Meetperiode
Op deze pagina's rapporteren we de waterkwaliteit van 2017. De waterkwaliteit in dit jaar is gerelateerd aan de landbouwpraktijk inclusief de bemesting in 2016. De watermonsters zijn genomen in de periode oktober 2016 tot en met februari 2018. In het bemonsteringsschema staat de planning van de bemonstering per regio.
In meetjaar 2017 zijn op 399 bedrijven waterkwaliteitsgegevens verzameld voor het LMMLandelijk Meetnet effecten Mestbeleid waarover gerapporteerd wordt in deze Basismeetnetrapportage. Dat zijn 5 bedrijven minder dan in 2016.
Externe factoren van invloed op uitvoering bemonstering
2017 eindigde in de top-10 van warmste jaren sinds het begin van de KNMIKoninklijk Meteorologisch Instituut-waarnemingen. Dit beeld past in de trend van een opwarmend klimaat. Het jaar 2017 als geheel was zeer zonnig, maar ook aan de natte kant. Opvallend droge en warme maanden waren mei en juni. Juli, september en december waren juist nat (Bron: KNMI, Weer- en klimaatdiensten, Adrie Huiskamp, 9 januari 2018).
Door de vrij zachte winter en het uitblijven van regen duurde het langer dan normaal om de drainbemonsteringen binnen te krijgen. Ter vervanging is ook een aantal keren slootwater verzameld. In april waren uiteindelijk de meeste drainrondes compleet en de reguliere winterbemonsteringen (Zand Winter, Veen en Klei) afgerond. In de zomer voerden we de slootbemonsteringen zonder problemen uit. In het zuidoosten viel in juni een recordhoeveelheid neerslag. De zomerbemonsteringen van het grondwater in de Zandregio werden eind september afgerond, de laatste bedrijven konden pas na de maisoogst bezocht worden. De bemonstering van het Lössprogramma liep door neerslag in november en december uit en werd begin februari afgerond. Zie ook 'Neerslagcorrectie' op de pagina Achtergronden.
Databehandeling
De waterkwaliteitsgegevens van meetjaar 2017 zijn volgens bepaalde criteria geaggregeerd naar bedrijfstypegemiddelden en gemiddelden per grondsoortregio. Deze gemiddelden zijn voor nitraat in uitspoelend water getoetst aan de EUEuropean Union -norm van 50 mg nitraat per liter.
Gemiddelde waterkwaliteit per grondsoortregio
Tabel 1. Gemiddelde concentratie aan nutriënten en aantal bemonsterde bedrijven per grondsoortregio in 2017.
Kleiregio | Lössregio | Veenregio | Zandregio | |
---|---|---|---|---|
Uitspoelend water | ||||
Nitraat mg/l | 23 | 63 | 5,9 | 43 |
Fosfor mg P/l | 0,20 | *** | 0,38 | 0,13 |
% norm* voor Nitraat | 91 | 49 | 100 | 71 |
Aantal bedrijven | 94 | 49 | 55 | 201 |
Slootwater | ||||
Stikstof mg N/l winter | 5,2 | - | 4,2 | 9,1 |
Stikstof mg N/l zomer | 2,9 | - | 2,2 | 3,5 |
Fosfor mg P/l winter** | 0,19 | - | 0,14 | 0,10 |
Fosfor mg P/l zomer** | 0,62 | - | 0,20 | 0,27 |
Aantal bedrijven in de winter/zomer | 93/91 | -/- | 54/54 | 54/50 |
* Percentage bedrijven waar de gemiddelde concentratie voldoet aan de EU-norm voor nitraat.
** Als opgelost P-totaal.
*** Meetresultaten voor fosfor afgekeurd.
Niet bij ieder bedrijf komen sloten voor. Sommige sloten staan droog in de zomer. Hierdoor ligt het aantal bemonsterde bedrijven in de winter hoger dan in de zomer. In de Lössregio komen weinig sloten op landbouwbedrijven voor.
Mate waarin de kwaliteit van het uitspoelingswater aan de EU-norm voldoet
Figuur 1. Percentage bedrijven per grondsoortregio, waar de gemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelingswater voldoet aan de EU-norm van 50 mg/l.
