Q-koorts is een infectieziekte die van dieren op mensen kan overgaan (zoönose). Schapen, geiten en runderen vormen de belangrijkste bron. Q-koorts is niet van mens op mens overdraagbaar.

Wat is Q-koorts?

Q-koorts is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie. De meeste mensen krijgen Q-koorts door het inademen van lucht waar de bacterie inzit. Als geiten, schapen of koeien besmet zijn met Q-koorts, kan de bacterie vrijkomen tijdens de geboorte van lammetjes of kalfjes. De huidige kans dat je besmet raakt met de Q-koorts bacterie is klein.

Ziekteverschijnselen

Meer dan de helft van de mensen met Q-koorts krijgt geen klachten. Als mensen wel klachten krijgen van Q-koorts heet dat acute Q-koorts. De klachten lijken vaak op griep. Soms verloopt acute Q-koorts ernstiger. Dan zijn de klachten meestal heftige hoofdpijn, hoge koorts, en een longontsteking met droge hoest en pijn op de borst. De bacterie kan soms een leverontsteking veroorzaken.  Mannen hebben vaker Q-koorts dan vrouwen. Ook mensen die roken worden vaker ziek.

Ongeveer 20% van de mensen houdt na acute Q-koorts langere tijd klachten. Ze zijn langdurig vermoeid en hebben vaak andere kenmerkende klachten. Deze ziekte heet Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS).

Soms kan Q-koorts tot een chronische infectie leiden. Dan is er vaak een ontsteking aan een bloedvat of de hartkleppen. Chronische Q-koorts komt meestal voor bij patiënten met een vaataandoening, bij hartkleppatiënten en patiënten met een afweerstoornis. Als zwangere vrouwen Q-koorts krijgen, hebben ze een iets verhoogd risico om later chronische Q-koorts te krijgen.

Besmetting en preventie

Q-koorts kun je krijgen door het inademen van lucht waar de bacterie in zit. De bacterie komt door besmette geiten, schapen of runderen in de lucht en de omgeving (bijvoorbeeld een weide of hooi). Dit gebeurt vooral tijdens geboortes van lammetjes en kalfjes, of wanneer Q-koorts bij de dieren een miskraam veroorzaakt. In het vruchtwater en de moederkoek van besmette dieren zitten veel bacteriën. De bacterie kan goed overleven in de omgeving. Na een lange tijd kan de bacterie nog via inademen een infectie geven bij mensen. De bacterie kan ook in melk, mest en urine zitten, maar niet in het vlees. Het drinken van rauwe melk kan ook een bron van besmetting zijn, maar dit komt bijna niet voor. Ook andere dieren zoals wilde dieren en huisdieren kunnen besmet zijn en de infectie overdragen op mensen. Ook dit komt bijna niet voor. Mensen die Q-koorts hebben, kunnen andere mensen niet besmetten.

Om besmetting met Q-koorts zoveel mogelijk te voorkomen, moeten alle bedrijven met meer dan 50 melkgeiten of melkschapen hun dieren jaarlijks laten vaccineren tegen Q-koorts. De vaccinatieplicht geldt niet voor vleesschapenbedrijven en voor kleinere bedrijven, behalve wanneer zij een publieksfunctie hebben, zoals kinderboerderijen. Verder moeten locaties met een publieksfunctie hun schapen en geiten tijdens het lammeren afzonderen van het publiek. Een vaccin voor mensen is in Nederland niet beschikbaar.

De aanpak van Q-koorts verschilt per land. In sommige landen zoals bijvoorbeeld Frankrijk worden niet de melkgeiten en melkschapen gevaccineerd, maar de runderen. Dit gebeurt om vroeggeboortes in de runderen en daarmee economisch verlies te voorkomen. In andere landen, zoals Australië, krijgen mensen die vanwege hun beroep een hoger risico op Q-koorts hebben een vaccinatie tegen Q-koorts aangeboden.

Zwanger en Q-koorts

Bent u zwanger? Vermijd dan contact met schapen en geiten in de periode van enkele weken rond het lammeren, zeker als er sprake is van abortusproblemen bij de dieren

Hoe vaak komt Q-koorts voor?

Q-koorts is sinds 1975 meldingsplichtig bij mensen. Zie ook: LCI richtlijnen Q-koorts. U vindt hier informatie over het aantal gemelde acute Q-koortspatiënten in Nederland. De tabel hieronder geeft actuele cijfers (deze worden maandelijks bijgewerkt). Bij patiënten met longontsteking wordt meestal niet getest of Q-koorts de oorzaak is. Daarom is het aantal gemelde patiënten lager dan het werkelijke aantal acute Q-koorts patiënten. Zie ook: Staat van Zoönosen 2022 voor aanvullende informatie over de Q-koorts meldingen. 

 

Totaal aantal meldingen per kalenderjaar

2024 1
2023 6
2022 10
2021 7
2020 7
2019 19
2018 17
2017 22
2016

12

2015 22
2014

28

2013

19

2012

66

2011

81

2010

504

2009

2354

2008

1000

2007

168

(per 13 maart 2024)

Sterfgevallen

Als een patiënt overlijdt aan Q-koorts is dat meestal door chronische Q-koorts. Artsen hoeven patiënten met chronische Q-koorts niet te melden bij de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Gemeentelijke Gezondheidsdienst . Bij het RIVM is daarom geen landelijk overzicht van het aantal mensen met chronische Q-koorts. En ook niet van het aantal sterfgevallen door chronische Q-koorts.  Een schatting van het aantal sterfgevallen was tijdelijk beschikbaar vanuit een landelijke database. Deze werd beheerd door onderzoekers vanuit het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU Universitair Medisch Centrum Utrecht (Universitair Medisch Centrum Utrecht) Universitair Medisch Centrum Utrecht ), het Radboudumc Radboud University Medical Centre (Radboud University Medical Centre) (Radboud universitair medisch centrum), en het Jeroen Bosch ziekenhuis. Q-koorts-deskundigen van die ziekenhuizen hebben op basis van de database vastgesteld dat sinds 2007 116 patiënten zeker of waarschijnlijk aan Q-koorts zijn overleden. Daarvan zijn er 107 patiënten overleden aan de gevolgen van chronische Q-koorts en 9 aan acute Q-koorts.


Video: Patiëntervaring Q-koorts

video still van filmpje over q-koorts

 

Bekijk de video: Patiëntervaring Q-koorts

Infographic:  Verschillende vormen van Q-koorts

Infographic Verschillende vormen van Q-koorts

 

Download de infographic: Verschillende vormen van Q-koorts