Nieuwsbrief microplastics: de laatste ontwikkelingen in kennis en beleid

Jaargang 3, Editie 2, 18 december 2019

Europees verbod voor oxoplastics

Microplastics zijn niet of slecht afbreekbaar. Hierdoor kunnen ze zich ophopen en verspreiden in het milieu. Over de mogelijke gezondheidseffecten is nog onvoldoende bekend (zie bericht over WHO-onderzoek). Daarom zijn verschillende Europese initiatieven genomen om microplastics via milieuwetgeving terug te dringen.

Zo wordt het in 2021 in Europa verboden om een aantal plastics op de markt te brengen voor producten die eenmalig worden gebruik (zogeheten Single Use Plastics). Dit verbod geldt ook voor ‘oxo-afbreekbare plastics’ (Directive 2019/904). Dit soort plastics valt in het milieu uit elkaar in kleinere (micro)plastic deeltjes. Het is nog onvoldoende bewezen dat deze deeltjes helemaal afbreken en onschadelijk zijn voor mens en milieu. Vooral het watermilieu heeft hierbij de aandacht. Het RIVM heeft in 2018 het pleidooi voor een verbod op oxo-degradable plastics ondertekend.

Oxo-statement mei 2019

Europees voorstel voor beperking microplastics in producten

Het Europees Chemicaliën Agentschap (ECHA) heeft een voorstel ingediend om bijna alle toepassingen waarin microplastics wordt gebruikt, te beperken. Uitzonderingen zijn onder andere (dier)geneesmiddelen en producten waar microplastics niet uit kunnen vrijkomen.

Afhankelijk van het gebruik worden manieren voorgesteld om microplastics te beperken. Zo kan het product worden verboden, of kan de producent worden verplicht om op het product aan te geven wat erin zit (labelen), of het te voorzien van gebruiksinstructies. Ook kan actoren in de productieketen van plastic worden opgelegd om te rapporteren dat er microplastics in zitten. Natuurlijke polymeren en biologisch afbreekbare microplastics blijven toegestaan. Voor een aantal toepassingen, zoals cosmetica, medische hulpmiddelen en schoonmaakmiddelen, zijn overgangsregelingen bepaald.

Van 20 januari tot 20 september was de zogeheten publieke consultatie. Belanghebbenden konden reageren op het voorstel en informatie aanleveren. Het RIVM kijkt, net als andere lidstaten, op dit moment of de beperking op basis van deze reacties moet worden aangepast

Lees meer

WHO-onderzoek microplastics in voeding en lucht

In 2019 heeft de WHO beoordeeld of microplastic deeltjes in drinkwater risico’s vormen voor de volksgezondheid. 1 De WHO wil deze risicobeoordeling uitbreiden naar de risico’s van de blootstelling via andere bronnen dan drinkwater, vooral via de lucht of voeding. Flemming Cassee, hoogleraar inhalatietoxicologie en werkzaam bij het RIVM, is een van de zes auteurs. De WHO-publicatie wordt in de zomer van 2020 verwacht.

Het is niet eenvoudig om de mogelijke nadelige effecten voor mens en milieu in te schatten. Er zijn namelijk weinig openbare, gepubliceerde gegevens over blootstelling en schadelijkheid van microplastics. De WHO onderzoekt daarom of kennis in het algemeen over zowel natuurlijke als bewust geproduceerde microdeeltjes te gebruiken is.

Aanleiding voor het onderzoek is bezorgdheid in de samenleving over het gebruik van microplastic deeltjes in bijvoorbeeld cosmetica, en hoe ze worden gevormd. Plastic kan bijvoorbeeld tot kleinere deeltjes worden afgebroken door zonlicht en uv-stralen. Ook komen kleine plastic deeltjes door slijtage vrij uit bijvoorbeeld kleding en autobanden. Naast mogelijke gezondheidsrisico’s door een directe blootstelling, is het goed om te kijken of microplastic deeltjes als transportmiddel dienen voor schadelijke stoffen, bacteriën en virussen.

