Introductie

De COVID-19-pandemie heeft immense impact gehad op de samenleving wereldwijd.¹ Ook in Nederland was de crisis zeer ingrijpend. De overheid nam vergaande maatregelen, zoals lockdowns, isolatie en het sluiten van scholen, om de COVID-19-pandemie te beteugelen.² Realtime beschikbare ziekenhuisdata over het aantal opgenomen COVID-19-patiënten bleek essentieel om zicht te houden op het SARS severe acute respiratory syndrome (severe acute respiratory syndrome)-CoV coronavirus (coronavirus)-2-virus, de intensivecarebeddencapaciteit, en richting te geven aan gezondheidzorginterventies en beleid.³ Terugkijken op het verloop van de COVID-19-pandemie leert ons dat verbeteringen van de infectieziektesurveillance binnen Nederland nodig zijn om effectiever en tijdiger te kunnen reageren op gezondheidscrises van nationale en internationale omvang.⁴ Het EU4Health-project UNITED4Surveillance geeft EU Europese Unie (Europese Unie)-lidstaten de mogelijkheid om dit te realiseren. 

EU Health Security Framework

Eind 2020 presenteerde de Europese Commissie (EC European Commission (European Commission)) een pakket met wet- en regelgeving, het European Union (EU) Health Security Framework. De nieuwe verordeningen in dit juridisch raamwerk traden eind 2022 in werking en zijn de juridische basis om toekomstige gezondheidscrises beter aan te pakken en de paraatheid te verhogen.⁵ Binnen het EU Health Security Framework krijgen de European Medicines Agency (EMA European Medicines Agency (European Medicines Agency)) en European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC European Centre for Disease Prevention and Control (European Centre for Disease Prevention and Control)) een uitbreiding van hun mandaat om bij gezondheidscrisis effectiever hun coördinerende rol uit te oefenen. Ook is de Autoriteit voor paraatheid en respons (HERA human exposure and risk assessment (human exposure and risk assessment)) als dienst van de EC opgericht om de paraatheid voor medische tegenmaatregelen, zoals de ontwikkeling, productie en opslag van vaccins, beter te monitoren, bij te sturen, en te borgen. Het EU4Health-programma (2021-2027), waarbinnen projecten zoals UNITED4Surveillance vallen, is gestart door de EC als reactie op de COVID-19-pandemie om de paraatheid binnen de EU te verbeteren. Het is daarom een logische vervolgstap vanuit de EU om de implementatie van het EU Health Security Framework meer vorm te geven.

UNITED4Surveillance Consortium

Het consortium van UNITED4Surveillance bestaat uit 24 lidstaten binnen de EU. Onder deze lidstaten zijn in totaal 40 instituten die participeren in het UNITED4Surveillance-project. Deze instituten variëren van nationale instituten voor volksgezondheid, ministeries van volksgezondheid, veterinair instituten, universiteiten, en onderzoeksinstituten. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is coördinator van het UNITED4Surveillance-project en heeft daarom een belangrijke rol om het project in goede banen te leiden. Er is expliciet gekozen voor een bottom-upstrategie voor de uitvoering van het UNITED4Surveillance-project in verband met de grote verschillen tussen landen met betrekking tot de status van infectieziektesurveillancesystemen. Hierbij zal dus eerst de versterking van de infectieziektesurveillance op nationaal gebied plaatsvinden om in een latere fase ook op Europees niveau aan verbeterde paraatheid bij te dragen.

Doelen binnen UNITED4Surveillance

UNITED4Surveillance richt zich binnen de EU op 3 surveillancepijlers: Uitbraakdetectie, Ziekenhuissurveillance, en One Health-surveillance (figuur 1). Het doel voor de uitbraakdetectiepijler is 

om bij te dragen aan een verbeterde paraatheid op het gebied van realtime infectieziektesurveillance. Hierbij richten wij ons op het verbeteren van laboratoriumrapportagesystemen en het verkennen van de implementatie van automatische uitbraakdetectiemethoden. Dit versnelt de rapportage van diagnostiek en de geautomatiseerde detectie van gezondheidsbedreigingen, en zorgt daarmee uiteindelijk voor een verbeterde paraatheid. Voor ziekenhuissurveillance willen we met behulp van pilotstudies komen tot aanbevelingen voor de beste werkwijzen voor geoptimaliseerde surveillance van ernstige infectieziekten in ziekenhuizen. Deze pilotstudies zijn recent gestart en variëren van het ontwikkelen van een protocol voor toekomstbestendige syndroomsurveillance in ziekenhuizen tot het opzetten van realtime surveillance van ernstige infecties (bijv. influenza, SARS-CoV-2, RSV Respiratoir Syncytieel Virus (Respiratoir Syncytieel Virus)) die tot grote aantallen acute ziekenhuisopnames kunnen leiden. Voor One Health-surveillance zullen we de integratie van humaan en veterinaire surveillancedata verder moeten exploreren om tot een robuust One Health-surveillance te komen. Verbeterde integratie, onderlinge uitwisseling, en het digitaliseren van en tussen databronnen spelen in alle surveillancepijlers een belangrijke rol, en dragen bij aan snellere en volledigere detectie van gezondheidsbedreigingen. Uiteindelijk zal op basis van alle uitkomsten binnen UNITED4Surveillance een routekaart ontwikkeld worden voor het verkrijgen van geïntegreerde infectieziektesurveillance, om beter voorbereid te zijn op toekomstige gezondheidsbedreigingen.

