’s Heeren Loo wil bijdragen aan een gezondheidsbevorderende omgeving voor haar bewoners en medewerkers door de gebouwen van de verschillende woongroepen aan te passen. De zorgorganisatie is daarom gestart met een zoektocht naar praktische aanpassingen die ook aantoonbaar goed voor de cliënten zijn. Het is een onderdeel van het ontwikkelde standaard huisvestingsconcept (HVC). Bij 's Heeren Loo wonen mensen met een verstandelijke en/of andere beperking.
Standaardisatie voor nieuwbouw zorgwoningen
’s Heeren Loo bouwt sinds 2015 nieuwbouw groepswoningen op de woonzorgparken volgens de uitgangspunten van het Huisvestingsconcept.
Nienke van den Berg, beleidsadviseur Vastgoed ‘s Heeren Loo vertelt over het ontstaan van het Huisvestingsconcept: “ ’s Heeren Loo stond voor een grote ontwikkelopgave op de woonzorgparken. Veel bestaande groepswoningen waren verouderd en toe aan vervanging. Om niet op alle locaties elke keer het ontwikkelproces opnieuw te doorlopen, zochten we naar een vorm van standaardisatie. Daarnaast was de gedachte dat we zo gerichter zouden kunnen leren van elke bouwproject en eenvoudiger verbeteringen zouden kunnen doorvoeren. We zochten ook naar een manier waarop we het vastgoed flexibel kunnen maken voor meerdere clientgroepen. Samen met zorgmedewerkers, cliëntenraden en behandelaars werden de behoeften in kaart gebracht. De architect maakte direct een vertaling naar ruimten. Conclusie was dat 80% van de cliëntgroepen die op de woonzorgparken woont een zorgvraag heeft die het best beantwoord wordt in een groepswoning. Hieruit is het huisvestingsconcept ontstaan.”
Huisvestingsconcept woonzorgpark in beeld
Aanpak
Het HVC voor groepswonen wordt toegepast in de verschillende woonzorgparken van ’s Heeren Loo. In dit concept is aandacht voor verschillende aanpassingen in de fysieke omgeving:
Natuur
- De woonzorgparken liggen in een bosrijke of groene omgeving of nabij de kust. Bij het plaatsen van het gebouw wordt rekening gehouden met de zonoriëntatie.
- Niet alleen de gezamenlijke woonkamers grenzen aan twee zijden aan een tuin, ook de individuele studio’s grenzen aan een tuin of hebben zicht op natuur. Daarnaast kan gebruik gemaakt worden van de natuur van het woonzorgpark. Cliënten kunnen zelf naar buiten.
- Er zijn wandelroutes en buitensportvoorzieningen op het woonzorgpark voor cliënten, medewerkers en omwonenden.
- Aan de zorgregio wordt aangeraden in het gebouw kunstwerken en afbeeldingen met het thema natuur te kiezen.
Gebouwindeling
- De gebouwen hebben één woonlaag zodat cliënten eenvoudig naar buiten kunnen en zicht hebben naar buiten.
- De studio’s zijn dicht bij de woonkamer zodat er goede zichtlijnen zijn en korte looplijnen. Ook is er een open keuken, waardoor medewerkers bewoners in de woonkamer kunnen zien en horen.
- Er is goede oriëntatie en cliënten vinden makkelijk de weg doordat het duidelijk is waar cliënten naar binnen en buiten kunnen, de toegang tot studio’s herkenbaar zijn en de lay-out van het gebouw begrijpelijk is. Verschillende delen van het gebouw hebben hun eigen kenmerken die cliënten helpen bepalen waar zij in het gebouw zijn.
- De gebruikte materialen en kleuren helpen om de contrasten tussen vloeren en wand, deurposten en overgangen tussen ruimte te zien.
- Deuren die niet door cliënten gebruikt mogen worden zijn gecamoufleerd door ze eenzelfde kleur te geven als de muur en sloten en grepen weg te werken.
Ruimtegebruik
- In de woonkamer, zithoek en keuken is er gekozen voor een ruime opzet zodat men zich kan afzonderen, maar ze ook elkaar kunnen ontmoeten. Hierdoor ontstaat interactie.
- Door de ruime opzet van de woonkamer en gangen wordt tevens ongewenst fysiek contact voorkomen.
Controle en comfort
- De temperatuur, ventilatie en verlichting in de eigen studio van de cliënt is aangenaam en comfortabel en individueel regelbaar door de cliënt. Ook in de woonkamer en op een werkplek is dit aanpasbaar.
