Onze leefgewoontes en huidige omgang met de wereld maken het ontstaan van nieuwe infectieziektes, vaak overgebracht van dier op mens, reëel. Van Els: “Door het bestuderen van de verbanden tussen gezondheid van mens, wild-levende en gedomesticeerde dieren en milieu kunnen we duurzame oplossingen vinden voor opkomende infectieziekten. Denk bijvoorbeeld aan vroege detectie en snelle controle. Hier geldt het One Health principe: gezondheid van mensen, dieren en milieu zijn nauw met elkaar verweven." Tegelijkertijd stelt van Els, voorkómen van nieuwe infectieziektes is beter. Dit kan door risicogedrag te mijden én door voorbereid te zijn met vaccinkennis en -kunde.

Hoe werkt een vaccin?

Infectieziekten worden veroorzaakt door microscopisch kleine organismen, micro-organismen. Deze ziekmakers veroorzaken ontstekingsreacties met klachten zoals koorts, uitslag of ernstiger. Maar het lichaam verdedigt zich ook, dat doen cellen van het immuunsysteem. Snelle aangeboren immuuncellen slaan alarm en brengen de verdediging op gang. Langzame aangeleerde immuuncellen bouwen een reactie op die de ziekmaker specifiek en effectief opruimt. Ook onthouden deze cellen de ziekmaker. Bij een volgende ontmoeting met de ziekmaker komen deze geheugencellen snel in actie, je wordt dan niet of minder ziek. Hoe goed de aangeleerde immuniteit beschermt tegen een ziekmaker hangt van veel eigenschappen af. Niet altijd is de immuniteit even effectief. Vaccins laten het immuunsysteem op een veilige manier kennismaken met de ziekmaker, waardoor alvast geheugen wordt opgebouwd. Kennis over beschermende eigenschappen van die immuunreactie helpt om betere vaccins te ontwikkelen.

Effectieve en duurzame bescherming

Van Els richt haar onderzoek op het ontrafelen van de keten van immuunreacties van het afweersysteem, die leiden tot effectieve en duurzame bescherming tegen infectieziekten. Sleuteleigenschappen van een effectieve immuunreactie zijn specificiteit, kwantiteit, kwaliteit en weefsellokalisatie van geheugenimmuniteit. Deze zogenaamde correlaten van bescherming verschillen per ziekteverwekker maar zijn voor de meeste infectieziekten nog onbekend. Van Els: “De correlaten zijn in mijn ogen bepalend in de ontwerp-, bouw- en testfase van nieuwe en betere vaccins en daarmee dé oplossing voor de huidige uitdagingen in de vaccinologie.”

Behoefte aan nieuwe en betere vaccins

Door opkomende (nieuwe) infectieziekten bij mens en dier is er behoefte aan nieuwe of verbeterde vaccins. “Het COVID-19 vaccin is daar een voorbeeld van, maar andere uitdagingen zijn de moeilijke, de vergeten, de suboptimale vaccins en de vaccins op maat,” aldus Van Els. “Uitwisseling van vaccinkennis en -kunde tussen het humane en veterinaire veld kan zorgen voor betere vaccins en dus betere bescherming van mens en dier.” Juist in de tijd van urbanisatie, toenemend reisgedrag, veranderend klimaat en intensieve veehouderij kunnen nieuwe opkomende infectieziekten zich mogelijk sneller verspreiden en is preventie belangrijk.

Vaccinologie

De leerstoel van Van Els gaat over vaccinologie. Een vakgebied waarin de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) actief zijn door onderzoek, onderwijs en toepassing. Van Els neemt het publiek in haar oratie ‘Beter voorkomen’ mee naar de wereld van de vaccinologie. De oratie is op maandag 8 juni om 16.15 uur online te volgen via www.uu.nl/agenda/oratie-cecile-van-els.