In de Veenregio voldoen alle bedrijven aan de EU-norm van 50 mg nitraat per liter. In de Kleiregio is het aandeel ook hoog met 91%. In de Zandregio voldoet de nitraatconcentratie in het uitspoelend water in 2017 op 71% van de bedrijven aan de EU-norm. Daarmee is er een kleine toename van bedrijven die aan deze norm voldoen ten opzichte van 2016. In de Lössregio ten slotte is het aandeel bedrijven dat in meetjaar 2017 aan de EU-norm voldoet, afgenomen ten opzichte van vorig jaar. In 2017 is dat nu 49%, terwijl dat in 2016 62% was. In de Klei- en Veenregio zijn de aandelen vergelijkbaar met vorig meetjaar. Deze resultaten laten zien dat het nitraatgehalte in uitspoelingswater voor een groot deel bepaald wordt door de grondsoort en de daaraan gekoppelde waterhuishouding in een gebied. Dit bepaalt mede de mate waarin nitraat kan worden afgebroken (denitrificatie). Zie ook Factoren van invloed op waterkwaliteit.
Gemiddelde waterkwaliteit per grondsoortregio en bedrijfstype
Kleiregio
Tabel 2. Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Kleiregio in 2017.
Melkvee | Akkerbouw | Overige | |
---|---|---|---|
Uitspoelend water | |||
Nitraat mg/l | 17 | 34 | 13 |
Fosfor mg P/l | 0,25 | 0,11 | 0,20 |
Aantal bedrijven | 51 | 30 | 13 |
Slootwater (zomer) | |||
Stikstof mg N/l | 3,1 | 3,1 | 1,6 |
Fosfor mg P/l | 0,75 | 0,51 | 0,40 |
Aantal bedrijven | 50 | 28 | 13 |
Slootwater (winter) | |||
Stikstof mg N/l | 4,2 | 6,6 | 5,7 |
Fosfor mg P/l | 0,29 | 0,08 | 0,09 |
Aantal bedrijven | 50 | 30 | 13 |
Lössregio
Tabel 3. Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Lössregio in 2017*.
Melkvee | Akkerbouw | Overig | |
---|---|---|---|
Uitspoelend water | |||
Nitraat mg/l | 39 | 91 | geen data |
Fosfor mg P/l | _** | _** | geen data |
Aantal bedrijven | 22 | 18 | 9 |
* Slootbemonstering vindt niet plaats in de Lössregio.
** Meetresultaten voor fosfor afgekeurd.
Geen data: onvoldoende bedrijven (<10) om gemiddelde te kunnen tonen.
Veenregio
Tabel 4. Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Veenregio in 2017.
Melkvee | |
---|---|
Uitspoelend water | |
Nitraat mg/l | 5,9 |
Fosfor mg P/l | 0,38 |
Aantal bedrijven | 55 |
Slootwater (zomer) | |
Stikstof mg N/l | 2,2 |
Fosfor mg P/l | 0,20 |
Aantal bedrijven | 54 |
Slootwater (winter) | |
Stikstof mg N/l | 4,2 |
Fosfor mg P/l | 0,14 |
Aantal bedrijven | 54 |
Zandregio
Tabel 5. Overzichtstabel met de resultaten van de waterkwaliteit in de Zandregio in 2017.
Melkvee | Akkerbouw | Hokdier* | Overige* | |
---|---|---|---|---|
Uitspoelend water | ||||
Nitraat mg/l | 31 | 78 | 46 | 60 |
Fosfor mg P/l | 0,14 | 0,07 | 0,19 | 0,18 |
Aantal bedrijven | 133 | 41 | 12 | 15 |
Slootwater (zomer) | ||||
Stikstof mg N/l | 3,5 | 2,4 | - | - |
Fosfor mg P/l | 0,23 | 0,14 | - | - |
Aantal bedrijven | 28 | 15 | - | - |
Slootwater (winter) | ||||
Stikstof mg N/l | 6,8 | 12 | - | - |
Fosfor mg P/l | 0,11 | 0,11 | - | - |
Aantal bedrijven | 28 | 18 |
* Voor bedrijfscategorie 'Hokdier' en 'Overige' zijn geen of onvoldoende bedrijven met sloten (<10).
Waterkwaliteit per watertype: gemiddelde, mediaan en norm
Nitraat in uitspoelend water
Tabel 6. Nitraatconcentratie (mg/l) in uitspoelingswater in meetjaar 2017: gemiddelde, mediaan en percentage bedrijven waar gemiddelde nitraatconcentratie voldoet (≤) aan de EUEuropean Union -norm van 50 mg/l.
