Nieuwsbrief RIVM Green Deal Duurzame Zorg

Jaargang 2021, Editie 1, 29 april 2021

Je voetafdruk op het milieu verkleinen. Hoe doe je dat als Nederlandse zorgsector? Hierover zijn afspraken gemaakt in de Green Deal Duurzame Zorg. Het RIVM onderzoekt nieuwe mogelijkheden en deelt graag haar kennis met iedereen in de zorg en ieder ander die nieuwsgierig is. Niks missen? Meld je aan voor de nieuwsbrief.

Update medicijnresten in water

Caroline Moermond

Medicijnresten komen na gebruik door de patiënt via het riool in het oppervlaktewater terecht. Voor dieren en planten die in het oppervlaktewater leven zijn deze medicijnresten een risico. Dat staat in een nieuw rapport van het RIVM.

Overschrijding risicogrenzen
Regelmatig gaan concentraties van verschillende soorten medicijnresten over risicogrenzen heen: van pijnstillers en antibiotica tot bloeddrukverlagers, antidepressiva en anti-epileptica. In 2017 en 2018 hebben concentraties van 19 verschillende stoffen een of meerdere keren de risicogrens overschreden. Waarschijnlijk gebeurt dit vaker. Veel medicijnresten hebben namelijk een heel lage risicogrens. Waterbeheerders zijn niet altijd in staat stoffen op dit lage niveau aan te tonen.

Meer medicijnresten in oppervlaktewater dan eerdere schatting
Jaarlijks bereikt minstens 190 ton medicijnresten het oppervlaktewater. Dat is meer dan het RIVM in 2016 schatte (minstens 140 ton). Dat komt door nauwkeurigere gegevens over de mate waarin medicijnen in de mens worden afgebroken en de rioolwaterzuivering ze uit het afvalwater haalt. De werkelijke hoeveelheid medicijnresten die in het oppervlaktewater belandt is nog groter. Want de huidige schatting gaat voornamelijk over receptgeneesmiddelen uit de openbare apotheek. Het gebruik van geneesmiddelen uit de vrije verkoop en de specialistische zorg is niet bekend.

Risico voor het watermilieu
De huidige analyse laat zien dat medicijnresten een risico vormen voor het watermilieu. Dit is voldoende om te beslissen óf, en zo ja, wáár er maatregelen nodig zijn. Welke individuele stoffen het precies zijn, is daarbij minder van belang. De mogelijke maatregelen zijn vaak vergelijkbaar voor verschillende medicijnresten.

Ketenaanpak Medicijnresten uit Water
Met de huidige resultaten kan de ketenaanpak Medicijnresten uit Water verder vorm krijgen. Binnen de Ketenaanpak wordt gewerkt aan maatregelen die de farmaceutische industrie, apothekers, artsen, ziekenhuizen en zorginstellingen kunnen toepassen. En wordt er gewerkt aan het verbeteren van de rioolwaterzuiveringen. Kijk voor meer informatie over de ketenaanpak op www.medicijnresten.org.

Foto: testen van de waterkwaliteit

In mei Verkenning Monitoringsopties Green Deal Duurzame Zorg openbaar

Susanne Waaijers-van der Loop

De Green Deal Duurzame Zorg (GDDZ) is een Nederlands initiatief om de zorg minder belastend voor het milieu te laten zijn. Ruim 200 partijen in de zorg, zoals ziekenhuizen en verpleeghuizen, hebben zich hierbij aangesloten. Zij hebben vier thema’s bepaald:

minder CO2-uitstoot (pijler 1)
minder afval produceren en materialen en producten meer hergebruiken (pijler 2)
zorgen dat er minder medicijnresten in afvalwater terechtkomen (pijler 3)
een gezondere omgeving in de zorg (pijler 4)

Resultaten per pijler in beeld
Het ministerie van VWS wil weten hoe groen de zorg nu is. Om dat aan te geven moeten per pijler de resultaten in beeld worden gebracht. Het RIVM heeft met experts verkend wat daarvoor nodig is. Door de Green Deal Duurzame Zorg zijn steeds meer zorginstellingen bezig met duurzaamheid. Maar het is op dit moment lastig om kwantitatief iets te zeggen over wat er precies is bereikt. Er is nog behoefte aan meer uniforme doelstellingen en afspraken. Zo kunnen partijen makkelijker informatie delen, elkaar beter begrijpen en dus sneller van elkaar leren.

Verkenning in mei online
Het briefrapport wordt in mei openbaar. Het thema CO2-uitstoot valt buiten de scope van deze verkenning, omdat hier landelijk een monitoringsprogramma voor wordt opgezet. Waar nodig wordt hier wel naar verwezen. Houd de website rivm.nl/greendealduurzamezorg en de LinkedInpagina van de Green Deal in de gaten.

Impact van inkoop

Michiel Zijp

Inkoop en contractmanagement kunnen veel duurzaamheidswinst opleveren. 15% van alle bestedingen in Nederland komt van de overheid. Daar gaat een groot deel van de klimaatvoetafdruk van consumptie in Nederland mee gepaard.