- Met het materiaalgebruik in de woonkamer (plafond en raambekleding) wordt rekening gehouden met geluidsoverlast in de woonkamer en geluidsoverdracht naar de studio's.
Interieur
- Het interieur zorgt voor een huiselijke sfeer en is afgestemd op de cliënten. Het interieur varieert in kleur, als in uitvoering en in grootte. Het interieur van de woonkamer versterkt of ondersteunt de functie. Dit bevordert de begrijpelijkheid van het gebouw.
- In de woonkamer zijn planten en kunst (schilderijen, beeldhouwwerken, interactieve kunst) aanwezig.
- Er is gebruik gemaakt van zachte materialen en natuurlijke elementen. Het interieur is makkelijk te reinigen.
Zicht en daglicht
- Alle ruimten hebben daglichttoetreding. De woonkamer van twee zijden. Daardoor weten cliënten ook of het buiten dag/nacht, bewolkt is of dat de zon schijnt. De woonkamer en studio’s hebben individueel regelbare zonwering.
- De verlichting is zo veel mogelijk indirect. Er is rekening gehouden met visuele beperkingen van cliënten, bijvoorbeeld door kleurcontrasten te gebruiken.
Autonomie en privacy
- Elke cliënt heeft een eigen studio met eigen sanitair.
- Cliënten kunnen zich terugtrekken, privégesprekken voeren en eigen spullen gebruiken om hun studio in te richten.
- De uitgangspunten van dit concept zijn dat zo goed mogelijke huisvesting wordt geboden voor cliënten; men weet dat de (gebouwde) omgeving directe invloed heeft op welzijn van mensen; en dat de zorgvraag afneemt als de zorgvraag beter is ingericht.
Woonkamers bij 's Heeren Loo
Doel en doelgroep
Het doel van het standaard huisvestingsconcept is het welbevinden van cliënten en de zorgverlener verbeteren.
Doelgroep
Het concept is bedoeld voor cliënten (het zijn immers woongebouwen) maar ook om goede zorg te verlenen door de zorgmedewerker.
Minder escalaties in nieuwe huisvesting
Inmiddels heeft ’s Heeren Loo ongeveer 900 studio's voor cliënten gebouwd. Al deze cliënten woonden eerst in oude panden. “Verschillende zorgmedewerkers geven aan dat er in het huisvestingsconcept minder escalaties zijn. Cliënten geven tevens aan zich beter te voelen in de nieuwe huisvesting dan in de oude huisvesting. Cliënten ervaren meer eigen regie. We evalueren elk jaar de nieuwe gebouwen waardoor het Huisvestingsconcept continu verbeterd.”
Nienke van den Berg
Werking
Literatuuronderzoek
In de aanpak zitten meerdere elementen die volgens het Wat Werkt Dossier Natuur en/of Architectuur werken of waarschijnlijk werken, waaronder:
- Het gebruik van geluid reducerende materialen heeft een positief effect op het welzijn van zowel patiënten als personeel* (1).
- Uitzicht op de natuur heeft een positief effect op gezondheid en welzijn van patiënten en zorgpersoneel (1, 2).
- Een groene omgeving heeft positieve effecten voor werknemers, omdat het onder meer bijdraagt aan het herstel van een stressvolle werkomgeving. Daarbij gaat het om natuur in de directe omgeving van de zorginstelling, zoals een tuin, dakterras of bos (2).
Uit overige literatuur blijkt:
- De gebouwindeling is logisch en begrijpelijk en draagt daardoor bij aan een vertrouwd gevoel van de cliënten en medewerkers. Hierdoor raken cliënten minder snel gedesoriënteerd, zijn ze minder vaak de weg kwijt en wordt onnodige inzet van de medewerkers voorkomen. Hierdoor wordt stress bij cliënten en medewerkers verminderd (3).
- Cliënten kunnen zelf hun omgeving aanpassen en beïnvloeden, daarnaast is rekening gehouden om prikkels te verminderen. Dit versterkt het gevoel van autonomie en controle en vermindert stress en heeft daarmee een lagere zorgvraag tot gevolg (3).
- Het interieur is van grote invloed op de beleving van cliënten en medewerkers. Het uitgangspunt voor het interieur is een huiselijke warme sfeer (3).
- Daglicht en uitzicht voorkomt gevoelens van desoriëntatie en geeft gevoel van tijd en plaats. En kan vermindering van stress, pijn en medicatie tot gevolg hebben (3).
