Doelgroep

Het voedingsconcept ‘Koken op de afdeling’ is bedoeld voor cliënten. Doordat het concept onderdeel van de dagbesteding is, zijn ook zorgprofessionals en andere medewerkers (in)direct betrokken. Zowel voor cliënten als voor personeel zijn er initiatieven om de duurzaamheid te verbeteren. Denk aan een vleesloze dag en meer plantaardig aanbod in het bedrijfsrestaurant.

Doel

Het doel van ‘Koken op de afdeling’ is een verbetering in zowel maaltijdbeleving als cliëntparticipatie.  Daarnaast heeft GGZ geestelijke gezondheidszorg (geestelijke gezondheidszorg) WNB een duurzaamheidsplan opgezet met hierin doelen voor de komende jaren. Dit jaar staat het verminderen van (voedsel)verspilling op de agenda.

Missie en visie

Zelfmanagement door de cliënt is een belangrijk onderdeel. De bedoeling is om de cliënt zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren in de maatschappij. Het dagelijks leven moet zoveel mogelijk lijken op hoe het thuis ook zou gaan. Cliënten krijgen handvatten aangereikt voor een gezonde leefstijl met duurzame, gezonde en lekkere maaltijden.

Totstandkoming

GGZ WNB is onderdeel van coöperatie A59. Hierin hebben naast GGZ WNB nog drie GGZ-instellingen zich aangesloten: GGZ Oost-Brabant, GGZ Breburg en Reinier van Arkel. Binnen deze coöperatie is een herstelgerichte visie opgesteld. Als onderdeel van het Programma ‘Duurzaam en Gezond aan Tafel’ heeft GGZ WNB in samenwerking met de coöperatie A59 ‘Koken op de afdeling’ geïmplementeerd.

GGZ WNB stapte in 2016 over van één centrale keuken naar decentrale keukens. Op verschillende locaties zijn de afdelingskeukens verbouwd en aangepast, zodat cliënten zelf of met begeleiding de maaltijden op de afdelingen kunnen bereiden.

Rolverdeling

De adviseur Voeding en Hygiëne en duurzaamheidscoördinator is de trekker van het beleid voor eten en drinken. De diëtist werkt veel samen met deze adviseur om een gezond menu met voldoende eiwitten samen te stellen. De adviseur Eten en drinken, duurzaamheidscoördinator en diëtist zijn verantwoordelijk voor het betrekken van de juiste partijen en zorgen dat alle betrokkenen achter de visie staan. Ook leggen ze de verbinding tussen de visie en de werkvloer. De Raad van Bestuur, het Zorgmanagement en de Cliënten- en Familieraad zijn ook betrokken bij het project.

Uitgangspunten voor cliënten

Hoe samen koken is ingericht bij GGZ geestelijke gezondheidszorg (geestelijke gezondheidszorg) WNB verschilt per afdeling en woonvorm. Op de ene afdeling koken medewerkers samen met de cliënten. Op andere afdelingen zijn de cliënten zelf verantwoordelijk voor het doen van boodschappen en het koken, maar krijgen cliënten wel begeleiding.

Om cliëntparticipatie te bevorderen kunnen cliënten zelf boodschappen doen (of helpen) en koken op de afdeling. Ook het helpen uitpakken en verdelen van de boodschappen over de verschillende afdelingen valt hieronder. Er worden verschillende dagbestedingsactiviteiten aangeboden die met voeding te maken hebben. 

De inkoop van eten en drinken verschilt ook per afdeling. Op sommige afdelingen wordt alles zelf ingekocht. Er zijn ook afdelingen waar de huisleverancier de voeding en boodschappen aanlevert en waar alleen voor het weekend zelf boodschappen wordt gedaan of iets wordt besteld. Bij deze afdelingen worden cliënten wel betrokken. Hieronder een overzicht van de algemene uitgangspunten en van uitgangspunten specifiek per woonvorm.

GGZ WNB hanteert de volgende algemene uitgangspunten binnen Koken op de afdeling:  

• Verstrekken van duurzame, gezonde en lekkere voeding gebaseerd op de richtlijnen van het Voedingscentrum.  
• Er gelden normen voor het menu. Bijvoorbeeld voldoen aan de Schijf van Vijf. Er is wel ruimte voor eigen keuze, zo mogen cliënten in het weekend bijvoorbeeld wel voor een ongezondere keus gaan.
• Er wordt voorlichting gegeven over gezonde keuzes en gebruikgemaakt van menu-ideeën van de leverancier om gezonde maaltijden samen te stellen.  
• Stimuleren van het gebruik van groente, fruit en noten.  
• Verminderen van de dagelijkse zoutinname.  
• Rekening houden met de sociale context, die voor cliënten erg belangrijk is bij eten en drinken.  
• Letten op beheersbare inkoopkosten, verduurzaming, variatie tegen een goede prijs-kwaliteitverhouding.
• Voorkomen van ondervoeding.

