Verpleeghuisbewoners wonen in een omgeving waarin veel verpleegkundige en verzorgende handelingen plaatsvinden. Daardoor is er een grote kans op transmissie van micro-organismen en blootstelling aan infectieziekten. Daarnaast zijn zij door hun hoge leeftijd in combinatie met comorbiditeit een kwetsbare populatie. Hierdoor hebben zij een verhoogd risico op een ernstig ziektebeloop bij een SARS severe acute respiratory syndrome (severe acute respiratory syndrome)-CoV coronavirus (coronavirus)-2-infectie. In augustus 2022 is het artikel ‘COVID-19-uitbraken in verpleeghuizen: besmettingskans, ernst en vaccineffectiviteit’ in het Infectieziekten Bulletin gepubliceerd. Hierin werden 14 uitbraken tussen juli en december 2021 beschreven. De gevonden vaccineffectiviteit in de destijds bestudeerde uitbraken was 37% tegen SARS-CoV-2-infectie en 79% tegen overlijden.¹ Het huidige artikel sluit aan op het eerdere onderzoek en beschrijft de uitbraken die in de periode januari tot en met maart 2022 zijn gemeld bij het Surveillance Netwerk Infectieziekten in Verpleeghuizen (SNIV Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen (Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen)) en GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Twente. 

Methode 

GGD Twente en SNIV verzamelden de data op dezelfde wijze als in het eerdere artikel, aan de hand van het studieprotocol van het European Center for Disease Prevention and Control (ECDC European Centre for Disease Prevention and Control (European Centre for Disease Prevention and Control)).^{1, 2} De verpleeghuizen werden benaderd voor deelname aan het onderzoek als er bij 3 of meer bewoners binnen 28 dagen een SARS-CoV-2-infectie werd vastgesteld. Er werd aanvullende informatie verzameld over zowel de positief geteste bewoners als de blootgestelde bewoners. Blootgestelde bewoners zijn de nauwe contacten die tijdens een uitbraak kans hebben gelopen op een SARS-CoV-2 besmetting. Nauwe contacten zijn mensen die >15 minuten binnen de 1,5 meter van het ziektegeval zijn geweest.³ In de praktijk is dit in een verpleeghuis lastig te achterhalen en is het aantal nauwe contacten meestal gelijk aan het aantal medebewoners van een afdeling. De vaccineffectiviteit is berekend bij uitbraken waarbij de vaccinatiestatus voor minimaal 50% van de blootgestelde bewoners bekend was. Uitbraken waarbij alleen de vaccinatiestatus van positief geteste bewoners bekend was, werden geëxcludeerd. De vaccineffectiviteit is berekend door 1 minus het Relatieve Risico (RR relatieve risico's (relatieve risico's)), waarbij RR is berekend door de incidentie van de gevaccineerde en ongevaccineerde bewoners te vergelijken. 

Resultaten 

Er waren 28 uitbraken die voldeden aan de inclusiecriteria van het onderzoek in de periode januari-maart 2022. De betrokken 24-uurszorginstellingen hadden psychogeriatrische-, somatische-, revalidatie- en/of woon-/zorgafdelingen. De teststrategie voor blootgestelde bewoners, indien een bewoner positief werd getest, verschilde per afdeling of instelling: 

• bij 17 uitbraken werden alle bewoners van de afdeling (n=15) of 24-uurszorginstelling (n=2) waar positief geteste bewoners verbleven getest;  
• bij 3 uitbraken werden alleen bewoners met klachten getest; 
• bij 1 uitbraak werden alleen de nauwe contacten van een positieve bewoner getest; 
• bij 7 uitbraken was de teststrategie onbekend.  

In totaal waren 333 bewoners betrokken bij een van deze 28 uitbraken van SARS severe acute respiratory syndrome (severe acute respiratory syndrome)-CoV coronavirus (coronavirus)-2 (zie Tabel 1). Het aantal bewoners dat positief testte op SARS-CoV-2 was 183, een attack rate (AR) van 55%. De AR tussen de uitbraken varieerde van 6% tot 100%. Van de bewoners met een SARS-CoV-2-infectie, hadden 13 (7%) een saturatie <92% en/of kregen zuurstof toegediend. In totaal zijn 3 (2%) bewoners overleden. Bij geen van de uitbraken is een sequentieanalyse van afgenomen monsters uitgevoerd.  

Vaccineffectiviteit 

In alle instellingen waar een uitbraak plaatsvond waren een of meerder vaccinatiecampagnes uitgevoerd: 

• bij 26 uitbraken hadden de vaccinatiecampagnes voor de basisserie en de eerste booster al plaatsgevonden; 
• bij 1 uitbraak had alleen de vaccinatiecampagne voor de basisserie plaatsgevonden; 
• bij 1 uitbraak had de vaccinatiecampagne voor de tweede booster al plaatsgevonden. 

Voor het berekenen van de vaccineffectiviteit zijn 21 uitbraken geïncludeerd, waarbij de vaccinatiestatus van alle bewoners bekend was. De vaccinatiestatus van de blootgestelde bewoners van de 21 geselecteerde uitbraken was als volgt: 

• 252 (98%) bewoners waren gevaccineerd. Hiervan hadden 36 (14%) bewoners (alleen) de volledige basisserie en 216 (86%) de basisserie en 1 booster ontvangen; 
• 6 (2%) bewoners waren ongevaccineerd. 

