Inleiding en motivatie

Een zorgverzekering vergoedt zorgkosten. Omdat verzekerden de kosten van zorg niet meer zelf hoeven te betalen, wordt verwacht dat zij meer zorg zullen gebruiken dan niet-verzekerden. Vanuit de economie bezien is dit inefficiënt wanneer er zorg wordt gebruikt waarvan de waarde voor verzekerden lager is dan de daadwerkelijke kosten. Om dit inefficiënte zorggebruik tot een minimum te beperken zijn verschillende strategieën denkbaar. Eén van deze strategieën is het invoeren van een ‘eigen risico’ in de zorgverzekering. Hoewel bedoeld om inefficiënt zorggebruik af te remmen, kan het eigen risico ook negatieve consequenties hebben. Indien men een deel van de zorgkosten zelf moet betalen werpt dit bijvoorbeeld een financiële barrière op: omwille van de kosten kan een zieke besluiten om zich niet te laten behandelen, of om een behandeladvies niet op te volgen. Dit kan belangrijke consequenties hebben voor de volksgezondheid. Voor de overheid is het belangrijk om te weten hoe verzekerden reageren op het eigen risico. Hier is echter weinig over bekend. Er zijn aanwijzingen dat het gebrek aan geschikte onderzoeksdata en methoden in eerder onderzoek kunnen leiden tot verkeerde conclusies. In eerder onderzoek wordt geanalyseerd hoe iemands totale jaarlijkse zorgkosten worden beïnvloed door het eigen risico. Modelmatig reduceert men de keuze voor zorggebruik hiermee tot een eenmalige, jaarlijkse beslissing. Het is realistischer om er vanuit te gaan dat patiënten deze keuzes door het jaar heen maken (“sequentieel”) en daarbij te maken krijgen met de non-lineariteit van het eigen risico: indien het eigen risico betaald is, worden de zorgkosten weer volledig vergoed. De remmende werking die van het eigen risico uitgaat, zal dus door het jaar heen verschillen en zal afhangen van de hoogte van het openstaande eigen risico en verwachtingen rondom zorggebruik. In dit project volgen we verzekerden door het jaar heen, waardoor we een nauwkeuriger beeld krijgen van de werking van het eigen risico en de implicaties hiervan voor belangrijke doelen in het Nederlandse zorgstelsel: betaalbaarheid en toegankelijkheid. Ook zorgmijding is een belangrijk aandachtspunt binnen dit project.

Doel(en) en onderzoeksvragen

We beogen inzichtelijk te maken hoe verzekerden in hun keuze voor zorggebruik worden beïnvloed door het eigen risico, en welke implicaties dit heeft voor de prestaties van een zorgstelsel. De onderzoeksvragen gaan over:
1) de wijze waarop het eigen risico invloed heeft op het besluitvormingsproces van de verzekerde
2) de rationale en gedragseconomische componenten van dit besluitvormingsproces en
3) de verschillen in besluitvorming tussen verschillende demografische, sociaaleconomische en patiëntgroepen. 
Met behulp van deze inzichten simuleren we de implicaties van beleidskeuzes rondom de vormgeving van het eigen risico.

Aanpak en methoden

We gebruiken een dataset, afkomstig van een zorgverzekeraar, met daarin gedetailleerde informatie over het zorggebruik van verzekerden, op het niveau van de declaratie. De data zijn paneldata over een periode van 10 jaar (2006-2015), waarin we verzekerden over meerdere jaren kunnen volgen. De data omvatten ongeveer een miljoen verzekerde-jaar observaties. De dataset wordt aangevuld met administratieve data van de zorgverzekeraar, data uit het huisartsen-informatiesysteem en postcodedata van het Centraal Bureau voor de Statistiek en het Centraal Planbureau. We ontwikkelen een dynamisch stochastisch discreet keuzemodel van zorggebruik op het niveau van de verzekerde, gebouwd op het sequentiële keuzegedrag van verzekerden en de non-lineariteit van het eigen risico.

Verwachte resultaten

Na afloop van het project zal het RIVM in staat zijn een gidsfunctie te vervullen ten aanzien van de vormgeving van een eigen risico en de monitoring ervan. In eerder contact liet VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ) weten dat de resultaten en het achterliggende model een belangrijke bron van informatie zijn in de opmaat naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2017.

Geplande producten

4 wetenschappelijke papers, 1 onderzoeksrapport, 6 presentaties op internationale congressen, 1 project website, 1 simulatiemodel met bijbehorend handboek en bijbehorende masterclasses.