Sinds vrijdag 11 maart ondersteunt het RIVM de overheid bij het beantwoorden van vragen over de nucleaire situatie in Japan. Die vragen komen van verontruste burgers en van bedrijven en organisaties die in Japan werkzaamheden uitvoeren.
Informatieverwerking en advisering vindt plaats binnen de zogenaamde 'Eenheid Planning en Advies nucleair' (EPAn (Eenheid Planning en Advies nucleair)). Het RIVM coördineert de werkzaamheden van het BackOffice Radiologische Informatie (BORI (BackOffice Radiologische Informatie)), dat rapporteert aan het FrontOffice van de EPAn. De back office is een samenwerkingsverband van verschillende instituten, waaronder het KNMI (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut). Het KNMI levert voor de BORI meteorologische gegevens over de situatie in Japan. Het RIVM is ook betrokken bij het BackOffice Geneeskundige Informatie (BOGI (BackOffice Geneeskundige Informatie)).
Op basis van alle beschikbare informatie stellen het ministerie van Infrastructuur en Milieu en het ministerie van Buitenlandse Zaken adviezen op. Op grond van de talloze vragen die ontvangen zijn van burgers, bedrijven en media is een lijst opgesteld van veel gestelde vragen en antwoorden daarop. Deze lijst zal indien nodig worden aangevuld of aangepast.
Veelgestelde vragen naar aanleiding van de situatie in Fukushima
Hieronder staan de meest gestelde vragen naar aanleiding van de situatie rond de kerncentrale in Fukushima. De vragen zijn onderverdeeld in: algemene vragen over radioactieve straling, vragen over de radiologische situatie in Japan en vragen over de radiologische situatie in Nederland.
ALGEMENE INFORMATIE RISICO’S RADIOACTIEVE STRALING
Wat is radioactieve straling?
Als radioactieve stoffen vervallen zenden ze ioniserende straling uit, in de volksmond ook wel radioactieve straling genoemd. Radioactieve straling zie of voel je niet maar kan wel schadelijk zijn. Er zijn verschillende soorten radioactieve straling. Sommige soorten hou je met een papiertje tegen, maar anderen gaan nog door een halve meter dik beton.
Hoe kun je aan radioactieve straling worden blootgesteld?
Dat kan op verschillende manieren. Je kunt radioactieve stoffen binnenkrijgen door besmet voedsel te eten of lucht in te ademen die radioactieve deeltjes bevat. Ook kun je ook over een grote afstand bestraald worden door radioactieve deeltjes die vanuit de lucht of de omgeving straling uitzenden. Tenslotte kun je uitwendig besmet raken door radioactieve deeltjes die op je huid of kleren gaan zitten.
Wat zijn de risico’s van radioactieve straling?
Radioactieve straling kan het DNA (deoxyribonucleic acid) in lichaamscellen beschadigen. Veel beschadigingen worden keurig hersteld, maar soms gebeurt dat niet en soms gebeurt dat niet helemaal goed. In beide gevallen kan dat leiden tot gezondheidseffecten.
Als je straling ontvangt, krijg je dan kanker?
Als beschadigd DNA niet goed hersteld wordt kan dat op lange termijn kanker veroorzaken. Hoe meer je wordt blootgesteld aan radioactieve straling, hoe groter de kans daarop is. Maar als je als gevolg hiervan kanker krijgt, dan is dat pas na vele (tientallen) jaren. De kans dat dat níet gebeurt is overigens veel groter, ondanks de straling. Zelfs als je in één keer 100 keer meer straling ontvangt dan normaal in een jaar, neemt je kans op kanker nog maar met ongeveer 1 procent toe.
Wat moet je doen tijdens een kernramp?
Bij een zwaar kernongeval zal de overheid maatregelen nemen om de gevolgen zo goed mogelijk op te vangen. Je moet dan denken aan maatregelen zoals evacueren, schuilen, jodium profylaxe, ontsmetting van huid en kleding en ingrepen in de voedselketen. Van te voren zijn zogenaamde interventie niveaus vastgesteld die aangeven of een maatregel nodig is of niet.
Welke radioactieve stoffen zijn bij een kernramp het meest gevaarlijk?
Ten tijde van een zwaar kernongeval draagt radioactief jodium het meest bij aan de stralingsdosis. Het gaat dan vooral om I-131 (jodium isotoop 131). Radioactief jodium is na een aantal weken vervallen. Op de lange termijn is radioactief cesium het meest belangrijk, en dan vooral Cs-137. Deze radioactieve stof vervalt veel langzamer: na dertig jaar is nog ongeveer de helft over.
Helpt het als je jodiumpillen inneemt?
De radioactieve stoffen die bij een kernongeval vrijkomen, kunnen radioactief jodium bevatten. Dit radioactieve jodium wordt na inademing opgenomen in de schildklier. Door tabletten te slikken met niet-radioactief (stabiel) jodium neemt de schildklier minder van het radioactieve jodium op. Stabiel jodium werkt alleen als het kort voor of in de uren na het overkomen van de radioactieve wolk wordt ingenomen. Daarom moet zo’n tablet alleen worden ingenomen als de overheid dat zegt. Het heeft geen zin stabiel jodium in te nemen als er geen radioactief jodium in de buurt is. Het interventieniveau voor jodium profylaxe geeft aan wanneer inname nodig is. Jodium profylaxe is vooral zinvol voor kinderen en jongvolwassenen. Voor mensen boven de 45 is de positieve werking nooit aangetoond.
