waterkwaliteit in 2015

Meetperiode

Voor het meetjaar 2015 is de waterkwaliteit onderzocht in de periode oktober 2014 tot en met januari 2016. Dit is gerelateerd aan de landbouwpraktijk van 2014. In de Kleiregio, Veenregio en het programma Zand-Winter is bemonsterd in het winterhalfjaar, in de periode oktober 2014 tot april 2015. In de programma's Zand-Zomer en Zomersloten is bemonsterd in de maanden april 2015 tot en met september 2015. De Lössregio werd bemonsterd in de maanden september tot en met december 2015. 

In meetjaar 2015 zijn op 396 bedrijven waterkwaliteitsgegevens verzameld in het LMMLandelijk Meetnet effecten Mestbeleid waarover gerapporteerd wordt in de Basismeetnetrapportage. Dat zijn 8 bedrijven meer dan in 2014.

Databehandeling

De waterkwaliteitsgegevens van meetjaar 2015 zijn volgens bepaalde criteria geaggregeerd naar bedrijfstypegemiddelden en gemiddelden per grondsoortregio. Deze gemiddelden zijn voor nitraat in uitspoelend water getoetst aan de EUEuropean Union -norm van 50 mg nitraat per liter. 

Gemiddelde waterkwaliteit per grondsoortregio

Gemiddelde concentratie aan nutriënten en aantal bemonsterde bedrijven per grondsoortregio.
  Kleiregio Lossregio Veenregio Zandregio
Uitspoelend water      
Nitraat mg/l 25 62 12 54
Fosfor mg P/l 0,19
0,35 0,13
% norm* voor Nitraat 86 52 93 54
Aantal bedrijven 95 48 55 198
Slootwater      
Stikstof mg N/l winter 4,9 - 5,2 8,6
Stikstof mg N/l zomer 2,9 - 2,5 3,9
Fosfor mg P/l winter ** 0,18 - 0,17 0,11
Fosfor mg P/l zomer ** 0,68 - 0,27 0,27
Aantal bedrijven in de winter/zomer 94/92 -/- 55/55 55/53

* Percentage bedrijven waar de gemiddelde concentratie voldoet aan de EU-norm voor nitraat van 50 mg/l
**Als opgelost P-totaal

Niet bij ieder bedrijf komen sloten voor. Sommige sloten staan droog in de zomer, hierdoor ligt het aantal bemonsterde bedrijven in de winter hoger dan in de zomer. In de Lössregio worden geen sloten bemonsterd.

Mate waarin de kwaliteit van het uitspoelingswater aan de EU-norm voldoet

Percentage bedrijven per grondsoortregio, waarvan de gemiddelde waterkwaliteit in het uitspoelingswater voldoet aan de EU-norm van 50 mg NO3/l.

De bedrijven in de Veenregio en de Kleiregio voldoen gemiddeld het meest aan de EU-norm van 50 mg nitraat per liter. In de Zandregio voldoet de nitraatconcentratie in het uitspoelend water in 2015 op 54% van de bedrijven aan de EU-norm. In het voorgaande jaar 2014 voldeed 51% aan deze norm. In de Lössregio neemt het aandeel bedrijven dat aan de EU-norm voldoet, steeds verder toe. In meetjaar 2014 was dat 46% en voor 2015 52%.

Externe factoren

De winter van 2014/2015 was zacht en gemiddeld droog en er was weinig vorst. Januari was natter dan normaal, februari was gemiddeld. Door de gunstige weersomstandigheden waren medio april de meeste drainrondes compleet en de reguliere winterbemonsteringen (Veen en Klei) afgerond. Hoewel in juni en juli warme en droge perioden werden gemeld, waardoor sloten droogvielen, werden de slootbemonsteringen zonder problemen afgerond. De zomerbemonsteringen in de Zandregio werden begin oktober afgerond. Het najaar was gemiddeld weer natter dan normaal, waarbij er wel regionale verschillen waren: droger in het zuidoosten en natter in het midden van het land. De bemonstering van het lössprogramma had wel last van de grotere hoeveelheid neerslag in november, maar werd door de record-zachte december van 2015 vóór de jaargrens afgerond. Gemiddeld genomen gold 2015 als warm, zeer zonnig en met een normale hoeveelheid neerslag.