Grondsoortregio |
Bedrijfstype | gemiddeld (mg/l) | mediaan (mg/l) | % bedrijven ≤ norm |
---|---|---|---|---|
Klei |
Akkerbouw | 34 | 35 | 90 |
Melkvee | 17 | 12 | 94 | |
Overig | 22 | 11 | 85 | |
Gewogen gemiddelde | 23 | 18 | 91 | |
Löss | Akkerbouw | 91 | 55 | 17 |
Melkvee | 39 | 34 | 73 | |
Overig * | geen data | geen data | geen data | |
Gewogen gemiddelde | 63 | 51 | 49 | |
Veen | Melkvee | 5,9 | 1,3 | 100 |
Zand | Akkerbouw | 78 | 57 | 39 |
Hokdier | 46 | 20 | 67 | |
Melkvee | 31 | 24 | 83 | |
Overig* | 60 | 42 | 53 | |
Gewogen gemiddelde | 43 | 29 | 71 |
* Voor dit bedrijfstype zijn onvoldoende bedrijven (
Op net iets minder dan de helft van de bedrijven in de Lössregio is de gemiddelde nitraatconcentratie onder de EU-norm van 50 mg/l. In de Zandregio is het aandeel bedrijven waar de waterkwaliteit aan deze norm voldoet, als geheel gestegen naar 71%. Dit ligt in de lijn van voorgaande jaren. In de Kleiregio is het aandeel bedrijven dat aan de EU-norm voldoet gestabiliseerd op 91%. In de Veenregio voldoen alle bedrijven (100%) aan de EU-norm.
De gemiddelde nitraatconcentratie in de Veenregio is weliswaar lager dan in de Kleiregio, maar de totale hoeveelheid stikstof in het uitspoelingswater is vergelijkbaar met die van de Kleiregio (gegevens totaal stikstof zijn niet vermeld, ga hiervoor naar Zelf data selecteren uit het Basismeetnet). In de Veenregio is een groot deel van de stikstof aanwezig als ammonium en/of organisch gebonden stikstof (uitleg over dit proces is te vinden bij Achtergronden).
Hieronder presenteren we resultaten in boxplots. Ga naar: uitleg gebruik van boxplots.
Figuur 2. Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per regio in 2017, zonder onderscheid naar bedrijfstype.
De spreiding in de bedrijfsgemiddelde nitraatconcentratie van het uitspoelend water is het grootst in de Löss- en Zandregio. De gemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelingswater in de Zandregio komt met 43 mg/l in 2017 onder de EU-norm van 50 mg/l uit. Alleen in de Lössregio overschrijdt de gemiddelde nitraatconcentratie (63 mg/l) deze norm. De Kleiregio en de Veenregio blijven in 2017 ruim onder de EU-norm.
Hieronder staat de gemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelend water per regio met onderscheid naar bedrijfstype.
Kleiregio
Figuur 3. Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per bedrijfstype in de Kleiregio in 2017.
Lössregio
Figuur 4. Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per bedrijfstype in de Lössregio in 2017. Voor bedrijfstype ‘Overig’ zijn onvoldoende (
Veenregio
Figuur 5. Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water in de Veenregio in 2017. In de Veenregio bevinden zich in het Basismeetnet alleen melkveebedrijven.
Zandregio
Figuur 6. Spreiding van bedrijfsgemiddelde nitraatconcentraties in het uitspoelend water, per bedrijfstype in de Zandregio in 2017.
Fosfor in uitspoelend water
Tabel 7. Opgelost fosforconcentratie (mg P/l) in uitspoelingswater in meetjaar 2017: gemiddelde, mediaan en percentage bedrijven waar de gemiddelde concentratie voldoet aan de gehanteerde norm (in de Klei- en Veenregio 6,9 mg P/l; in de Zand- en Lössregio 2,0 mg P/l).
Grondsoortregio |
Bedrijfstype | Gemiddelde (mg/l ) | Mediaan (mg/l) | % bedrijven ≤ streefwaarde |
---|---|---|---|---|
Klei | Akkerbouw | 0,11 | 100 | |
Melkvee | 0,25 | 0,20 | 100 | |
Overig | 0,20 | 0,12 | 100 | |
Gewogen gemiddelde | 0,20 | 0,11 | 100 | |
Löss | Akkerbouw | ** | ** | ** |
Melkvee | ** | ** | ** | |
Overig* | geen data | geen data | geen data | |
Gewogen gemiddelde | ** | ** | ** | |
Veen | Melkvee | 0,38 | 0,33 | 100 |
Zand | Akkerbouw | 0,07 | 100 | |
Hokdier | 0,19 | 100 | ||
Melkvee | 0,14 | 98 | ||
Overig | 0,18 | 100 | ||
Gewogen gemiddelde | 0,13 | 99 |
* Onvoldoende bedrijven ( ** Meetresultaten voor fosfor afgekeurd.
