Te warm, te droog, te nat: Wat betekent klimaatverandering voor ons?

Klimaatverandering is dagelijks nieuws. Met zorgwekkende koppen over smeltende ijskappen, de snellere zeespiegelstijging en op welke wijze de overheid de gestelde klimaatdoelen, om de uitstoot van broeikasgassen drastisch te verminderen, gaat halen. Daarnaast zijn er veel initiatieven en investeringen om onze leefomgeving anders in te richten en daarmee Nederland weerbaarder te maken tegen de gevolgen van klimaatverandering, oftewel klimaatadaptatie.

In november 2018 verscheen het Lancet rapport ‘Countdown on health and climate change: shaping the health of nations for centuries to come’ opgesteld door 27 academische instellingen en internationale organisaties. Dit rapport onderstreept dat er meer aandacht nodig is voor de relatie tussen gezondheid en klimaatverandering. Het voorkomen en beperken van nadelige gezondheidseffecten door klimaatverandering zou als een primaire taak van de volksgezondheid moeten worden beschouwd.

Reden te meer om deze Transmissiedag aandacht te besteden aan klimaatverandering en de gevolgen voor de volksgezondheid, met een focus op de infectieziekten.

Programma

Onder de titel van de presentatie vind je de Pdf van de presentatie.

  Inloop en ontvangst deelnemers
09:10-09.15 Opening door dagvoorzitter | Saskia van Egmond (GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Kennemerland)
09.15-09.30 Welkom en introductie | Arjen van der Giessen (Centrumhoofd Z&O Zoönosen en Omgevingsmicrobiologie (Zoönosen en Omgevingsmicrobiologie) RIVM/CIb Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu - Centrum Infectieziektebestrijding (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu - Centrum Infectieziektebestrijding))
   
Sessie I Wat betekent Klimaatverandering voor ons?
09:30–10:00 De ontwikkeling van ons klimaat | Gerard van der Steenhoven (hoofddirecteur KNMI Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut ))
10:00-10:30 Infectieziekten in een veranderende wereld | Ana Maria de Roda Husman (hoofd Milieu RIVM/CIb)
10:30- 11:30 Postersessie in de Foyer met koffie en thee onder leiding van Hans van den Kerkhof (RIVM/CIb)
   
11:30–12:15 Skills classes
  1. Duidelijke teksten maken | Marion Bouwer (RIVM), Kevin Kosterman (RIVM)
  2. Datavisualisatie en beeldend formuleren | Loes Soetens (RIVM), Cindy Deuning (RIVM)
  3. De mug achter de olifant | Marieta Braks (RIVM/CIb), Arjen Stroo (NVWA Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit))
  4. Storytelling | Ashis Brahma (GGD Noord- en Oost Gelderland)
  5. Citizen science: waarnemingsapps en beschikbaarheid van locatiegebonden natuurinformatie | Arnold van Vliet (Wageningen University & Research)
   
12:15–13:15 Lunch
   
Sessie II Herkennen van nieuwe gezondheidsrisico’s en klimaatadaptatie
13:20–13:40 Van scenario naar werkelijkheid: het belang van One Health Surveillance | Chantal Reusken (RIVM/CIb)
13:40–14.00 Geen douche maar een warm ‘bad’: Legionella in de omgeving | Petra Brandsema (RIVM/CIb) en Ariene Rietveld (GGD Hart voor Brabant)
14.00–14:20 Klimaatadaptatie: mogelijke risico's van infectieziekten in groen en blauw en ontwikkeling van een nationaal versnellingsprogramma | Marieta Braks (RIVM/CIb) en Jeroen van Leuken (Publieke Gezondheid, MinVWS)
   