Waterkwaliteit 2015 per grondsoort

Kleiregio

Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Kleiregio

  Melkvee Akkerbouw Overige
Uitspoelend water    
Nitraat mg/l 23 36 10
Fosfor mg P/l 0,24 0,11 0,21
Aantal bedrijven 51 30 14
Slootwater (zomer)    
Stikstof mg N/l 2,8 3,7 1,8
Fosfor mg P/l 0,84 0,58 0,34
Aantal bedrijven 49 29 14
Slootwater (winter)    
Stikstof mg N/l 4,5 6,6 2,7
Fosfor mg P/l 0,25 0,09 0,12
Aantal bedrijven 50 30 14

Lössregio

Overzichtstabel met de resultaten van bedrijfsvoering en waterkwaliteit in de Lössregio.

Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Lössregio in 2015.
  Melkvee Akkerbouw Overig
Uitspoelend water    
Nitraat mg/l 42 86 56
Fosfor mg/l <dt <dt <dt
Aantal bedrijven 19 19 10

*slootbemonstering vindt niet plaats in de Lössregio. 
< dt = lager dan de detectiegrens (0,06 mg P/l) 

Veenregio

Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Veenregio

Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Veenregio in 2015.
  Melkvee
Uitspoelend water
Nitraat mg/l 12
Fosfor mg P/l 0,35
Aantal bedrijven 55
Slootwater (zomer)
Stikstof mg N/l 2,5
Fosfor mg P/l 0,27
Aantal bedrijven 55
Slootwater (winter)
Stikstof mg N/l 5,2
Fosfor mg P/l 0,17
Aantal bedrijven 55

Zandregio

Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Zandregio

Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Zandregio in 2015.
  Melkvee Akkerbouw Hokdier Overige
Uitspoelend water      
Nitraat mg /l 44 84 47 80
Fosfor mg P/l 0,12 <dt 0,24 0,21
Aantal bedrijven 134 40 13 11
Slootwater (zomer)      
Stikstof mg N/l 4,2 3,5 - -
Fosfor mg P/l 0,34 0,12 - -
Aantal bedrijven 28 18 - -
Slootwater (winter)      
Stikstof mg N/l 6,9 11 - -
Fosfor mg P/l 0,14 0,07 - -
Aantal bedrijven 28 19 - -

 Voor de bedrijfscategorieën “Hokdier” en “Overige” zijn in 2015 minder dan 7 bedrijven met sloten bemonsterd. De waarden worden daarom niet weergegeven. 
< dt = lager dan de detectiegrens (0,06 mg P/l)

Wat is een boxplot

Waterkwaliteit in uitspoelend water of slootwater per bedrijfstype en grondsoort in 2015

Nitraat in uitspoelend water

Nitraatconcentratie (mg /l) in uitspoelingswater in meetjaar 2015: gemiddelde, mediaan, en percentage bedrijven waar gemiddelde nitraatconcentratie voldoet (≤) aan de EUEuropean Union -norm van 50 mg nitraat/l.
Grondsoortregio Bedrijfstype gemiddeld (mg/l) mediaan (mg/l) % bedrijven ≤ norm
Klei Akkerbouw 36 34 83
  Melkvee 23 18 84
  Overig 14 5,7 100
  Gewogen gemiddelde 25 21 86
Löss  Akkerbouw 86 57 32
  Melkvee 42 38 79
  Overig 56 62 40
  Gewogen gemiddelde 62 47 52
Veen Melkvee 12 1,7 93
Zand Akkerbouw 84 78 25
  Hokdier 47 38 62
  Melkvee 44 40 63
  Overig 80 85 45
  Gewogen gemiddelde 54 46 54

Op 52% van de bedrijven in de Lössregio is de gemiddelde nitraatconcentratie onder de EU-norm van 50 mg/l. Dit is een stijging ten opzichte 2014 (46%). In de Zandregio is het aandeel bedrijven waar de waterkwaliteit aan deze norm voldoet, 54%. Dit ligt in de lijn van voorgaande jaren. In de Kleiregio is het aandeel bedrijven dat aan de EU-norm voldoet verder gedaald, naar 86% (dit was 91% in 2014). In de Veenregio daalde het aandeel licht naar 93%.