Hieronder presenteren we resultaten in boxplots. Ga naar: uitleg gebruik van boxplots.
Figuur 7. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het uitspoelend water, per regio in 2017, zonder onderscheid naar bedrijfstype.
De Zandregio heeft de laagste concentraties aan opgelost fosfor. Dit heeft te maken met de samenstelling van de bodems, waarin meestal weinig organische stof voorkomt. In deze regio zijn in het grootste deel (ca. 93%) van de analyseresultaten de opgelost fosforconcentraties lager dan de vastgestelde detectielimiet (0,06 mg P/l). Zie ook Databehandeling 2017.
Voor de Zand- en Lössregio geldt de KRWKaderrichtlijn Water-norm van 2,0 mg P/l in het grondwater. In de Zandregio voldoet het merendeel van de bedrijven aan deze waarde. Voor de Klei- en Veenregio is de KRW-norm 6,9 mg P/l. Alle bedrijfsgemiddelden voldoen hieraan.
Hieronder staat de gemiddelde concentratie opgelost fosfor in het uitspoelend water per regio met onderscheid naar bedrijfstype.
Kleiregio
Figuur 8. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het uitspoelend water per bedrijfstype in de Kleiregio in 2017.
In de Kleiregio zijn de concentraties gemiddeld het laagst bij het bedrijfstype ‘Akkerbouw’. Alle bedrijven in de drie vertegenwoordigde bedrijfstypen voldoen aan de KRW-norm van 6,9 mg P/l. De verschillen in gehalten tussen deze bedrijfstypen worden waarschijnlijk voor een groot gedeelte bepaald door verschillen in bodemgesteldheid, bodemgebruik en ontwatering. Zie RIVM rapport 680717024A voor verdere achtergrondinformatie hierover.
Lössregio
In de Lössregio zijn er voor dit rapportagejaar 2017 geen geldige fosfordata beschikbaar. Analysewaarden voor fosfor bleken onverklaarbaar hoog en werden daardoor afgekeurd.
Veenregio
Figuur 9. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het uitspoelend water in de Veenregio in 2017. In de Veenregio bevinden zich in het Basismeetnet alleen melkveebedrijven.
Alle deelnemende bedrijven in de Veenregio voldoen aan de gehanteerde KRW-norm van 6,9 mg P/l.
Zandregio
Figuur 10. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het uitspoelend water per bedrijfstype in de Zandregio in 2017.
In de Zandregio vinden we de laagste concentraties bij het bedrijfstype ‘Akkerbouw’, maar de gemiddelde fosforconcentraties op de bedrijfstypen ‘Melkvee’ en ‘Overig’ zijn nauwelijks hoger. In de groep ‘Hokdieren’ komen wel incidenteel hogere meetwaarden voor. De mediane waarden liggen in deze regio veel lager dan de gemiddelde waarden, dit wijst op het voorkomen van een aantal bedrijven met hogere waarden die het gemiddelde sterk bepalen (zie ook Berekening Waterkwaliteit). Over het geheel genomen voldoen vrijwel alle bedrijven aan de streefwaarde van 2,0 mg P/l.
Stikstof in slootwater
Tabel 8. Opgelost stikstofconcentratie (mg N/l) in slootwater in meetjaar 2017: gemiddelde en mediane waarde.
