Het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (LCHV Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid)) beheert verschillende hygiënerichtlijnen, waaronder de hygiënerichtlijn voor collectieve voorzieningen voor asielzoekers (hierna genoemd hygiënerichtlijn voor asielzoekerscentra). Het is een praktische leidraad voor het opstellen van het hygiënebeleid in een asielzoekerscentrum. Door de grote toestroom van vluchtelingen in Nederland, met als gevolg het groeiende aantal opvanglocaties, stond het hygiënebeleid in asielzoekerscentra onder druk. GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en werden om advies gevraagd om de hygiëne van (nieuwe) opvanglocaties te waarborgen en het infectierisico zo klein mogelijk te houden.

Achtergrond

Grootschalige opvang van mensen brengt door de overdracht van micro-organismen risico’s met zich mee. Asielzoekers zijn hierbij een kwetsbare groep. Juist voor hen is het extra belangrijk om op de opvanglocaties maatregelen te nemen die de verspreiding van bijvoorbeeld tuberculose, scabiës, kleerluis, hoofdluis, hepatitis A (1), mazelen en water- en voedselgerelateerde ziekten (2,3) kunnen beperken. Mede hierom adviseerde het European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC European Centre for Disease Prevention and Control (European Centre for Disease Prevention and Control)) al in november 2015 om maatregelen te nemen om hygiënische omstandigheden in de opvang te borgen en crowding (het te dicht op elkaar bijeen laten zijn van mensen) te voorkomen. (3,4) Ook de tijd van het jaar was een belangrijke factor: de verwachting was dat door het naderende winterseizoen de incidentie van luchtweginfecties en gastro-intestinale aandoeningen zou stijgen. (4)

Hulpvraag van de GGD

Het COA Centraal Orgaan opvang asielzoekers (Centraal Orgaan opvang asielzoekers) opende in september en oktober 2015 grote tijdelijke noodopvanglocaties zoals Heumensoord bij Nijmegen, om asielzoekers op te vangen. Vanwege de ontoereikende COA -opvangcapaciteit voor het aantal vluchtelingen, werden noodgedwongen alternatieve opvanglocaties in gebruik genomen die niet direct ingericht waren voor het tijdelijk opvangen van vluchtelingen. Denk hierbij aan sporthallen, kantoorpanden en zelfs voormalige gevangenissen. Bij het inrichten van deze zogenoemde gemeentelijke crisisnoodopvanglocaties werd in eerste instantie de hygiënerichtlijn voor asielzoekerscentra gehanteerd. Bij het snel openen van nieuwe opvanglocaties voor asielzoekers, dient de hygiëne op de locaties gewaarborgd te worden, maar moeten ook keuzes gemaakt worden. Wat zijn de grootste risico’s en welke adviezen kunnen in deze situatie worden gegeven? Hoe minimaliseer je de infectierisico’s binnen een noodopvanglocatie? De LCHV constateerde toen dat de richtlijn niet meer up-to-date was en te uitgebreid voor gebruik bij de gemeentelijke crisisnoodopvang.

Checklist voor gemeentelijke crisisnoodopvang

In samenwerking met de GGD’en uit het hele land werd een checklist ontwikkeld met de belangrijkste aandachtspunten bij het inzetten van gemeentelijke crisisnoodopvanglocaties. De checklist was eind september beschikbaar. Het is een dynamisch document geworden dat voortdurend aan de hand van praktijkervaringen werd geëvalueerd en aangepast. De checklist richt zich op schoonmaak, sanitaire voorzieningen, legionellapreventie, de behandeling van wasgoed en voedselveiligheid. Juist deze onderwerpen zijn meegenomen omdat er maatregelen voor te treffen zijn die het risico op de meest voorkomende ziektebeelden verkleinen. Denk bijvoorbeeld bij schoonmaak en wasgoed aan scabiës, kleerluis en hoofdluis. De checklist is ontwikkeld als tool voor de THZ Technische Hygienezorg (Technische Hygienezorg)-inspecteur om de gemeentelijke crisisnoodopvang te adviseren.

Hygiënerichtlijn voor asielzoekerscentra

De hygiënerichtlijn voor asielzoekerscentra bleek ook net niet voldoende up-to-date te zijn. Dit vroeg om snelle actie omdat er veel nieuw te openen locaties werden verwacht. Het was niet wenselijk om in deze situatie de richtlijn volgens de gebruikelijke methode geheel te herzien. Deze is daarom via een alternatieve procedure herzien. Dit gebeurde in samenwerking met het COA, GGD GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio) Nederland, het Centrum Infectieziektebetrijding (CIb Centre for Infectious Disease Control (Centre for Infectious Disease Control)) van het RIVMen een aantal GGD’en met ruime ervaring met THZ in asielzoekerscentra.

