Waterkwaliteit 2017

Meetperiode

Op deze pagina's rapporteren we de waterkwaliteit van 2017. De waterkwaliteit in dit jaar is gerelateerd aan de landbouwpraktijk inclusief de bemesting in 2016. De watermonsters zijn genomen in de periode oktober 2016 tot en met februari 2018. In het bemonsteringsschema staat de planning van de bemonstering per regio.

In meetjaar 2017 zijn op 399 bedrijven waterkwaliteitsgegevens verzameld voor het LMMLandelijk Meetnet effecten Mestbeleid waarover gerapporteerd wordt in deze Basismeetnetrapportage. Dat zijn 5 bedrijven minder dan in 2016.

Externe factoren van invloed op uitvoering bemonstering

2017 eindigde in de top-10 van warmste jaren sinds het begin van de KNMIKoninklijk Meteorologisch Instituut-waarnemingen. Dit beeld past in de trend van een opwarmend klimaat. Het jaar 2017 als geheel was zeer zonnig, maar ook aan de natte kant. Opvallend droge en warme maanden waren mei en juni. Juli, september en december waren juist nat (Bron: KNMI, Weer- en klimaatdiensten, Adrie Huiskamp, 9 januari 2018).

Door de vrij zachte winter en het uitblijven van regen duurde het langer dan normaal om de drainbemonsteringen binnen te krijgen. Ter vervanging is ook een aantal keren slootwater verzameld. In april waren uiteindelijk de meeste drainrondes compleet en de reguliere winterbemonsteringen (Zand Winter, Veen en Klei) afgerond. In de zomer voerden we de slootbemonsteringen zonder problemen uit. In het zuidoosten viel in juni een recordhoeveelheid neerslag. De zomerbemonsteringen van het grondwater in de Zandregio werden eind september afgerond, de laatste bedrijven konden pas na de maisoogst bezocht worden. De bemonstering van het Lössprogramma liep door neerslag in november en december uit en werd begin februari afgerond. Zie ook 'Neerslagcorrectie' op de pagina Achtergronden.

Databehandeling

De waterkwaliteitsgegevens van meetjaar 2017 zijn volgens bepaalde criteria geaggregeerd naar bedrijfstypegemiddelden en gemiddelden per grondsoortregio. Deze gemiddelden zijn voor nitraat in uitspoelend water getoetst aan de EUEuropean Union -norm van 50 mg nitraat per liter.

Gemiddelde waterkwaliteit per grondsoortregio

Tabel 1. Gemiddelde concentratie aan nutriënten en aantal bemonsterde bedrijven per grondsoortregio in 2017.

	Kleiregio	Lössregio	Veenregio	Zandregio
Uitspoelend water
Nitraat mg/lmilligram per liter	23	63	5,9	43
Fosfor mg P/l	0,20	***	0,38	0,13
% norm* voor Nitraat	91	49	100	71
Aantal bedrijven	94	49	55	201
Slootwater
Stikstof mg N/l winter	5,2	-	4,2	9,1
Stikstof mg N/l zomer	2,9	-	2,2	3,5
Fosfor mg P/l winter**	0,19	-	0,14	0,10
Fosfor mg P/l zomer**	0,62	-	0,20	0,27
Aantal bedrijven in de winter/zomer	93/91	-/-	54/54	54/50

* Percentage bedrijven waar de gemiddelde concentratie voldoet aan de EU-norm voor nitraat.
** Als opgelost P-totaal.
*** Meetresultaten voor fosfor afgekeurd.

Niet bij ieder bedrijf komen sloten voor. Sommige sloten staan droog in de zomer. Hierdoor ligt het aantal bemonsterde bedrijven in de winter hoger dan in de zomer. In de Lössregio komen weinig sloten op landbouwbedrijven voor.

Mate waarin de kwaliteit van het uitspoelingswater aan de EU-norm voldoet

Staafdiagraam met aandeel bedrijven voldoend aan nitraatnorm 50 mg/l per regio in 2017

Figuur 1. Percentage bedrijven per grondsoortregio, waar de gemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelingswater voldoet aan de EU-norm van 50 mg/l.