Rapport over impact van inkoop op klimaat
Binnenkort publiceert RIVM hier een rapport over, in samenwerking met Metabolic en Purfacts. Daarin laten we de grote klappers zien als het gaat om impact van inkoop op klimaat, grondstoffenverbruik en landgebruik. Voor het hele inkoopproces is het handig effecten te kunnen meten. Van de strategie bepalen en de beste inschrijving kiezen, tot en met een contract uitvoeren.

Effecten meten van circulair inkopen
In het magazine van de Green Deal Circulair Inkopen geven Michiel Zijp (RIVM) en Sara Rademaker (toen nog PIANOo) uitleg. Zij bespreken hoe je (potentiële) effecten van circulair inkopen kunt meten in verschillende fasen van het inkoopproces. Welke type tools gebruik je bij strategievorming? En welke bij evaluatie van hoe circulair je organisatie inkoopt? Het raamwerk in dit artikel helpt je om de bomen in het bos beter te onderscheiden. En je weg te vinden voor inkopen met impact.

Foto: metaalrecycling. Fotograaf: Steven Luchtmeijer.

Zorgomgevingen die uitnodigen tot gezond gedrag

Kim van Rijn

Marije Stoelinga is adviseur Gezondheidsbevorderende Zorgomgeving bij het RIVM. Zij verzamelt inspirerende voorbeelden van gezonde leefomgevingen in de Nederlandse zorgpraktijk. Dit doet ze samen met collega’s voor pijler 4 van de Green Deal Duurzame Zorg.

“Wij krijgen deze voorbeelden van netwerken waar we mee samenwerken. Ook gaan we zelf op zoek en zorginstellingen kunnen zich melden bij het RIVM. We nemen dan contact op met de instelling en interviewen de betrokken personen. Daar maken we een uitwerking van, die we op onze website plaatsen: rivm.nl/green-deal-duurzame-zorg/gezondheid-bevorderen-door-goede-leefomgeving-zorginstellingen.”

Laat je inspireren
Er staan veel voorbeelden op de website. Deze zijn verdeeld in de thema’s voeding, natuur en architectuur. Dus je kunt zelf bekijken met welk thema of thema’s je aan de slag gaat. Er gebeurt zoveel dat inspirerend is in de zorg. Zowel grote als kleinere projecten zijn geschikt. De voorbeelden zijn bij voorkeur onderbouwd met literatuuronderzoek of er is eigen onderzoek naar effecten gedaan. De focus is een omgeving die uitnodigt tot gezond gedrag. Leefstijlbegeleiding past hier minder bij. Maar een project om traplopen te stimuleren wel. Bijvoorbeeld met een spoor van voetstappen op de vloer richting de trap.

Ruimte voor nieuwe voorbeelden
"Wij willen graag zorginstellingen uit verschillende settingen en met verschillende doelgroepen een podium bieden. Daarnaast leggen we de link met wat er in de literatuur bekend is over de mogelijke werkzaamheid. Op dit moment is er nog ruimte voor voorbeelden binnen instellingen voor mensen met een lichtverstandelijke beperking. Of jongeren/jongvolwassenen die met een zorgvraag in zorginstellingen wonen. Ook weten we dat kleine aanpassingen in de omgeving positieve effecten kunnen hebben op gezondheid en welzijn van medewerkers. We zijn dus ook nog op zoek naar voorbeelden gericht op medewerkers."

Inspireer ook anderen
Zorginstellingen met inspirerende voorbeelden kunnen zich bij Marije melden via duurzamezorg@rivm.nl. “Ik ga graag met jullie in gesprek of jullie voorbeeld geschikt is voor op onze website. Samen kunnen we anderen inspireren op weg naar een gezonde zorgomgeving!”

Foto: 'eetgenoten' begeleiden bewoners in de avond

RIVM en VWS doen mee aan internationaal project Operation Zero

Susanne Waaijers-van der Loop

Op dit moment werken verschillende zorginstellingen wereldwijd aan routekaarten om broeikasgasemissies van de sector te verminderen. Dat is in lijn met de klimaatdoelstellingen.

Start Operation Zero
De stichting 'Health Care Without Harm' (HCWH) wil de zorgsector binnen en buiten Europa hierin ondersteunen. En helpen om volledig klimaatneutraal te worden. Daarvoor hebben ze het project 'Operation Zero' gestart. In dit project werken experts aan een overzicht van de klimaatvoetafdruk (broeikasgassen) van activiteiten en producten die plaatsvinden binnen de zorgsector of door het verlenen van zorg. Met zo’n overzicht zie je waar en hoe je het beste kan verduurzamen.

Tool voor eigen routekaart naar klimaatneutraal
Daarnaast werken experts aan een tool waarmee landen zelf hun routekaart naar klimaatneutraal kunnen ontwikkelen of verbeteren. Het RIVM werkt samen en deelt kennis met consultancybureau Arup om hotspots zo goed mogelijk in kaart te brengen. Eind 2021 wordt de eerste rapportage van de 'Global Roadmap' van dit project verwacht. Dat is een vervolg op het eerder verschenen rapport Health Care's Climate Footprint. Arup ontwikkelt deze tool, in samenwerking met pilotlanden.

VWS en RIVM in pilot namens Nederland
Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en het RIVM doen namens Nederland mee aan de pilot. De WHO neemt deel als adviesorgaan. Operation Zero loopt tot en met 2022.