De gemiddelde nitraatconcentratie in de Veenregio is weliswaar lager dan in de Kleiregio, maar de totale hoeveelheid stikstof in het uitspoelingswater is vergelijkbaar met die van de Kleiregio (gegevens totaal stikstof niet vermeld, ga hiervoor naar de selectietool). In de Veenregio is een groot deel van de stikstof aanwezig als ammonium en/of organisch gebonden stikstof.

 

Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per regio, zonder onderscheid naar bedrijfstype in 2015.

De spreiding in de bedrijfsgemiddelde nitraatconcentratie van het uitspoelend water is het grootst in de Löss- en Zandregio. De gemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelingswater in de Zandregio komt met 54 mg/l in 2015 net boven de EU -norm van 50 mg/l uit. In de Lössregio is de gemiddelde nitraatconcentratie met 62 mg/l ook nog ruim boven dezelfde norm, maar dit gemiddelde is ten opzichte van 2014 met 6 mg/l gedaald. De Kleiregio en de Veenregio blijven in 2015 onder de EU-norm, maar de gemiddelden zijn wel gestegen ten opzichte van de voorgaande jaren.

Kleiregio

Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per bedrijfstype in de Kleiregio in 2015. 

Lössregio

Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water in de Lössregio, per bedrijfstype in 2015. 

Veenregio

 Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelend water in de Veenregio in 2015. In de Veenregio bevinden zich in het Basismeetnet alleen melkveebedrijven.

Zandregio

Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per bedrijfstype in de Zandregio in 2015. 

Fosfor in uitspoelend water

Opgelost fosforconcentratie (mg P/l) in uitspoelingswater in meetjaar 2015: gemiddelde, mediaan en percentage bedrijven waarvan de gemiddelde concentratie voldoet aan de gehanteerde streefwaarde uit de 4e Nota Waterhuishouding (in de Klei- en Veenregio 3,0 mg P/l; in de Zand- en Lössregio 0,4 mg P/l).
Grondsoortregio Bedrijfstype Gemiddelde (mg/l milligram per liter ) Mediaan (mg/l) % bedrijven ≤ streefwaarde
Klei Akkerbouw 0,11
100
  Melkvee 0,24 0,23 100
  Overig 0,21 0,16 100
  Gewogen gemiddelde 0,19 0,14 100
Löss Akkerbouw 
100
  Melkvee
100
  Overig
100
  Gewogen gemiddelde
100
Veen Melkvee 0,35 0,26 100
Zand Akkerbouw 0,1
95
  Hokdier 0,24 0,07 77
  Melkvee 0,12
94
  Overig 0,21
91
  Gewogen gemiddelde 0,13
93

De laagste concentraties worden aangetroffen in de Lössregio. In deze regio, maar ook in de Zandregio zijn in het overgrote deel van de uitspoelingsmonsters de opgelost fosforconcentraties lager dan de detectielimiet (0,06 mg P/l). In de berekening voor het gemiddelde wordt voor deze gevallen de waarde ’nul’ gebruikt. De resulterende bedrijfsgemiddelde waarden worden daarmee iets onderschat. De berekeningscriteria staan bij onderaan de pagina bij 'meer informatie'. Voor de Zand- en Lössregio geldt de streefwaarde van 0,4 mg P/l in het grondwater (4e Nota Waterhuishouding). In de Löss- en ook de Zandregio voldoet het merendeel van de bedrijven aan deze waarde. Voor de Klei- en Veenregio is de streefwaarde 3,0 mg P/l. Alle bedrijfsgemiddelden voldoen hieraan.
De streefwaarden zijn te vinden in het Zoeksysteem Risico's van stoffen.

Kleiregio

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het uitspoelend water per bedrijfstype in de Kleiregio in 2015.

In de Kleiregio zijn de concentraties gemiddeld het laagst bij het bedrijfstype ‘akkerbouw’. Alle bedrijven in de drie vertegenwoordigde bedrijfstypen voldoen aan de streefwaarde van 3,0 mg P/l. De verschillen in gehalten tussen deze bedrijfstypen worden waarschijnlijk voor een groot gedeelte bepaald door verschillen in bodemgesteldheid, bodemgebruik en ontwatering. Zie RIVM rapport ' Het programma in de Kleiregio 1996-2008' voor verdere achtergrondinformatie hierover.