In de Veenregio voldoen alle bedrijven aan de EU-norm van 50 mg nitraat per liter. In de Kleiregio is het aandeel ook hoog met 91%. In de Zandregio voldoet de nitraatconcentratie in het uitspoelend water in 2017 op 71% van de bedrijven aan de EU-norm. Daarmee is er een kleine toename van bedrijven die aan deze norm voldoen ten opzichte van 2016. In de Lössregio ten slotte is het aandeel bedrijven dat in meetjaar 2017 aan de EU-norm voldoet, afgenomen ten opzichte van vorig jaar. In 2017 is dat nu 49%, terwijl dat in 2016 62% was. In de Klei- en Veenregio zijn de aandelen vergelijkbaar met vorig meetjaar. Deze resultaten laten zien dat het nitraatgehalte in uitspoelingswater voor een groot deel bepaald wordt door de grondsoort en de daaraan gekoppelde waterhuishouding in een gebied. Dit bepaalt mede de mate waarin nitraat kan worden afgebroken (denitrificatie). Zie ook Factoren van invloed op waterkwaliteit.

Gemiddelde waterkwaliteit per grondsoortregio en bedrijfstype

Tabel 2. Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Kleiregio in 2017.

	Melkvee	Akkerbouw	Overige
Uitspoelend water
Nitraat mg/lmilligram per liter	17	34	13
Fosfor mg P/l	0,25	0,11	0,20
Aantal bedrijven	51	30	13
Slootwater (zomer)
Stikstof mg N/l	3,1	3,1	1,6
Fosfor mg P/l	0,75	0,51	0,40
Aantal bedrijven	50	28	13
Slootwater (winter)
Stikstof mg N/l	4,2	6,6	5,7
Fosfor mg P/l	0,29	0,08	0,09
Aantal bedrijven	50	30	13

Tabel 3. Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Lössregio in 2017*.

	Melkvee	Akkerbouw	Overig
Uitspoelend water
Nitraat mg/lmilligram per liter	39	91	geen data
Fosfor mg P/l	_**	_**	geen data
Aantal bedrijven	22	18	9

* Slootbemonstering vindt niet plaats in de Lössregio.
** Meetresultaten voor fosfor afgekeurd.

Geen data: onvoldoende bedrijven (<10) om gemiddelde te kunnen tonen.

Tabel 4. Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Veenregio in 2017.

	Melkvee
Uitspoelend water
Nitraat mg/lmilligram per liter	5,9
Fosfor mg P/l	0,38
Aantal bedrijven	55
Slootwater (zomer)
Stikstof mg N/l	2,2
Fosfor mg P/l	0,20
Aantal bedrijven	54
Slootwater (winter)
Stikstof mg N/l	4,2
Fosfor mg P/l	0,14
Aantal bedrijven	54

Tabel 5. Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Zandregio in 2017.

	Melkvee	Akkerbouw	Hokdier*	Overige*
Uitspoelend water
Nitraat mg/lmilligram per liter	31	78	46	60
Fosfor mg P/l	0,14	0,07	0,19	0,18
Aantal bedrijven	133	41	12	15
Slootwater (zomer)
Stikstof mg N/l	3,5	2,4	-	-
Fosfor mg P/l	0,23	0,14	-	-
Aantal bedrijven	28	15	-	-
Slootwater (winter)
Stikstof mg N/l	6,8	12	-	-
Fosfor mg P/l	0,11	0,11	-	-
Aantal bedrijven	28	18

* Voor bedrijfscategorie 'Hokdier' en 'Overige' zijn geen of onvoldoende bedrijven met sloten (<10).

Waterkwaliteit per watertype: gemiddelde, mediaan en norm

Tabel 6. Nitraatconcentratie (mg/lmilligram per liter) in uitspoelingswater in meetjaar 2017: gemiddelde, mediaan en percentage bedrijven waar gemiddelde nitraatconcentratie voldoet (≤) aan de EUEuropean Union -norm van 50 mg/l.

Grondsoortregio	Bedrijfstype	gemiddeld (mg/l)	mediaan (mg/l)	% bedrijven ≤ norm
Klei	Akkerbouw	34	35	90
	Melkvee	17	12	94
	Overig	22	11	85
	Gewogen gemiddelde	23	18	91
Löss	Akkerbouw	91	55	17
	Melkvee	39	34	73
	Overig *	geen data	geen data	geen data
	Gewogen gemiddelde	63	51	49
Veen	Melkvee	5,9	1,3	100
Zand	Akkerbouw	78	57	39
	Hokdier	46	20	67
	Melkvee	31	24	83
	Overig*	60	42	53
	Gewogen gemiddelde	43	29	71

* Voor dit bedrijfstype zijn onvoldoende bedrijven (<10) bemonsterd om een gemiddelde te kunnen geven. Deze bedrijven worden wel meegenomen in het gewogen gemiddelde.

