In 2019 was het overschot van stikstof naar de bodem op zogenaamde derogatiebedrijven het laagste sinds 2006. Ook heeft derogatie in de jaren vanaf 2006 geen negatieve effecten gehad op de waterkwaliteit. Wel nam de uitspoeling van nitraat naar het grondwater toe in 2019 en 2020. Dit komt vermoedelijk door de droogte van de afgelopen jaren. Dit blijkt uit het jaarlijkse derogatierapport van het RIVM en Wageningen Economic Research.
In Nederland mogen bepaalde agrarische bedrijven meer dierlijke mest van graasdieren op hun land gebruiken dan de algemene norm die de Europese nitraatrichtlijn voorschrijft. Deze regeling heet “derogatie”. Voor een deel van deze “derogatiebedrijven” geldt dat de waterkwaliteit en bedrijfsvoering nauwkeurig wordt gemonitord. De resultaten hiervan voor het jaar 2019, en ook de voorlopige resultaten voor 2020, zijn opgenomen in deze rapportage.
Bedrijfsvoering
In 2019 gebruikten derogatiebedrijven gemiddeld 230 kilogram stikstof uit dierlijke mest per hectare. Dat is minder dan in de zes jaren daarvoor. Dit komt vooral doordat er minder stikstof uit dierlijke mest is geproduceerd op deze bedrijven.
Over de periode 2006-2017 daalde het overschot van stikstof naar de bodem. Daardoor is er minder stikstof aanwezig, dat als nitraat kan uitspoelen naar het grondwater. Na een stijging 2018 door de droogte, was in 2019 het stikstofbodemoverschot het laagste sinds 2006.
Grondwaterkwaliteit
De gemiddelde nitraatconcentratie op derogatiebedrijven nam in 2019 en 2020 toe. Dit komt waarschijnlijk door de droogte van de afgelopen jaren. Door droogte groeien gewassen minder goed. Ze nemen dan minder stikstof op. Ook een laag neerslagoverschot, wat leidt tot ‘indikking’ van het gemeten grondwater, kan leiden tot hogere nitraatconcentraties.
In het zuiden en oosten van de Zandregio steeg de concentratie in 2020 tot 63 milligram per liter. Dat is boven de EU (Europese Unie)-norm van 50 milligram per liter. In de hele onderzochte periode (2006-2020) daalde de concentratie in de hele Zandregio wel. In de Kleiregio daalde de concentratie in 2020 licht ten opzichte van 2019 (37 mg/l in 2020 versus 42 mg/l in 2019). Ten opzichte van het langjarig gemiddelde (18 mg/l) bleef de concentratie echter hoog, maar onder de EU-norm van 50 milligram per liter.
Wat is derogatie?
De Europese nitraatrichtlijn bepaalt hoeveel dierlijke mest landbouwbedrijven op hun land mogen gebruiken. In Nederland mogen bepaalde agrarische bedrijven meer dierlijke mest van graasdieren op hun land gebruiken dan de algemene norm die deze richtlijn voorschrijft. Dat heet derogatie. Het Nederlandse mestbeleid is er op gericht schadelijke milieueffecten van de landbouw te beperken. Daarom zijn er specifieke voorwaarden voor bedrijven die gebruiken maken van derogatie. Zo moet onder andere het landbouwareaal van deze bedrijven voor tenminste 80% uit grasland bestaan. Ook mogen ze geen fosfaatkunstmest gebruiken.
Elk jaar onderzoek
Het RIVM en Wageningen Economic Research meten en rapporteren elk jaar de gevolgen van de derogatie voor de waterkwaliteit op driehonderd derogatiebedrijven. Ze analyseren ook de ontwikkelingen sinds 2006, het jaar waarin de derogatie inging.