Lössregio

Op veel bedrijven in de Lössregio ligt de opgelost fosforconcentratie in het bodemvocht onder de detectiegrens van 0,06 mg P/l. Circa 85% van de metingen bevindt zich onder deze detectiegrens. Voor deze waarden wordt een nul gebruikt bij de berekening van gemiddelden. Hierdoor wordt geen boxplot gegeven. 

Veenregio

 

Spreiding van de bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentratie in het uitspoelend water voor melkvee, het enige bemonsterde bedrijfstype in de Veenregio in 2015.

Alle deelnemende bedrijven in de Veenregio voldoen aan de gehanteerde streefwaarde van 3,0 mg P/l (4e Nota Waterhuishouding).

Zandregio

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het uitspoelend water per bedrijfstype in de Zandregio in 2015.

In de Zandregio worden in 2015 de hoogste concentraties aangetroffen bij het bedrijfstype ‘Hokdier’. Van deze hokdierbedrijven voldoet 77% aan de streefwaarde van 0,4 mg P/l (4e Nota Waterhuishouding). Bij de andere bedrijfstypen voldoet 91 tot 95% hieraan. Veel bedrijven hebben daarnaast een gemiddelde opgelost fosforconcentratie onder de detectiegrens. Dit veroorzaakt de gemiddelden (rode punten) die buiten de box liggen.

Stikstof in slootwater

Opgelost stikstofconcentraties (mg N/l) in slootwater in meetjaar 2015: gemiddelde en mediaanwaarde.
Regio & bedrijfstype Winterseizoen Zomerseizoen
  Gemiddelde Mediaan Gemiddelde Mediaan
Klei        
Akkerbouw 6,6 5,5 3,7 3,1
Melkvee 4,5 3,8 2,8 1,8
Overig 2,7 2,2 1,8 1,4
gewogen gemiddelde 4,9 3,9 2,9 1,8
Veen        
Melkvee 5,2 4,7 2,5 2
Zand        
Akkerbouw 11 10 3,5 2,8
Melkvee 6,9 6,8 4,2 2,7
Hokdier* - - - -
Overig* - - - -
gewogen gemiddelde 8,6 8,2 3,9 2,9

*In 2015 waren er te weinig bedrijven (

De stikstofconcentratie in de winter is gemiddeld hoger dan in de zomer.
Voor de Lössregio zijn geen gegevens omdat op deze bedrijven praktisch geen sloten voorkomen.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost stikstofconcentraties in het slootwater per regio, zonder onderscheid voor bedrijfstype in winter- en zomerseizoen. 

Kleiregio

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgeloste stikstofconcentraties in het slootwater van de Kleiregio in 2015, winter- en zomerseizoen.

Veenregio

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgeloste stikstofconcentraties in het slootwater van de Veenregio in 2015, winter- en zomerseizoen.

Zandregio

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgeloste stikstofconcentraties in het slootwater van de Zandregio in 2015, winter- en zomerseizoen.

Fosfor in slootwater

Gemiddelde en mediane opgelost fosforconcentratie (mg P/l) in het slootwater in meetjaar 2015.
Regio & bedrijfstype Winterseizoen Zomerseizoen
  Gemiddelde Mediaan Gemiddelde  Mediaan
Klei        
Akkerbouw 0,09
0,58 0,28
Melkvee 0,25 0,14 0,84 0,37
Overig 0,12
0,34 0,16
gewogen gemiddelde 0,18 0,09 0,68 0,29
Veen        
Melkvee 0,17 0,11 0,27 0,18
Zand        
Akkerbouw 0,07
0,12
Melkvee 0,14
0,34
Hokdier* - - - -
Overig* - - - -
gewogen gemiddelde 0,11
0,27

 *In 2015 waren er te weinig bedrijven (

De gemeten opgelost fosforconcentraties in de zomer zijn in alle drie regio’s vaak meer dan tweemaal zo hoog als in de winter. Vooral in de Kleiregio is het verschil tussen zomer- en winterconcentraties groot.

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater per regio, zonder onderscheid voor het bedrijfstype in winter- en zomerseizoen.

Kleiregio

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater, per bedrijfstype in de Kleiregio. 

Veenregio

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater, voor het enige bedrijfstype in de Veenregio. 

Zandregio

Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater, per bedrijfstype in de Zandregio.

Meer informatie