Op net iets minder dan de helft van de bedrijven in de Lössregio is de gemiddelde nitraatconcentratie onder de EU-norm van 50 mg/l. In de Zandregio is het aandeel bedrijven waar de waterkwaliteit aan deze norm voldoet, als geheel gestegen naar 71%. Dit ligt in de lijn van voorgaande jaren. In de Kleiregio is het aandeel bedrijven dat aan de EU-norm voldoet gestabiliseerd op 91%. In de Veenregio voldoen alle bedrijven (100%) aan de EU-norm.

De gemiddelde nitraatconcentratie in de Veenregio is weliswaar lager dan in de Kleiregio, maar de totale hoeveelheid stikstof in het uitspoelingswater is vergelijkbaar met die van de Kleiregio (gegevens totaal stikstof zijn niet vermeld, ga hiervoor naar Zelf data selecteren uit het Basismeetnet). In de Veenregio is een groot deel van de stikstof aanwezig als ammonium en/of organisch gebonden stikstof (uitleg over dit proces is te vinden bij Achtergronden).

Hieronder presenteren we resultaten in boxplots. Ga naar: uitleg gebruik van boxplots.

Figuur 2. Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per regio in 2017, zonder onderscheid naar bedrijfstype.

De spreiding in de bedrijfsgemiddelde nitraatconcentratie van het uitspoelend water is het grootst in de Löss- en Zandregio. De gemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelingswater in de Zandregio komt met 43 mg/l in 2017 onder de EU-norm van 50 mg/l uit. Alleen in de Lössregio overschrijdt de gemiddelde nitraatconcentratie (63 mg/l) deze norm. De Kleiregio en de Veenregio blijven in 2017 ruim onder de EU-norm.

Hieronder staat de gemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelend water per regio met onderscheid naar bedrijfstype.

Kleiregio

Figuur 3. Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per bedrijfstype in de Kleiregio in 2017.

Lössregio

Figuur 4. Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per bedrijfstype in de Lössregio in 2017. Voor bedrijfstype ‘Overig’ zijn onvoldoende (<10) bedrijven om de data te tonen.

Veenregio

Figuur 5. Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water in de Veenregio in 2017. In de Veenregio bevinden zich in het Basismeetnet alleen melkveebedrijven.

Zandregio

Figuur 6. Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per bedrijfstype in de Zandregio in 2017.

Tabel 7. Opgelost fosforconcentratie (mg P/l) in uitspoelingswater in meetjaar 2017: gemiddelde, mediaan en percentage bedrijven waar de gemiddelde concentratie voldoet aan de gehanteerde norm (in de Klei- en Veenregio 6,9 mg P/l; in de Zand- en Lössregio 2,0 mg P/l).

Grondsoortregio	Bedrijfstype	Gemiddelde (mg/lmilligram per liter )	Mediaan (mg/l)	% bedrijven ≤ streefwaarde
Klei	Akkerbouw	0,11	< dgDirectorate General	100
	Melkvee	0,25	0,20	100
	Overig	0,20	0,12	100
	Gewogen gemiddelde	0,20	0,11	100
Löss	Akkerbouw	**	**	**
	Melkvee	**	**	**
	Overig*	geen data	geen data	geen data
	Gewogen gemiddelde	**	**	**
Veen	Melkvee	0,38	0,33	100
Zand	Akkerbouw	0,07	< dg	100
	Hokdier	0,19	< dg	100
	Melkvee	0,14	< dg	98
	Overig	0,18	< dg	100
	Gewogen gemiddelde	0,13	< dg	99

< dg = Lager dan de detectiegrens (0,06 mg P/l).
* Onvoldoende bedrijven (<10) gemeten om data weer te geven.
** Meetresultaten voor fosfor afgekeurd.

Hieronder presenteren we resultaten in boxplots. Ga naar: uitleg gebruik van boxplots.

Figuur 7. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het uitspoelend water, per regio in 2017, zonder onderscheid naar bedrijfstype.

De Zandregio heeft de laagste concentraties aan opgelost fosfor. Dit heeft te maken met de samenstelling van de bodems, waarin meestal weinig organische stof voorkomt. In deze regio zijn in het grootste deel (ca. 93%) van de analyseresultaten de opgelost fosforconcentraties lager dan de vastgestelde detectielimiet (0,06 mg P/l). Zie ook Databehandeling 2017.

Voor de Zand- en Lössregio geldt de KRWKaderrichtlijn Water-norm van 2,0 mg P/l in het grondwater. In de Zandregio voldoet het merendeel van de bedrijven aan deze waarde. Voor de Klei- en Veenregio is de KRW-norm 6,9 mg P/l. Alle bedrijfsgemiddelden voldoen hieraan.

Hieronder staat de gemiddelde concentratie opgelost fosfor in het uitspoelend water per regio met onderscheid naar bedrijfstype.