Van de 36 bewoners die alleen met de basisserie waren gevaccineerd, werden 15 (42%) positief getest op SARS-CoV-2. Van de 216 bewoners die een basisserie en 1 booster hadden gehad, werden 127 (59%) bewoners positief getest. Er waren 6 bewoners ongevaccineerd, waarvan er 5 (83%) positief testten op SARS-CoV-2. De effectiviteit van de basisserie tegen positieve testuitslag was 50% (95%-betrouwbaarheidsinterval 15%;70%). De effectiviteit van de basisserie en 1 booster tegen positieve testuitslag ten opzichte van ongevaccineerd was 29% (95%-betrouwbaarheidsinterval -3%;52%). Een overzicht met een schatting van de vaccineffectiviteit is te vinden in Tabel 2.  

Conclusie en discussie 

In deze onderzoeksperiode (januari 2022 tot en met maart 2022) zien we dat de COVID-19 AR in verpleeghuizen hoog blijft, maar dat minder bewoners last hebben van een ernstig ziektebeloop of aan de gevolgen van een COVID-19-infectie overlijden. De AR is mogelijk een onderschatting, omdat niet in alle uitbraken alle blootgestelde bewoners zijn getest. Bewoners die gevaccineerd waren met de basisserie hebben een significant lagere kans op een positieve testuitslag dan bewoners die ongevaccineerd waren. De schatting van de vaccineffectiviteit van de basisserie + booster ten opzichte van ongevaccineerden is niet significant verschillend. Bij de bewoners die gevaccineerd zijn met de basisserie + booster komen een lage saturatie en overlijden minder vaak voor.  

In de onderzochte periode waren de omikronvarianten BA.1 en BA.2 dominant in Nederland. ⁵ In vergelijking met de analyse van de uitbraken in de periode van de deltavariant, zien we in deze periode een duidelijke afname in de ernst van SARS severe acute respiratory syndrome (severe acute respiratory syndrome)-CoV coronavirus (coronavirus)-2-infecties. In de deltaperiode was bij 22% van de positief geteste bewoners sprake van een saturatie <92% en/of ze kregen zuurstof toegediend, terwijl dit in de omikronperiode 7% van de positief geteste bewoners was. Ook het percentage bewoners dat overleed aan de gevolgen van een infectie daalde van 20% in de deltaperiode naar 2% in de omikronperiode.  

Dat de bewoners minder ernstig ziek werden door COVID-19, is onder andere te verklaren door opgebouwde immuniteit door vaccinatie, eerder doorgemaakte infectie en de opkomst van de minder ziekmakende omikronvariant.^{7, 10-14} De AR bleef in zowel de deltaperiode (47%) als in de omikronperiode (55%) erg hoog, ondanks de mogelijke onderschatting van de AR in de omikronperiode.¹ Andere studies laten ook een hoge AR zien bij uitbraken met SARS-CoV-2 onder bewoners van 24-uurszorginstellingen.^6-8 We vonden een matige vaccineffectiviteit tegen SARS-CoV-2-infectie. Dit is vergelijkbaar met andere studies.^9-11  

Hoewel deze studie waardevolle informatie oplevert over de COVID-19 vaccineffectiviteit in verpleeghuizen in Nederland, zijn er wel een aantal beperkingen. Door de hoge vaccinatiegraad onder de groep blootgestelde bewoners is slechts een klein aantal ongevaccineerde bewoners en bewoners met alleen een basisserie geïncludeerd in de studie. Hierdoor was het niet mogelijk de vaccineffectiviteit tegen een positieve test met veel precisie vast te stellen. De vaccineffectiviteit ten aanzien van de ernst van het ziektebeloop kon niet berekend worden, omdat in de ongevaccineerde referentiegroep geen bewoners waren met een saturatie <92% en/of die zuurstof kregen of overleden.  

Van 21 uitbraken is informatie gebruikt voor het berekenen van de vaccineffectiviteit. Bij slechts 15 uitbraken waren alle bewoners van de afdeling getest. Dit heeft in de berekening geleid tot een kleine onderschatting van de AR en een minimale overschatting van de vaccineffectiviteit. Het was niet mogelijk om in de berekening te corrigeren voor andere factoren zoals leeftijd en comorbiditeit, omdat deze informatie niet werd verzameld. Informatie over ziekenhuisopname bleek niet goed bruikbaar, omdat bewoners van Nederlandse verpleeghuizen meestal niet worden opgenomen in een ziekenhuis. ¹⁵ Daarnaast beschikten we niet over gegevens omtrent vaccinatiestatus en besmettingsincidentie onder medewerkers, waardoor we de vaccineffectiviteit voor medewerkers niet konden berekenen. 

Dit is een van de weinige onderzoeken naar de effectiviteit van SARS-CoV-2-vaccinatie in bewoners van verpleeghuizen in Nederland. Verpleeghuisbewoners blijven een kwetsbare populatie voor uitbraken met SARS-CoV-2. Monitoring van vaccineffectiviteit in deze populatie en nieuwe varianten van SARS-CoV-2 blijft noodzakelijk om tijdig maatregelen te nemen en het interval tussen vaccinaties verder te optimaliseren, om zo de meest kwetsbare groepen in de samenleving te beschermen.