Overstromingen van chemische installaties kunnen leiden tot het uitvallen van industriële installaties en systemen en zelfs het vrijkomen van gevaarlijke stoffen. Een recent voorbeeld hebben we kunnen zien bij de overstromingen in Houston, Verenigde Staten. In Nederland zijn we hierop voorbereid: grote chemische bedrijven moeten de risico’s in kaart brengen en waar nodig veiligheidsmaatregelen treffen.
Op deze webpagina leggen we uit wat er kan gebeuren bij een overstroming van een chemische installatie en aan welke regelgeving in Nederland moet worden voldaan.
Wat kan er met een chemische installatie gebeuren bij een overstroming?
Een overstroming kan verschillende gevolgen hebben voor een chemische installatie. Elektrische systemen kunnen uitvallen, waarna installaties meestal automatisch uitgeschakeld worden. Bij dat uitschakelen wordt vaak een deel van de inhoud via een schoorsteen of fakkel naar de omgeving uitgestoten. Als procesbewakingssystemen zoals koelsystemen uitvallen, dan kunnen de druk en de temperatuur in installaties oplopen. Als daarbij kritische grenzen worden doorbroken, kunnen installaties bezwijken. Verder kunnen leidingen en tanks door de opwaartse kracht van het water gaan drijven, waardoor leidingen afbreken. Als delen van installaties bezwijken, dan kunnen er gevaarlijke stoffen vrijkomen. Soms breekt er een brand of explosie uit en ontstaat er een rookwolk.
Veel installaties staan in een zogeheten tankput om te voorkomen dat eventuele vrijkomende vloeistoffen zich naar de omgeving verspreiden. Bij een overstroming kan de tankput voor een deel met water gevuld zijn. Daardoor is de capaciteit van de tankput misschien niet langer voldoende om de vrijkomende vloeistoffen op te vangen. Ten slotte is niet elke opslag waterdicht. Dit geldt bijvoorbeeld voor buitenopslag van verpakte gevaarlijke stoffen. Bij voldoende hoog peil kunnen de gevaarlijke stoffen vrijkomen en zich met het water verspreiden.
Een ander recent voorbeeld is de grote overstroming van chemisch bedrijventerreinen in het Verenigd Koninkrijk (Teesside and Humberside) in december 2013 als gevolg van een stormvloed. Door tijdig waarschuwen en ingrijpen werd de schade beperkt tot drijvende lege tanks en schade aan elektrische systemen en kwamen er geen gevaarlijke stoffen vrij.
Meer informatie over dat incident is te vinden via https://www.aria.developpement-durable.gouv.fr/wp-content/files_mf/10FD_east_UK_CV_GB.pdf
Welke maatregelen moeten chemische bedrijven in Nederland nemen?
De laatste tien jaar is er steeds meer aandacht voor zware ongevallen als gevolg van natuurlijke oorzaken, zoals aardbevingen en overstromingen. Sommige industriegebieden in Nederland staan in laaggelegen gebied. De grote chemische bedrijven zijn verplicht om alle risico’s te kennen en te beheersen. Hierbij hoort ook het in kaart brengen van mogelijke overstromingsrisico’s. Waar nodig moeten de bedrijven veiligheidsmaatregelen treffen (zie ook wet-en regelgeving hierover: https://www.infomil.nl/onderwerpen/veiligheid/brzo-2015/).
Een eerste maatregel is het bedrijventerrein verhoogd aan te leggen, zodat de kans op overstroming minimaal is. Er zijn veel industriegebieden voor chemische industrie, zoals het Botlekgebied en de Europoort, verhoogd aangelegd waardoor de kans op overstroming gering is. Voor bestaande locaties kunnen kritische onderdelen (zoals de noodstroomvoorziening) op een veilige plek worden geplaatst. Om opdrijven te voorkomen kunnen tanks en leidingen worden gevuld met water, of verankerd worden. Het is belangrijk om actie te ondernemen voordat de overstroming plaatsvindt. Dit kan door storm- en hoogwaterverwachtingen te koppelen aan een goed alarmeringssysteem en door vooraf geschikte noodprocedures vast te stellen.
Meer informatie over initiatieven om de effecten van hoog water voor de chemische industrie te inventariseren is te vinden via http://www.gevaarlijkelading.nl/nieuws/interview-gevolgen-overstroming-chemische-industrie-nederland (link naar radiointerview)
Wat is er gebeurd bij het chemiebedrijf in Houston?
Bij het chemiebedrijf in Houston is een deel van het terrein door hevige regenval onder water komen te staan. Op het terrein stonden meerdere tankauto’s met organische peroxiden. Bijzonder aan deze stoffen is dat ze gekoeld moeten worden om explosies of brand te voorkomen. Door het uitvallen van de koeling is de druk in de tankauto’s toegenomen. Drie tankauto’s zijn gebarsten en daarbij ontstond een brand met een grote rookwolk. De overige tankauto’s zijn door de brandweer gecontroleerd beschadigd en in brand gestoken.
Wat zijn organisch peroxiden en mogelijke effecten op mens en milieu?
Er zijn veel verschillende soorten organische peroxiden. Kenmerkend is dat het chemische stoffen zijn die boven een bepaalde temperatuur instabiel worden en dan uiteenvallen in kleinere delen. Hier komt warmte bij vrij waardoor het uiteenvallen versnelt. Uiteindelijk kunnen tanks bezwijken door de toegenomen druk. Vaak ontstaat daarbij brand. Afhankelijk van het type peroxide en de opslagcondities zijn ook explosies mogelijk. Om het uiteenvallen te voorkomen, moeten sommige peroxiden gekoeld worden.
Peroxiden en de delen van peroxiden na uiteenvallen, zijn reactief. Direct contact met peroxiden kan irritatie en schade aan de huid en longen veroorzaken. Sommige peroxiden zijn acuut giftig voor mens en milieu. En sommige zijn geclassificeerd als mogelijk mutageen (categorie 2). Dat betekent dat deze peroxiden schade kunnen toebrengen aan het DNA (deoxyribonucleic acid) in ons lichaam. Peroxiden kunnen dus schadelijk zijn voor de gezondheid. Ook kunnen peroxiden een corrosieve werking hebben. Complexe peroxiden en hun afbraakproducten zijn (verdacht) persistent; ze blijven dus lang in het milieu en breken slecht af.
Zijn er ook chemiebedrijven in Nederland die organisch peroxiden produceren?
In Nederland zijn sinds 2016 geen producenten van organisch peroxiden meer. Er zijn wel enkele chemiebedrijven die grotere hoeveelheden organische peroxiden in opslag hebben. Sommige daarvan moeten worden gekoeld met een koelinstallatie. Volgens de Nederlandse regelgeving moeten deze bedrijven ook een noodkoelinstallatie hebben voor het geval de koelinstallatie uitvalt.