Samenvatting

Een van de aandachtspunten in het milieubeleid is de voorspelling van effecten van milieuveranderingen op ecosystemen. Het Multistress mOdel voor de VEgetatie (MOVE) beantwoordt aan deze behoefte. Binnen dit model wordt een relatie gelegd tussen veranderingen van bodemeigenschappen, zoals zuurgraad, bemestingsgraad en vochttoestand en de effecten daarvan op de vegetatie (de vegetatiemodule). Deze studie is bedoeld om de mogelijkheden na te gaan van het ontwikkelen van een bodemfauna-module (BOEF) analoog aan MOVE. Deze bodemfauna-module kan de vegetatie-module aanvullen in gebieden waar de natuurlijke vegetatie nagenoeg is verdwenen, zoals in landbouwgebieden, en kan wellicht effecten van sommige stress-factoren beter modelleren. Hierbij zijn 3 vragen van belang:1 Zijn er voldoende gegevens over het voorkomen van bodemfauna en bijbehorende milieufactoren beschikbaar ? 2 Bestaan er relaties tussen het voorkomen van bodemfauna- soorten en relevante milieufactoren ? 3 Zijn deze gevonden relaties te gebruiken in het kader van voorspelling en eventueel normstelling ? Aangezien de bodemfauna uit zeer veel verschillende diergroepen bestaat, die vrijwel nergens in onderlinge samenhang worden bestudeerd, is er in deze studie een diergroep uitgekozen waarvan redelijk veel bekend is. De diergroep die gekozen is, is de klasse der nematoden. Zoveel mogelijk gegevens, afkomstig van verschillende onderzoeksgroepen in Nederland, over deze diergroep zijn bijeengebracht. Vervolgens is nagegaan welke milieufactor het meest bepaald was op de locaties waar nematodengegevens van beschikbaar waren. Dit bleek pH te zijn. Vervolgens werden met behulp van logistische regressie relaties berekend tussen het voorkomen van de taxa en de pH. Om de bruikbaarheid van de modellen na te gaan is voorbeeldsgewijs een aantal toepassingen uitgewerkt. In totaal bleken ruim 700 punten bemonsterd te zijn, verspreid over 207 locaties. Hiervan was van 657 punten de pH bekend. In totaal werden ruim 200 verschillende taxa gevonden. Van 87 taxa konden responsiecurven berekend worden. Van deze taxa kon voor 15 taxa geen significant model worden gevonden, terwijl 34 een unimodale responsie vertoonden met pH en 38 een lineaire responsie. Een mogelijke toepassing van de modellen in het kader van normstelling is onderzocht door het aantal taxa wat potentieel kan voorkomen te relateren aan de pH. Het blijkt dat bij pH lager dan 5 het aantal potentiele taxa drastisch afneemt, bij een pH lager dan 4 kunnen nog slechts 50% van de soorten zich handhaven. De modellen kunnen ook gebruikt worden om het voorkomen van de taxa te voorspellen op plaatsen waar geen gegevens van bekend zijn. Dit is gebeurd aan de hand van een willekeurig gekozen genus Choaonolaimus. Het daadwerkelijk voorkomen van het genus en het voorspelde voorkomen bleek redelijk overeen te komen, maar ook is het duidelijk dat pH niet de enige factor is die het voorkomen bepaald. Een derde toepassing is de vergelijking tussen verschillende typen van stress in een bepaald gebied. Er wordt in dit rapport niet naar meerdere factoren gekeken, dus die vergelijking is hier niet mogelijk. Wel is het mogelijk om met de modellen indices te berekenen die verschillende typen van stress aangeven. In dit verband zijn de Maturity Index en de Plante-Parasieten Index uitgerekend. De conclusies van deze studie zijn als volgt samen te vatten. Met de beschikbare gegevens is het mogelijk om voor bodemfauna-taxa responsiecurven af te leiden voor zuurgraad. Andere factoren zouden eveneens meegenomen kunnen worden, zij het tot op minder uitgebreid niveau. De berekende curven zijn op verschillende manieren toe te passen en zijn bruikbaar voor het voorspellen van effecten van milieuveranderingen op ecosystemen. Een vergroting van de gegevensset zou een verbetering van de modellen opleveren en zou kunnene leiden tot een groter aantal taxa bruikbaar voor toepassingen.