14:30–15:30 Workshops met koffie en thee
  1. Hoe kom je aan tafel? | Ans van Lier (GGD regio Utrecht), Clementine Wijkmans (GGD Hart voor Brabant)
  2. Waterkwaliteitscheck voor stedelijk water | Heleen de Man (Sanitas Water)
  3. Eerste hulp bij klimaatverandering | Jeanine Pothuizen (Stichting Klimaatgesprekken), Anabella Meijer (klimaatpsycholoog en storyteller)
  4. Gezondheid en leefomgeving in de omgevingswet | Jantien Noorda en Machiel Vonk (GGD Groningen), Lisbeth Hall (RIVM), Lieke Friederichs (RIVM) en Hans Jansen (GGD Haaglanden)
  5. Early warning en klimaatscenario’s | Rob Sluijter, Janette Bessembinder en Bernadet Overbeek (KNMI)
   
Sessie III De Vloer op!
15.45–16:30

3 plenaire poster pitches van 10 minuten

  1. Een echte tekenvanger word je met de badkamerhanger | Jorien van Pelt-Koops (GGD Drenthe)
  2. ''Sickenin’ in the rain” | Annemieke Mulder (RIVM)
  3. Hepatitis B vaccinatie bij non-responders  | Stijn Raven (GGD West-Brabant)
 

Uitreiking Jim van Steenbergen posterprijs

   
16:30-17:15 Borrel en napraten
   

 

Toelichting op de Skills classes

Skills class 1: Duidelijke teksten maken

Informatie verpakken in een tekst is nog steeds een heel belangrijke manier om te communiceren. Waarom staan er dan in zo veel websites, brieven, folders of zelfs e-mails nog met teksten die niemand begrijpt?  De perfecte tekst bestaat niet, maar met een aantal handige tips kun je teksten veel duidelijker maken. Een goede tekst hoef je niet meteen in Jip-en-Janneketaal te schrijven. De meeste teksten kunnen echter korter  en duidelijker opgeschreven worden. Van eenvoudige e-mails tot juridische teksten. Na een inleiding met voorbeelden en tips ga je zelf aan de slag en spreken we ter plekke teksten door.

Skills class 2: Datavisualisatie en beeldend formuleren

“A picture is worth a thousand words” is een Engelse quote uit begin 1900 om aan te duiden dat een complex idee effectiever kan worden overgebracht met een plaatje dan met tekst. Goede visualisaties kunnen tot belangrijke inzichten leiden, ook in de wereld van infectieziekten. Wie kent er nu niet de wereldberoemde kaart van John Snow tijdens de choleraepidemie in Londen? Misschien iets minder bekend, maar zeer effectief was de radarplot van Florence Nightingale uit 1854. Ze zette met dit diagram het belang van hygiëne in ziekenhuizen aan het front op de agenda van de Britse regering. Ook in de huidige tijd, waarin de hoeveelheid data alsmaar toeneemt, zijn datavisualisaties en infographics om effectief informatie over te brengen niet meer weg te denken. In deze skillsclass krijg je genoeg tools en tips in handen om zelf aan de slag te gaan met jullie eigen rapporten en nieuwsberichten.

Skills class 3: De mug achter de olifant: determineren kun je leren!

De berichtgeving over muggen en de potentiele gevaren daarvan worden door enorm veel mensen gelezen (de Tijgermug als Clickbait). Hierin worden echter vaak muggensoorten en gevaren verward,wat kan leiden tot onnodige bezorgdheid. Het is dan ook niet altijd eenvoudig om feiten van fictie te scheiden. In deze workshop geven we simpele handvatten om:

  • Potentiële en onwaarschijnlijke gevaren gekoppeld aan de verschillende muggen te duiden
  • Steekmuggen van ander klein kriebelend gespuis te onderscheiden
  • Van “geen idee…..” naar ID individuele dosis (individuele dosis) te komen (en daarmee te kunnen beoordelen wanneer én welke deskundigen moeten worden ingeschakeld).

Van experts in de medische entomologie leert u van exotische én de belangrijkste inheemse steekmuggen een aantal kenmerken, iets over de biologie en hun rol in de verspreiding van pathogenen.