- Privacy geeft cliënten het gevoel van controle en autonomie en is belangrijk om goed te kunnen communiceren met cliënten. Een eigen privéruimte voor cliënten is van groot belang voor het gevoel van eigendom en eigen identiteit, dit zorgt voor een comfortabel gevoel bij de cliënten (3).
* Onderzocht in een andere setting dan van het huidige voorbeeld.
Overzicht literatuur
Eigen onderzoek
- Er is geen effectonderzoek gedaan naar het HVC omdat het een samenspel van veranderingen betreft. Wel wordt op elke locatie waarop aanpassingen zijn gemaakt geëvalueerd. Hieruit blijkt dat cliënten rustiger zijn dan voorheen.
- Het geluid wordt gemeten voorafgaand aan de aanpassingen en nadat deze zijn toegepast. Op basis hiervan zijn de uitgangspunten voor geluid bepaald.
Zorgbadkamer bij 's Heeren Loo
Aansluiting met andere doelen Green Deal
- Bestrating, betongranulaat en andere materialen worden hergebruikt. In dat opzicht is sprake van circulariteit.
- Er is een routekaart voor de verduurzaming van het vastgoed ontwikkeld, waarin de focus ligt op CO2 (carbon dioxide) reductie. Het HVC voldoet aan de BENG-eisen (Bijna Energie Neturaal Gebouw) die gelden per 1 januari 2021.
- Door gebruik te maken van LED licht en installaties goed te onderhouden wordt CO2 uitstoot verminderd.
Continue verbetering huisvestingsconcept
Het Huisvestingsconcept is nooit af, en wordt continu verbeterd. De continue verbetering zit bijvoorbeeld in verbetering van materiaalgebruik, verbetering van techniek en verbetering van inrichtingselementen als een keuken. In 2018 heeft een uitgebreide evaluatie plaatsgevonden die heeft geleid tot een aanpassing in de plattegrond.
Nienke van den Berg
Eetgedeelte van een zorgwoning
Aandachtspunten uitvoering programma
Randvoorwaarden
- Laat (zorg)managers/-medewerkers van vestigingen of instellingen in gesprek gaan met andere vestigingen waar aanpassingen al zijn geïmplementeerd. Op deze manier creëer je draagvlak doordat (zorg)medewerkers van anderen horen dat het werkt. Zo kunnen veranderingen snel worden ingevoerd (i.p.v. dat “vastgoed het zegt”.
- Het is belangrijk om te blijven doorevalueren. Wanneer het concept eenmaal staat moet dit continu worden bekeken, waardoor er steeds minder verrassingen voorkomen. Op een gegeven moment staan de benodigde aanpassingen niet meer ter discussie.
- Geld is belangrijk. Echter, door te standaardiseren wordt de prijs steeds voordeliger.
Succesfactoren
- De overeenkomsten tussen verschillende doelgroepen zijn uitvergroot in plaats van de verschillen. Qua huisvestingswensen is ongeveer 85% van de doelgroepen gelijk. Vanuit deze mindset is de standaardisering aangejaagd, waardoor elke keer het proces sneller kan worden doorlopen.
Leerpunten
- Doelgroepen veranderen, er is toenemende zorgzwaarte en de zorg verandert continu. Daar moet ook telkens huisvesting op worden aangepast.
- Soms moet worden gedacht vanuit het bestaande gebouw en gekeken worden hoe de zorg binnen de bestaande huisvesting kan worden geregeld, maar dat het wel blijft bijdragen aan het welzijn van cliënten.
- Voor sommige doelgroepen blijft de huisvesting maatwerk. Het blijft een uitdaging om te zoeken naar wat er past. Dit moet flexibel worden gehouden.
Woonzorgparken houden eigen mix van vastgoed
“Elk woonzorgpark heeft zijn eigen mix van vastgoed. Het is zeker niet de bedoeling dat elk woonzorgpark 100% woningen volgens het Huisvestingsconcept heeft. Naast het Huisvestingsconcept heeft 's Heeren Loo nog andere huisvestingsproducten als bijvoorbeeld individuele appartementen met een steunpunt en gezinshuizen. Bij renovatie van bestaande groepswoningen proberen we wel zo veel mogelijk de uitgangspunten van het concept toe te passen. “
Nienke van den Berg
Tuin van 's Heeren Loo
Meer informatie
- Bekijk de pdf over het huisvestingsconcept.
- Bekijk de video De invloed van de leefomgeving op mensen met een verstandelijke beperking 's Heeren Loo
Eventuele vragen kunnen gesteld worden aan Roeland Brouns, Directeur Vastgoed via de contactopties op de website www.sheerenloo.nl.