Veiligheidsdeskundigen binnen het omgevingsveiligheidsdomein bepalen de risico’s van activiteiten met gevaarlijke stoffen aan de hand van berekeningen en modellen. Deze risicoberekeningen spelen een belangrijke rol in beleidskeuzes over omgevingsveiligheid, zoals uitbreiding van het vervoer van gevaarlijke stoffen. Of het toestaan van bebouwing nabij chemiebedrijven. Veel burgers benaderen risico’s echter niet (alleen) op basis van een rekensom. Bij hun beoordeling van risico’s spelen (ook) andere factoren een rol, zoals de mate waarin mensen bekend zijn met het risico, of zij vrijwillig aan een risico worden blootgesteld, of zij baat hebben bij het risico en of zij controle hebben over het risico. Het RIVM doet onderzoek naar de beleving van veiligheid omdat inzichten uit belevingsonderzoek - naast kennis uit berekeningen en modellen - bijdragen aan het oplossen van omgevingsveiligheidsvraagstukken. Daarbij zorgt het gebruik van inzichten uit belevingsonderzoek dat beleidskeuzes sociaal robuuster worden, met andere woorden: democratischer, beter uitvoerbaar en duurzamer.

De meerwaarde van belevingsonderzoek

Belevingsonderzoek biedt overheden de kans om inzicht te krijgen in hoe burgers risico’s inschatten en de gevoelens die risico’s bij hen oproepen. Belevingsonderzoek is een manier om inzicht te krijgen in het perspectief van burgers.

Het is om verschillende redenen waardevol om burgerperspectieven mee te nemen bij het ontwikkelen van omgevingsveiligheidsbeleid (inclusief risicocommunicatiebeleid). Ten eerste kunnen burgers vanwege hun unieke kennis nieuwe inzichten bieden in het veiligheidsvraagstuk en nieuwe oplossingsrichtingen aandragen.

Daarnaast kan het betrekken van burgers en hun perspectieven bijdragen aan draagvlak voor beleid en de uitvoerbaarheid van beleid. Dit kan bijvoorbeeld door in een belevingsonderzoek te inventariseren welke zorgen mensen hebben over het risico of over een nieuw beleidsplan, of er aspecten zijn waar mensen weerstand tegen hebben en wat mensen nodig hebben om zich veilig te voelen. Het serieus meenemen van de zorgen en wensen van burgers kan bijdragen aan het accepteren van (nieuwe) risico’s.

Ten derde kan het betrekken van burgers en hun perspectieven een doel op zich zijn, vanuit de gedachte dat burgers het recht hebben om geïnformeerd te worden en inbreng te hebben in beleid. Dit kan de legitimiteit van besluiten vergroten en het vertrouwen van burgers in overheid en politiek versterken.

Tot slot kan het betrekken van burgers en burgerperspectieven bijdragen aan de capaciteiten van betrokkenen om met risico’s om te gaan. Dit is bijvoorbeeld relevant wanneer belevingsonderzoek wordt benut om risicocommunicatiebeleid te ontwikkelen.

In de memo ‘Verkenning thema beleving vervoer van gevaarlijke stoffen’ is specifiek voor het domein vervoer van gevaarlijke stoffen uiteengezet waarom het relevant is om inzichten uit belevingsonderzoek mee te nemen in beleidskeuzes op dit thema.

RIVM onderzoek en instrumenten

Meer informatie over wat belevingsonderzoek is en wat de meerwaarde is van het doen van belevingsonderzoek op het brede terrein van omgevingsveiligheid (dus zowel chemische inrichtingen, het transport van gevaarlijke stoffen als nieuwe technologieën), vindt u in de memo's ‘Burgerperspectieven in veiligheidsbeleid. In vijf vragen van meerwaarde tot methode’.

Het RIVM heeft daarnaast meerdere instrumenten ontwikkeld om de veiligheidsbeleving en informatie- en communicatiebehoeften van omwonenden van chemische industrie te peilen. Meer informatie hierover vindt u op de pagina Ontwikkelde instrumenten voor belevingsonderzoek.

Tot slot heeft het RIVM ervaring opgedaan met zowel kwantitatief als kwalitatief onderzoek naar de beleving van omwonenden van chemische industrie. Meer informatie over deze onderzoeken vindt u op de pagina Belevingsonderzoek rond activiteiten met gevaarlijke stoffen.