Skills class 4: Storytelling

Heroic Journey

In het huidige discourse over klimaatverandering kunnen politici als Thiery Baudet en Donald Trump mooi vertellen. De bekende Griekse filosoof Cato heeft ooit de boodschap: “Carthago moet verwoest worden” eindeloos herhaald. Het resultaat is bekend.
In het land van infectieziektebestrijding is veel kennis, kunde en vaardigheid aanwezig over het klimaat en infectieziektedreiging. Maar om dat vervolgens te vertellen aan de ‘digitale citizens’ van vandaag via sociale media is soms nog wat onwennig. In roerige online platforms: Twitter, Facebook, Geen Stijl zijn de regels van de discussie anders. In deze bondige en hands-on skillsclass (met maximaal 30 deelnemers) zult u  kennismaken met het begrip “the hero’s journey”. In een kleine groep van 5-6 deelnemers zult u in twee of drie sessies oefenen met het ludiek en effectief vertellen van een kernboodschap over klimaat en infectieziekten. Met uw eigen smartphone, dus vergeet deze niet mee te nemen! Ter voorbereiding op de skillsclass Storytelling kunt u alvast kijken naar de podcasts en blog over klimaatverandering.

Skills class 5: Citizen science: waarnemingsapps en beschikbaarheid van locatiegebonden natuurinformatie

De stijgende temperaturen in de afgelopen jaren heeft spectaculaire gevolgen gehad voor de natuur in Nederland en Europa. Het groeiseizoen is veel langer geworden en er is een volksverhuizing gaande in de natuur. Mede als gevolg hiervan worden we steeds vaker met nieuwe en toenemende gezondheidsrisico’s geconfronteerd: ziekte van Lyme en TBE tick-borne encephalitis (tick-borne encephalitis) (teken), tijgermug, westnijlkoorts, eikenprocessierups, dennenprocessierups, Aziatische hoornaar en een andere hooikoortssituatie. Op elk van deze thema’s is er bij publiek, de gezondheidssector, terreineigenaren veel behoefte aan informatie. Over de actualiteit maar ook over wat er de komende jaren op ons af komt en waar we alert op moeten zijn of al op voor moeten bereiden. Tegelijkertijd is er ook al veel kennis beschikbaar. In deze workshop worden de deelnemers bijgepraat over de meest recente ontwikkelingen en de diverse beschikbare informatiebronnen waarmee je op de hoogte kunt blijven. Tenslotte haken we aan bij een nieuw initiatief: “Nature Today Go”. Nature Today Go gaat voor elke plek in Nederland de beschikbare locatiegebonden natuurinformatie beschikbaar maken. Tijdens de bijeenkomst inventariseren we aan welke informatie de aanwezigen behoefte hebben zodat die informatie meegenomen kan worden bij de ontwikkeling.

 

Toelichting op de Workshops

Workshop 1: Hoe kom ik aan tafel?

De wereld wordt steeds groter, en toch is er maar ‘One Planet’ waar we zuinig op moeten zijn. We zien het klimaat veranderen. Wat droogte, hitte en watertekort of wateroverlast veroorzaakt, met bijbehorende (nieuwe) gezondheidsrisico’s waaronder ook infectieziekten. De maatregelen die nu genomen worden in het kader van klimaatadaptatie bieden kansen en bedreigingen voor de volksgezondheid. Beleidsmedewerkers en adviseurs medische milieukunde van de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’ en zitten deels al aan tafel bij gemeenten, provincies en waterschappen, maar nog niet aan alle tafels. En er zijn ook infectieziekterisico’s bij aanpassingen en veranderingen in de leefomgeving, waar ook de infectieziektebestrijding op inhoud over wil meepraten. Hoe komen we aan tafel: deel je visie en haal ideeën op.

