Samenvatting fosfor in uitspoelend water
Op de bedrijven in het Basismeetnet wordt de concentratie opgelost fosfor in het water dat uitspoelt uit de wortelzone gemeten. Dit is het water in de bovenste meter van het grondwater, het water uit drainagebuizen, of in het bodemvocht onder de wortelzone (Lössregio). Samen wordt dit het uitspoelend water genoemd.
Voor fosfor geldt dat de Zand- en Lössregio zich kenmerken door lage fosforconcentraties in het uitspoelend water. In de Klei- en Veenregio zijn de fosforconcentraties hoger, maar stabiel. Overschrijdingen van de KRW (Kaderrichtlijn Water)-norm (drempelwaarden die per grondwaterlichaam zijn vastgesteld) (2,0 mg P/l voor Zand- en Lössgronden; 6,9 mg P/l voor Klei- en Veengronden) worden vrijwel niet gevonden.
In het LMM (Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid) worden de watermonsters gefiltreerd. Daardoor wordt het organisch materiaal (en daarmee organische stikstof en fosfaat) deels weggevangen. We rapporteren daarom ook opgelost totaal stikstof en opgelost totaal fosfor. Om te kunnen vergelijken met andere meetnetten waarin analyses plaatsvinden op ongefiltreerde monsters (zoals het MNLSO), meten we in het LMM sinds 2018 aanvullend ook ongefiltreerd in slootmonsters tijdens de zomer. De resultaten daarvan zijn via de selectietool beschikbaar.
Hieronder worden de volledige resultaten weergegeven per regio en bedrijfstype.
De gemiddelde fosforconcentratie in het uitspoelend water wordt voor een groot deel bepaald door de samenstelling van de bodem. In de Lössregio en de Zandregio zijn de gemiddelde fosforconcentraties erg laag (Figuur 1). Dit heeft te maken met de over het algemeen lage hoeveelheid aan organische stof in de bodem. In de Veenregio varieert de gemiddelde fosforconcentratie tussen de meetjaren sterk, maar is het verloop de laatste jaren gelijkmatiger. De fosforconcentratie in de Kleiregio is redelijk stabiel.
Voor fosfor in uitspoelend water op zand- en lössgronden geldt de KRW (Kaderrichtlijn Water)-norm van 2,0 mg P/l. Vrijwel alle bemonsterde bedrijven voldoen aan deze waarde. De gemeten waarden zijn zo laag, dat deze dichtbij of onder de detectiegrens komen. Dat geldt vooral voor de Lössregio. De KRW-norm (drempelwaarden die per grondwaterlichaam zijn vastgesteld) voor fosfor is minder streng voor klei- en veengronden (6,9 mg P/l). Ook in deze regio’s voldoet de waterkwaliteit op alle bemonsterde bedrijven aan deze norm.
De bedrijfsgemiddelde concentraties liggen in sommige gevallen vlakbij of zelfs beneden de detectiegrens. Als gevolg van gemeten concentraties beneden de detectiegrens in individuele monsters, komen de berekende gemiddelden vaak ook onder deze grens te liggen. De detectiegrens is de laagste concentratie waarbij de aanwezigheid van een bepaalde stof in het monster met een bepaalde zekerheid kan worden opgemerkt. Het gebied beneden de detectiegrens wordt in de grafiek grijs gemarkeerd. De detectiegrens voor opgelost fosfor is 0,05 mg P/l. Meer informatie over het gebruik van metingen beneden de detectiegrens? Zie het LMM (Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid) methoden-rapport: Minerals Policy Monitoring Programme report 2015–2018.
Voor alle regio’s en bedrijfstypen geldt dat er minimaal 10 deelnemers nodig zijn om een gemiddelde te kunnen tonen. Wanneer er in een jaar minder dan 10 deelnemers zijn, dan wordt de betreffende trendlijn onderbroken. Deze loopt door zodra er in een jaar wel weer meer dan 10 deelnemers zijn. De bedrijfstypen met minder dan 10 deelnemers binnen een regio worden wel in de gemiddelde (gewogen) jaarwaarden voor een regio meegenomen.
Figuur 1 Ontwikkeling opgelost fosforconcentratie per grondsoortregio.
Zie voor de resultaten van het laatste meetjaar 2021 de overzichtstabel.
Binnen het LMM (Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid) wordt de waterkwaliteit gemeten op verschillende agrarische bedrijfstypen. Dit zijn Melkveebedrijven, Akkerbouwbedrijven en Dierbedrijven.
Kleiregio
Figuur 2 Ontwikkeling opgelost fosforconcentratie in de Kleiregio.
De gemiddelde fosforconcentratie in het uitspoelend water in de Kleiregio is over de jaren licht gedaald (Figuur 2). Dat geldt voor alle bedrijfstypen. Op Melkveebedrijven worden de hoogste fosforconcentraties gemeten. In 2019 stijgt de fosforconcentratie op deze bedrijven, om een jaar later weer af te nemen. De laagste fosforconcentraties in de Kleiregio worden gemeten op Akkerbouwbedrijven. In 2021 stijgt de gemiddelde fosforconcentratie in het uitspoelend water op alle bedrijfstypen licht. De fosforconcentraties in de Kleiregio als geheel blijven sinds de aanvang van de metingen gemiddeld ver onder de KRW (Kaderrichtlijn Water)-norm voor opgelost fosfor (6,9 mg P/l).
Lössregio
In de Lössregio zijn de gemeten fosforconcentraties van de individuele monsters zo laag dat de berekende jaargemiddelden beneden de detectiegrens van 0,05 mg P/l liggen. De figuur is daarom niet weergegeven.
Veenregio
Figuur 3 Ontwikkeling opgelost fosforconcentratie in de Veenregio.
In de Veenregio bemonsteren we alleen Melkveebedrijven. Figuur 3 laat zien dat de gemiddelde fosforconcentratie op bemonsterde Melkveebedrijven in de Veenregio de KRW-norm voor Fosfor (6,9 mg P/l) nooit overschrijdt. De gemiddelde concentraties blijven in de meest recente jaren stabiel.
Zandregio
Figuur 4 Ontwikkeling opgelost fosforconcentratie in de Zandregio.
De Zandregio (Figuur 4) kenmerkt zich door lage gemiddelden aan opgelost fosfor. In de Zand- en Lössregio geldt een KRW-norm van 2,0 mg P/l. Op een enkele uitzondering na voldoet de waterkwaliteit op alle bemonsterde bedrijven in de Zandregio hier aan. De resultaten van de verschillende bedrijfstypen liggen dicht bij elkaar. Akkerbouw heeft jaarlijks de laagste gemiddelde fosforconcentratie.