De huidige voedingsvisie wordt aangepast naar de laatste afspraken binnen de greendeal 3.0, zodat duurzaamheid er meer in terugkomt. Daarnaast zijn er de volgende activiteiten:

• Er zijn aanpassingen gedaan aan de inkoop zodat er in plaats van 6 leveringen nog maar 3 leveringen per week nodig zijn. Ook wordt het wagenpark van de leverancier steeds meer aangepast en gaat over op elektrisch vervoer.  
• Er wordt gestreefd naar minimaal 1 vleesloze dag per week en er wordt zoveel mogelijk vers gekookt. Hierdoor hoeft het eten niet onnodig vaak afgekoeld en opgewarmd te worden.

Voor woongroepen en -vormen zijn de uitgangspunten:

• Het creëren van een gezellige sfeer rondom de eetmomenten en verbetering van de maaltijdbeleving (o.a. door tafelaankleding).  
• De menukeuze op zo'n manier inrichten dat zo min mogelijk cliënten afhankelijk zijn van een apart dieet.  
• Het zorgen voor goed geïnformeerde en juist opgeleide medewerkers met kennis van voedingswaardes, hygiëne en veiligheid rondom voedsel.  

Voor appartementen en locaties beschermd wonen zijn de uitgangspunten:

• Begeleiden van cliënten rondom het budget voor zelf inkopen van voeding en het bereiden van voeding.  
• Voorlichting rondom hygiëne en voedselveiligheid. 

GGZ WNB zet ook stappen voor gezonde en duurzame voeding voor personeel:

• Scholing en begeleiding medewerkers rondom gezonde voeding.
• Streven naar een 50/50-verhouding wat betreft dierlijke versus plantaardige voeding en duurzame alternatieven, passend bij de doelstellingen van de Green Deal.  
• Het assortiment van het personeelsrestaurant is volledig herzien. Er is meer aandacht voor gezonde keuze in assortiment en alternatieven voor dierlijke eiwitten. Denk aan diverse salades, humus, vegetarische soep en dranken.
• De instelling besteedt komende tijd meer aandacht aan voeding die hybride is, bijvoorbeeld een voedingsmiddel dat voor 60 procent uit dierlijke eiwitten en 40 procent uit plantaardige eiwitten bestaat.
• Het prijsbeleid van het bedrijfsrestaurant is zo aangepast dat gezonde en duurzame opties goedkoper zijn dan ongezonde en minder dure opties.

Draagvlak voor duurzaamheid

• GGZ WNB begint klein en breidt het aanbod langzaam uit.
• Er zijn inspiratie-ochtenden georganiseerd, met een actieve deelname van leveranciers. Denk bijvoorbeeld aan een proeverij van vegetarische gehaktballen in samenwerking met een lokaal bedrijf.  
• De afdeling communicatie wordt betrokken bij het uitdragen van de visie op gezonde en duurzame voeding.
• Er wordt aandacht besteed aan alle lagen van de organisatie. Er worden verschillende beroepsgroepen betrokken bij de planvorming.

Onderzoek

Literatuuronderzoek

In de aanpak zitten meerdere elementen die volgens het Wat Werkt Dossier Gezonde en Duurzame Voeding (link) werken of veelbelovend zijn, waaronder:

• Maatregelen gericht op meer patiëntgerichte maaltijden en advies waardoor de voedselkeuze wordt afgestemd met patiënt zijn veelbelovend. Ze laten een verminderde voedselverspilling zien, lagere kosten, verbeterende energie- en eiwitinname en verhoogde patiënttevredenheid.  
• Het verbeteren van de presentatie/ambiance van de maaltijd, door het visueel aantrekkelijker te maken qua samenstelling of toevoeging van een gekleurd servet, verbeteren van de kwaliteit, temperatuur, smaak en geur, draagt bij aan het verminderen van voedselverspilling en kan de voedselconsumptie verhogen.  
• Nudges gericht op het verhogen van de beschikbaarheid en aantrekkelijkheid van duurzamer voedsel in zorginstellingen zijn veelbelovend voor het bevorderen van gezonde en duurzame keuzes.

Eigen onderzoek

De GGZ geestelijke gezondheidszorg (geestelijke gezondheidszorg)-instellingen van coöperatie A59 hebben in het verleden cliënt- en klanttevredenheidsonderzoeken uitgevoerd in samenwerking met de leverancier. Dit onderzoek bestond uit twee delen: cliënttevredenheid over de maaltijden en maaltijdbeleving en klanttevredenheid van medewerkers over de producten en dienstverlening van de leverancier.

Een aantal voorbeelden van de verbeterpunten die vanuit cliënten zijn opgehaald en worden doorgevoerd zijn: sfeer rond alle maaltijden verbeteren, een groter aanbod van wereldgerechten en het verminderen van plastic verpakkingen.  

In de toekomst worden de cliënt- en klanttevredenheidsonderzoeken herhaald.

Succesfactoren

• Enthousiasmeer betrokkenen door hen uit te nodigen bij werkoverleg.
• Stel per team enkele ambassadeurs aan die collega’s kunnen enthousiasmeren.
• Leer van andere zorgorganisaties die bezig zijn met vergelijkbare projecten of kennis hebben over dit onderwerp.  
• Betrek het management door een kooksessie te plannen voor leidinggevenden, naast de trainingen die worden gegeven aan medewerkers die gaan koken.