Als je straling ontvangt, ga je dan dood?
Als een cel te zwaar beschadigd is kan hij niet meer delen. Dat is normaal gesproken niet erg, tenzij er extreem veel cellen zwaar beschadigd zijn. In dat geval word je stralingsziek. Dat is echter een heel bijzondere situatie die alleen maar voorkomt bij mensen die aan extreem hoge stralingsdoses zijn blootgesteld. In Tsjernobyl gold dat bijvoorbeeld voor werkers die na de ramp te lang bij de beschadigde reactor te werk gesteld werden. Van die groep werkers zijn er bijna 50 overleden aan stralingsziekte. Mensen die in de buurt van Tsjernobyl getroffen werden door de radioactieve wolk hadden wel een verhoogde kans op kanker maar kregen geen stralingsziekte. Daarvoor was de stralingsdosis die zij ontvangen hadden te laag.
INFORMATIE RADIOLOGISCHE SITUATIE JAPAN
Volgt de Nederlandse overheid de situatie rond de kernreactoren in Japan?
Ja, sinds het begin van de crisis in Japan is de Eenheid Planning en Advies nucleair (EPAn) bezig om de situatie rond de Japanse kernreactoren te volgen en de radiologische gevolgen daarvan in te schatten. In de EPAn werken alle organisaties samen die een rol hebben in de kernongevallenbestrijding. Zie voor meer informatie de links hiernaast.
Hoe is de situatie in Japan?
De situatie in Japan rond de nucleaire reactors in Fukushima is zorgelijk. Voor zover wij dat kunnen inschatten neemt de Japanse overheid echter maatregelen die goed passen bij de situatie.
Als er radioactiviteit vrijkomt, bereikt dat dan Tokyo?
Tokyo ligt 250 km (kilometer) ten zuidwesten van de kerncentrale van Fukushima. Als er nu of de komende dagen radioactiviteit vrijkomt, dan zal dat alleen Tokyo bereiken bij noordoosten wind. In de afgelopen week is dit bijvoorbeeld in de ochtend van 15 maart het geval geweest. Toen waren de weersomstandigheden ongunstig voor Tokyo en kon er radioactiviteit van Fukushima naar Tokyo waaien. Japanse meetwaarden in Tokyo gaven lichte verhogingen zien, maar er zijn geen niveaus overschreden waarbij maatregelen genomen moeten worden.
Is het voor mensen die in Tokyo zitten verstandig om jodium pillen in te nemen?
Het beste is om de adviezen te volgen die de Japanse overheid geeft: de interventie niveaus voor jodium profylaxe zijn in Japan en Nederland hetzelfde. Uit berekeningen blijkt echter dat zelfs in het meest sombere scenario het interventieniveau voor jodium profylaxe in Tokyo niet overschreden wordt. Dichtbij Fukushima is dat wel het geval.
Kan ik gerust naar Japan afreizen?
Op de website van het ministerie van Buitenlandse Zaken vindt u de geactualiseerde reisadviezen voor Japan.
INFORMATIE RADIOLOGISCHE SITUATIE NEDERLAND
Moeten wij in Nederland bang zijn voor een kernramp in Japan?
De afstand tussen Nederland en Japan is zeer groot. Bovendien is de overheersende windrichting naar het oosten. Dat betekent dat radioactieve deeltjes die in Japan vrijkomen Nederland niet of nauwelijks zullen bereiken. Dit geldt natuurlijk ook voor de landen om ons heen. Met zeer gevoelige apparatuur kan er misschien ooit nog iets gemeten worden, maar dat is pas op zijn vroegst over enkele weken. In ieder geval levert het geen gezondheidseffecten op.
Hoe weten we dat er in Nederland geen straling is?
In Nederland, en ook elders in de wereld, is er altijd straling aanwezig. Dat noemen we de natuurlijke achtergrondstraling.
OK, maar hoe weten we dat het stralingsniveau in Nederland niet verhoogd is?
Het RIVM meet op meer dan 150 locaties in Nederland dag en nacht het stralingsniveau. Als een meetwaarde verhoogd is gaat er bij het RIVM automatisch een waarschuwing af. De waarschuwingsdrempel ligt net boven de waardes die van nature voorkomen in Nederland. Of de meetwaardes van het Nationaal Meetnet Radioactiviteit normaal zijn of verhoogd, is te zien op de RIVM website. De link naar deze website vindt u onder 'Zie ook'.
Is het verstandig om in Nederland op voorhand jodium pillen in te nemen?
Dat is erg onverstandig. Op de eerste plaats is het niet nodig, en op de tweede plaats kunnen er ongewenste bijverschijnselen optreden.
Hoe zit dat met voedsel dat vanuit Japan geïmporteerd wordt?
De Voedsel- en Warenautoriteit houdt dit erg goed in de gaten. Overigens wordt er niet veel voedsel vanuit Japan naar Nederland geïmporteerd.