1. WHO. 2019. Microplastics in drinking-water. World Health Organization, Geneva, Switzerland.

Tweede bijeenkomst microvezels uit textiel

In april 2019 verscheen het rapport microplasticvezels uit textiel van het RIVM. Naar aanleiding daarvan vond op 17 oktober een bijeenkomst voor stakeholders plaats bij Rijkswaterstaat, georganiseerd door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Behalve onderzoekers waren er vertegenwoordigers van waterschappen, rioolwaterzuivering, wasmachineproducenten, ontwikkelaars van filters, kledingproductie en retail, onderzoeksinstellingen, ngo’s, professionele wasserijen en de overheid. Zij bespraken het rapport en mogelijke maatregelen.

Iedereen was het erover eens dat microplasticsvezels uit textiel niet gewenst zijn in het milieu. Elke betrokken partij kan eraan bijdragen om dit te verminderen. Een aantal deelnemers hebben behoefte aan kennis, bijvoorbeeld over de omvang van het probleem. Daarom komt er op maandag 20 januari een vervolgbijeenkomst, ook dit keer bij Rijkswaterstaat in Utrecht. Het RIVM helpt inzichtelijk te maken wat we wel en niet weten en vandaaruit welk onderzoek nodig is.

Aanmelden

Onderzoek naar de gezondheidseffecten van microplastics bij ZonMW en de Plastics Health Summit

Op 3 oktober 2019 heeft ZonMw de internationale Plastic Health Summit georganiseerd. Het deed dat samen met de Plastic Soup Foundation en de Plastic Health Coalition. Op deze dag konden onderzoekers, beleidsmakers, en organisaties die zich inzetten voor een gezonde duurzame leefomgeving elkaar ontmoeten. Ook zijn de eerste, voorlopige, wetenschappelijke resultaten van 15 projecten die ZonMw financierde, gepresenteerd. Het RIVM doet mee met drie van deze projecten.

Duidelijk werd dat dat er nog veel onbeantwoorde vragen zijn en dat vervolgonderzoek naar de gezondheidseffecten van microplastics hard nodig is. ZonMw heeft hiervoor een miljoen euro beschikbaar gesteld en roept andere partijen op om hier ook aan bij te dragen.

Verslag ZonMw

Focus op nanoplastics op Global Summit on Regulatory Sciences (GSRS19)

De Global Summit on Regulatory Sciences wil wereldwijd stimuleren dat wetenschappelijke informatie wordt gebruikt voor wetgevende kaders voor gezondheidsbescherming. In 2019 ging de summit over nanotechnologie en nanoplastics. Nanoplastics zijn plastic deeltjes die kleiner zijn dan 100 nanometer, al is dit niet officieel vastgelegd. Dat is duizend keer zo klein als de dikte van een haar.

Op de conferentie was er veel aandacht voor de mogelijkheden en onmogelijkheden om nanoplastics te analyseren. De sprekers en aanwezigen onderstreepten de noodzaak van goede data om de blootstelling en het gezondheidsrisico te kunnen inschatten. Hiervoor kan de aanpak van en kennis over nanomaterialen worden gebruikt omdat ze overlappen. De aanwezigheid van veel partijen uit allerlei delen van de wereld maakte duidelijk dat nano en microplastics hoog op de beleidsagenda staan.

Verslag GSRS19

Microplastics in de Europese 'Green Deal Communication'

Op 11 december 2019 heeft de Europese Commissie de Europese Green Deal gepubliceerd2. Hierin staan doelstellingen voor klimaat en milieu om de komende jaren de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties te kunnen halen. Het is de bedoeling dat het beleid hiermee een eerlijke en duurzame economie stimuleert die niet afhankelijk is van uitputtend gebruik van grondstoffen. In een stappenplan voor beleid en maatregelen staan gezondheid, rechtvaardigheid en de leefomgeving centraal.

Bij de Europese Green Deal is er speciale aandacht voor de sectoren textiel, bouw, elektronica en plastics, en specifiek voor microplastics. Maatregelen moeten voorkomen dat microplastics bewust aan producten worden toegevoegd, en dat microplastics ontstaan door slijtage van textiel en autobanden. Microplastics worden, net als chemicaliën, ook genoemd als schadelijke vervuiling van het oppervlakte en grondwater. Het RIVM onderzoekt, in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, hoe microplastics ontstaan en welke maatregelen dat kan voorkomen.

2 European Commision, 2019, Communication from the commission to the European parliament, the European council, the council, the European economic and social committee and the committee of the regions, The European Green Deal; Brussels, 11.12.2019, COM(2019) 640 final