Regio & bedrijfstype |
Winterseizoen | Zomerseizoen | ||
---|---|---|---|---|
Gemiddelde | Mediaan | Gemiddelde | Mediaan | |
Klei | ||||
Akkerbouw | 6,6 | 6,0 | 3,1 | 2,0 |
Melkvee | 4,2 | 3,3 | 3,1 | 1,5 |
Overig | 5,7 | 2,9 | 1,6 | 0,98 |
Gewogen gemiddelde | 5,2 | 3,6 | 2,9 | 1,6 |
Veen | ||||
Melkvee | 4,2 | 4,1 | 2,2 | 1,8 |
Zand | ||||
Akkerbouw | 12 | 10 | 2,4 | 2,2 |
Melkvee | 6,8 | 6,2 | 3,5 | 2,5 |
Hokdier* | - | - | - | - |
Overig* | - | - | - | - |
Gewogen gemiddelde | 9,1 | 7,7 | 3,5 | ,3 |
* In 2017 waren er te weinig bedrijven (
De stikstofconcentratie in het slootwater is in de zomer gemiddeld lager dan in de winter. Dit komt omdat stikstof in de zomer grotendeels opgenomen wordt door algen en (water-)planten. De Zandregio heeft de hoogste gemiddelde stikstofconcentratie in het slootwater en dit komt overeen met de hogere stikstofconcentraties in het uitspoelingswater. Op de bedrijven in de Lössregio komen nauwelijks sloten voor. Van de bemonsterde bedrijfstypes heeft Akkerbouw de hoogste stikstofconcentratie. Een reden hiervoor is dat akkerbouwbedrijven door gewasinzaai en teeltrotaties te maken hebben met een wisselende bodembedekking. Hierdoor is de opname van nutriënten niet altijd optimaal in relatie tot de toediening. Als het gewas ontbreekt of nog niet volgroeid is, vindt er meer uitspoeling plaats naar diepere lagen waar het buiten bereik van de wortellaag raakt. Dit laatste geldt ook voor gras/maiswisselingen.
Hieronder presenteren we resultaten in boxplots. Ga naar: uitleg gebruik van boxplots.
Figuur 11. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost stikstofconcentraties in het slootwater, per regio in 2017, zonder onderscheid naar bedrijfstype, winter- en zomerseizoen.
Hieronder staat de gemiddelde concentratie opgelost stikstof in slootwater per regio met onderscheid naar bedrijfstype.
Kleiregio
Figuur 12. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost stikstofconcentraties in het slootwater van de Kleiregio in 2017, winter- en zomerseizoen.
Veenregio
Figuur 13. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost stikstofconcentraties in het slootwater van de Veenregio in 2017, winter- en zomerseizoen. In de Veenregio bevinden zich in het Basismeetnet alleen melkveebedrijven.
Zandregio
Figuur 14. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgeloste stikstofconcentraties in het slootwater van de Zandregio in 2017, winter- en zomerseizoen.
Fosfor in slootwater
Tabel 9. Opgelost fosforconcentratie (mg P/l) in het slootwater in meetjaar 2017: gemiddelde en mediane waarde.
Regio & bedrijfstype |
Winterseizoen | Zomerseizoen | ||
---|---|---|---|---|
Gemiddelde | Mediaan | Gemiddelde | Mediaan | |
Klei | ||||
Akkerbouw | 0,08 | 0,51 | 0,20 | |
Melkvee | 0,29 | 0,13 | 0,75 | 0,64 |
Overig | 0,09 | 0,40 | 0,09 | |
Gewogen gemiddelde | 0,19 | 0,08 | 0,62 | 0,26 |
Veen | ||||
Melkvee | 0,14 | 0,07 | 0,20 | 0,11 |
Zand | ||||
Akkerbouw | 0,11 | 0,14 | ||
Melkvee | 0,11 | 0,23 | 0,09 | |
Hokdier* | - | - | - | - |
Overig* | - | - | - | - |
Gewogen gemiddelde | 0,10 | 0,27 | 0,06 |
* In 2017 waren er te weinig bedrijven (
In de zomer is de fosforconcentratie in het slootwater hoger dan in de winter, dit verschil tussen de seizoenen is vooral in de Kleiregio groot. In de zomer bevat het slootwater al minder zuurstof doordat zuurstof slechter oplost bij hogere temperaturen, daarnaast wordt er door hogere biologische activiteit bij deze hogere temperaturen juist meer zuurstof verbruikt. Het fosfaat dat 's winters aan ijzer is gebonden komt in de zomer onder zuurstofarmere condities vrij en verhoogt dan de fosfor concentratie in het slootwater. Zie ook de uitleg bij Achtergronden.
Hieronder presenteren we resultaten in boxplots. Ga naar: uitleg gebruik van boxplots.
Figuur 15. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater, per regio in 2017, zonder onderscheid naar bedrijfstype, winter- en zomerseizoen.
Hieronder staat de gemiddelde concentratie opgelost fosfor in slootwater per regio met onderscheid naar bedrijfstype.
Kleiregio
Figuur 16. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater, per bedrijfstype in de Kleiregio in 2017.
Veenregio
Figuur 17. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater in de Veenregio in 2017. In de Veenregio bevinden zich in het Basismeetnet alleen melkveebedrijven.
Zandregio
Figuur 18. Spreiding van bedrijfsgemiddelde opgelost fosforconcentraties in het slootwater, per bedrijfstype in de Zandregio in 2017.