De belangrijkste wijzingen zijn:

• Het nieuwe programma van eisen van COA is verwerkt in de richtlijn;
• Normen voor de opslag en uitgifte van medicijnen zijn toegevoegd;
• Normen voor voedselveiligheid, stoomsterilisator en wondverzorging zijn toegevoegd aan de richtlijn;
• Hygiënenormen voor de kinderactiviteitenruimte zijn opgenomen;
• Specifieke normen ten aanzien van persoonlijke beschermingsmiddelen zijn beschreven;
• Desinfectiemiddelen moeten zijn toegelaten door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (CTBG College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden)) of het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (College ter Beoordeling van Geneesmiddelen)), afhankelijk van de toepassing.

Verder kreeg de richtlijn een nieuwe lay-out, waarbij de normen in gekleurde kaders zijn opgenomen, wat bijdraagt aan het leesgemak.

Checklist hygiënenulmeting

Jaarlijks wordt er een hygiëneaudit uitgevoerd op COA-opvanglocaties aan de hand van de hygiënerichtlijn voor asielzoekerscentra van het LCHV. Vanwege het grote aantal nieuw te openen opvanglocaties was er de behoefte vanuit de THZ en het COA om audits als quick scan te doen voordat de locaties open gaan. Daarna kan een THZ-inspecteur de locatie desgewenst adviseren over de manier waarop bepaalde maatregelen toegepast moeten worden en welke nog ontbrekende maatregelen voor ingebruikname van de locatie noodzakelijk zijn. Omdat de hygiënerichtlijn van het LCHV te uitgebreid was voor deze quick scans, is een checklist Hygiënenulmeting ontwikkeld. De checklist is een houvast voor de THZ’er en daarnaast zeer nuttig voor een locatie-manager. De checklist voor de nulmeting is ontwikkeld op basis van de checklist Gemeentelijke crisisnoodopvang en de herziene hygiënerichtlijn voor asielzoekerscentra.

Tot slot

Sinds 1 mei 2016 worden de jaarlijkse audits bij opvang-locaties gedaan aan de hand van de nieuwe hygiënerichtlijn voor asielzoekerscentra.

Sinds 1 juni 2016 worden nieuwe COA-opvanglocaties, voordat zij open gaan, beoordeeld aan de hand van de checklist Hygiënenulmeting. Indien het niet mogelijk is om dit te doen voor de opening, mag de hygiënenulmeting nog tot maximaal 1 maand na opening uitgevoerd worden. De jaarlijkse audit van de nieuwe opvanglocaties worden 6-9 maanden gepland na de nulmeting. Als er geen nulmeting is uitgevoerd, is de jaarlijkse audit 3 maanden na de opening van de betreffende locatie.

De checklist voor gemeentelijke crisisnoodopvang is momenteel niet meer in gebruik omdat alle opvanglocaties onder beheer zijn van het COA en daarmee gebonden zijn aan de hygiënerichtlijn voor asielzoekerscentra. Worden er weer nieuwe gemeentelijke crisisnoodopvanglocaties in gebruik genomen, dan kan de checklist opnieuw worden gebruikt.

De hygiënerichtlijn voor asielzoekerscentra en de checklist Hygiënenulmeting voor nieuwe COA -opvanglocaties kunt u vinden op de website van het LCHV.

Wilt u op de hoogte blijven van de ontwikkelingen van de richtlijnen van het LCHV, meld u dan aan via onze blijf-op-de-hoogteservice.

Auteurs

D. Mensink, T. Veenstra, Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid, RIVM, Bilthoven

Correspondentie

dmensink@lchv.nl

Literatuur

1. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), http://www.rivm.nl/Onderwerpen/A/Asielzoekers_en_infectieziekterisico/Informatie_voor_vrijwilligers_bij_opvang_asielzoekers
2. World Health Organization (WHO World Health Organization (World Health Organization)), http://www.euro.who.int/en/health-topics/health-determinants/migration-and-health/migrant-health-in-the-european-region/migration-and-health-key-issues#292115
3. European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC); http://ecdc.europa.eu/en/publications/Publications/Expert-opinion-irregular-migrants-public-health-needs-Sept-2015.pdf
4. European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC); http://ecdc.europa.eu/en/publications/Publications/refugee-migrant-health-in-european-winter-rapid-risk-assessment.pdf