Workshop 2: Waterkwaliteitscheck voor stedelijk water

Gemeenten staan voor de uitdaging hun burgers een gezonde, veilige en duurzame stedelijke leefomgeving te bieden. Dat vraagt onder andere aanpassingen van de stedelijke leefomgeving aan de gevolgen van klimaatverandering, zoals toenemende hittestress en wateroverlast, en een duurzame inrichting ten behoeve van (her)gebruik van natuurlijke bronnen. Veel gemeenten willen duurzamer omgaan met regen-, afval- en oppervlaktewater, als onderdeel van een circulaire economie. Ze heropenen bijvoorbeeld oude watergangen, sluiten waterkringlopen en leggen waterspeelplaatsen, speelvijvers, wadi’s en waterpleinen aan. In workshop-vorm gaan we aan de slag met de waterkwaliteitscheck die nu ontwikkeld wordt door het RIVM. Deze workshop maakt u bewust van de gezondheidsrisico’s van stedelijk water én u leert op welke manier u deze risico’s kunt (helpen) minimaliseren.

Workshop 3: Eerste hulp bij klimaatverandering

Ecorexia

Klimaatverandering brengt veel vraagstukken met zich mee. Maar pas op! Voor je het weet lijd je aan Pre-Traumatische Klimaatpaniek of nog erger: ecorexia. Wat kan je nu zelf doen? En hoe zorg je dat je niet blauwbekkend met een dikke trui zonder vrienden achterblijft?
In deze workshop nemen we je mee op reis door de klimaatpsychologie. Met humor en hoop helpen we jullie inzicht te krijgen in je ecologische voetafdruk en acties te bedenken om eco-positief te werken en leven. Zo maken we samen klimaatvriendelijke keuzes het nieuwe normaal.
Na afloop hebben de deelnemers minstens één actie geformuleerd die zij of voor zichzelf of voor de organisatie willen realiseren.

Workshop 4: Gezondheid en leefomgeving in de omgevingswet

De Omgevingswet treedt in 2021 in werking. Gemeenten krijgen een grotere rol in het realiseren van een gezonde leefomgeving, een proces van integrale belangenafweging. In dit kader heeft GGD GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio) Nederland het document ‘Kernwaarden voor een Gezonde Leefomgeving’ vastgesteld, zodat GGD’en gemeenten inhoudelijk kunnen adviseren over gezondheid en veiligheid. Ook de infectieziektebestrijding kan een relevante bijdrage leveren aan een gezonde leefomgeving. Met het veranderen van de leefomgeving vindt er ook veranderende blootstelling plaats aan potentieel pathogene micro-organismen. Voorbeelden zijn onder andere verspreiding van vectoren door opwarming van het klimaat (West Nilevirus), besmetting vanuit waterbronnen (legionella, leptospirose) en natuur in de stad (ziekte van Lyme). Deze workshop is bedoeld voor collega’s die breed willen kijken. We gaan met behulp van beeldmateriaal en casuïstiek verkennen waar infectieziektebestrijding de belangen van de andere GGD-vakgebieden zoals medische milieukunde raakt, overlapt of mogelijk contrasteert in het ‘dossier leefomgeving’.

Workshop 5: Early warning en klimaatscenario’s

Wat is de mogelijke impact van klimaatverandering op infectieziekten? Welke klimaatinformatie of dienstverlening heeft u nodig om te kunnen handelen?
Tijdens de workshop laten wij zien dat het klimaat snel verandert en informeren wij u over toekomstscenario’s en mogelijke effecten van klimaatverandering. Na de presentatie willen wij graag met u in gesprek. Wat zal de impact van klimaatverandering zijn op infectieziekten? Welke weervariabelen zijn van belang, het schaalniveau, tijdshorizon, en timing? Welke (early warning) producten zouden nuttig zijn bij het voorkomen en bestrijding van infectieziekten?

Toelichting op indienen Posterabstracts

Ook dit jaar kun je een poster indienen over infectieziekteonderzoek en innovatieve projecten binnen de openbare gezondheidszorg. Inzendingen die specifiek betrekking hebben op het thema klimaatverandering en gezondheid zijn zeer welkom.  Een selectie hiervan zal plenair worden gepresenteerd tijdens de derde plenaire sessie waarna de Jim van Steenbergen posterprijs zal worden uitgereikt.