UNITED4Surveillance richt zich binnen de EU op 3 surveillancepijlers: Uitbraakdetectie, Ziekenhuissurveillance, en One Healthsurveillance

Prioriteiten voor Nederland

Vanwege de bottom-upbenadering van het UNITED4Surveillance-project zijn lidstaten vrij om binnen het project hun eigen prioriteiten te bepalen. Het RIVM heeft ervoor gekozen om zich te richten op een aantal prioriteiten die van toegevoegde waarde zijn voor de Nederlandse situatie, namelijk het bijdragen aan de creatie van een generiek laboratoriumsurveillanceplatform, het ontwikkelen een blauwdruk voor de surveillance van ernstige acute luchtweginfecties (SARI severe acute respiratory infections (severe acute respiratory infections)) in ziekenhuizen, en het opstellen van raamwerken en overeenkomsten voor One Health-surveillance van zoönosen. Het generiek laboratoriumsurveillanceplatform moet bijdragen aan het optimaliseren van de automatisering van surveillancedata en daarmee efficiëntere en tijdigere laboratoriumrapportage. De blauwdruk voor SARI-surveillance zal, samen met de al opgedane ervaring uit eerdere pilots, het monitoren van ernstige acute luchtweginfecties binnen ziekenhuizen toekomstbestendig moeten maken. Het realiseren van specifieke One Health-surveillanceprojecten, zoals Salmonella One Health-surveillance,  moet een opstap bieden naar een breder draagvlak voor duurzamere, toekomstige One Health-samenwerkingen in Nederland. Ook ondersteunt dit het verduidelijken van doelen en mandaten tussen de humane sector, veterinaire sector en bedrijven.

Samenwerken

Binnen de drie surveillancepijlers Uitbraakdetectie, Ziekenhuissurveillance en One Health-surveillance wordt door de EU-lidstaten op verschillende manieren samengewerkt binnen het UNITED4Surveillance-consortium. In eerste instantie hebben de EU-lidstaten via vragenlijsten hiaten en behoeften binnen elke surveillancepijler in hun eigen land verduidelijkt. Vervolgens zijn tijdens fysieke workshops de uitkomsten van de vragenlijsten besproken en is bepaald op welke gebieden de lidstaten gezamenlijk kunnen optrekken. Dit heeft geleid tot het opstellen van pilotstudies. Deze pilotstudies hebben een looptijd van ruim anderhalf jaar en eindigen eind 2024. Op dit moment zijn we binnen het UNITED4Surveillance-project bij het uitvoeren van de pilotstudies binnen alle drie de surveillancepijlers. Na deze periode zullen de beste werkwijzen worden gedeeld tussen lidstaten en andere relevante stakeholders, om op deze manier van elkaar te leren. Het van elkaar leren zal nog meer geconcretiseerd 

worden door het maken van trainingspakketten, die uiteindelijk publiekelijk beschikbaar komen. De drie speerpunten van UNITED4Surveillance sluiten ook aan bij andere initiatieven en projecten, zoals financiering vanuit de HERA voor het generieke laboratoriumsurveillanceplatform, informatiestandaarden voor ziekenhuissurveillance, en het nationaal actieplan zoönosen voor de One Health-surveillance.

Verbonden blijven

Op het gebied van paraatheid zijn er zowel binnen Nederland als binnen Europa de laatste jaren veel initiatieven en projecten gestart, waardoor het lastig kan zijn het overzicht te bewaren en dwarsverbanden te herkennen.^6,7,8,9,10 Het is dus van essentieel belang om elkaar te blijven informeren over de voortgang van projecten door resultaten proactief te delen via social media, webinars, en opensourceplatforms. Voor UNITED4Surveillance delen wij onze voortgang en resultaten via de projectwebsite (https://united4surveillance.eu/) en social media (U4S LinkedIn account).

Take-home message

UNITED4Surveillance is een EU4Health-project dat een routekaart maakt voor meer geïntegreerde infectieziektesurveillance voor effectievere uitbraakdetectie en respons, waardoor we beter voorbereid zijn op toekomstige gezondheidsbedreigingen binnen Nederland én Europa. Omdat infectieziekte-uitbraken zich niet aan landsgrenzen houden, is het essentieel dat we zowel nationaal als internationaal beter samenwerken om de versterking van infectieziektesurveillance mogelijk te maken. UNITED4Surveillance biedt de EU-lidstaten de mogelijkheid om dit doel te realiseren en in de toekomst verder uit te bouwen.