De uiterste inleverdatum voor abstracts en posters is vrijdag 8 maart 2019. Je kunt je abstract en poster hier opladen.

Posters

 
    Organisatie   Naam poster
01   GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Hollands Midden   Mijd de mijt, het verhaal van Simon
02   GGD Hollands Midden   Mijd de mijt, Incidentie onderzoek scabiës onder Leidse studenten in 2017
03   GGD Kennemerland   Hoofdluis over het hoofd gezien
04   GGD West-Brabant   Hepatitis B vaccinatie bij non-responders
05   RIVM   Sources and risk factors for acute hepatitis E in the Netherlands
06   GGD West-Brabant   Voorspellende waarde hepatitis A IgM serologie en rol PCR in de infectieziektebestrijding
07   GGD Zuid-Limburg   Heropsporing van in het verleden gediagnosticeerde hepatitis C infecties in Zuid-Limburg: voorlopige resultaten
08   GGD regio Utrecht   Heropsporing patienten met chronische hepatitis B in de regio Utrecht
09   GGD Zuid Limburg   Needs assessment voor Infectiepreventie bij Zorgprofessionals buiTen het ziekenhuis (NIEZT)
10   GGD Hollands Noorden   Thuiszorg; zorg voor de hand?!
11   GGD Gelderland-Zuid   Evaluatieonderzoek KIDDI-app
12   UMC Universitair Medisch Centrum (Universitair Medisch Centrum) Utrecht   Wat moet een basisarts weten over infectieziektebestrijding? Een gemodificeerde Delphi studie.
13   GGD Hart voor Brabant   Een overzicht van de knelpunten die een risico geven op overdracht van infectieziekten op basisscholen
14   RIVM   Speeksel: een niet-invasief alternatief voor de diagnose van parvovirus B19 (vijfde ziekte)?
15   GGD Zuid-Limburg   Regionale Infectieziekten Surveillance van de GGD, Kwalitatieve en Kwantitatieve studie (RISKK)
16   GGD Zuid-Limburg   Cross-border Infectieziektesurveillance: Zuid-Nederland en Vlaanderen
17   RIVM   Pertussus notifications in the Netherlands: workload versus benefits
18   RIVM   Timeliness of infectious disease reporting in the Netherlands during 2003-2017: reduced reporting delay after adjustment Law on Public Health
19   RIVM   Increase in the incidence and burden of Lyme borreliosis in the Netherlands between 2014 and 2017
20   GGD Drenthe   Een echte tekenvanger word je met de badkamerhanger
21   GGD regio Utrecht   Keuzehulp voor maatregelen tegen tekenbeten op scholen en kinderopvang
22   GGD   Source Tracing for Leptospirosis in a Community Garden: a One Health Approach
23   GGD Rotterdam-Rijnmond   Linking human and environmental specimens following a gastrointestinal outbreak in a restaurant
24   GGD Rotterdam-Rijnmond   Norovirus on a cruise ship: lessons learned for outbreak control and crisis management
25   RIVM   Digitale contactopsporing
26   RIVM   Uitbraak van kraamvrouwenkoorts met groep A-streptokokken in Nederland: een koortsige zomer 2018
27   RIVM   “Sickenin’ in the rain” Increased risk of gastrointestinal and respiratory infections after urban pluvial flooding, a cross-sectional survey in the Netherlands
28   Environmental Systems Analysis Group, Wageningen University   Ontwikkeling en Toepassing van een Nationaal Microbiologisch Waterkwaliteitsmodel
29   RIVM-LCI Landelijke coördinatie infectieziektebestrijding (Landelijke coördinatie infectieziektebestrijding)   Predictors of possible exposure to rabies in travellers: a case-control study
30   GGD Hart voor Brabant / GGD regio Utrecht   Zorglandbouw en zoönotische risico’s: knelpuntenanalyse en behoeftepeiling
31   IBESS stuurgroep   Results from the IBESS study: comparison of infection risks, severity of disease, transmission and consequences of infections with Shigella spp. and entero-invasive Escherichia coli (EIEC)