Samenwerking

Als onderdeel van het Programma ‘Duurzaam en Gezond aan Tafel’,  heeft GGZ geestelijke gezondheidszorg (geestelijke gezondheidszorg) WNB, in samenwerking met de coöperatie A59 en partners het voedingsconcept ‘koken op de afdeling’ geïmplementeerd. Momenteel is GGZ OB bezig met het implementeren van eenzelfde concept. Binnen de coöperatie A59 werken GGZ WNB en GGZ OB samen met GGZ Breburg, en Reinier van Arkel.
Binnen deze samenwerking is er gezocht naar een manier om op duurzame wijze de cliëntparticipatie en maaltijdbeleving te bevorderen en hiermee bij te dragen aan het herstel van de cliënt. FacZo, het gezamenlijke facilitaire bedrijf van GGZ OB en Renier van Arkel, heeft hierin een regisserende rol.

Het voedingsconcept

GGZ WNB is in 2016 overgestapt van een centrale keuken naar decentrale afdelingskeukens; GGZ OB heeft dit 2,5 jaar geleden gedaan. Hierbij zijn op diverse locaties de afdelingskeukens verbouwd en aangepast, zodat cliënten zelf of met begeleiding de maaltijden op de afdelingen kunnen bereiden. Daarnaast wordt er samen met de cliënten een dagmenu bepaald en worden er samen inkopen gedaan. Alle activiteiten rondom de maaltijden zijn onderdeel van de dag en worden begeleid door zorgassistenten, activiteitenbegeleiders, voedingsassistenten of keukenassistenten, in nauwe samenwerking met de verpleegkundigen. 

Uitgangspunten

‘Koken op de afdeling’ wordt toegepast op zowel klinische afdelingen, beschermde woonvormen als binnen de residentiële zorg. 

Hierbij worden de volgende algemene uitgangspunten gehanteerd:

• Het verstrekken van duurzame, gezonde en lekkere voeding  gebaseerd op de richtlijnen van het Voedingscentrum.
• Het stimuleren van het gebruik van groente, fruit en noten.
• Het verminderen van de dagelijkse zoutinname.
• Het rekening houden met de sociale context, die voor cliënten erg belangrijk is bij eten en drinken. Gelet op beheerbare inkoopkosten, verduurzaming, variatie tegen een goede prijs-kwaliteitverhouding.
• Het geven van voorlichting over het tegengaan van voedselverspilling en zo duurzaamheid te stimuleren.
• Het voorkomen van ondervoeding.

Verder worden er al jaren aanvullende uitgangpunten gehanteerd, afgestemd op de mogelijkheden en behoeften van de bewoners.  

Voor woongroepen en -vormen zijn dat: 

• Het creëren van een gezellige sfeer rondom de eetmomenten en verbetering van de maaltijdbeleving (o.a. door tafelaankleding). 
• De menukeuze op een manier inrichten, waardoor zo min mogelijk cliënten afhankelijk zijn van een apart dieet.
• Het zorgen voor goed geïnformeerde en juist opgeleide medewerkers met kennis van voedingswaardes, hygiëne en veiligheid rondom voedsel.

Voor appartementen en locaties beschermd wonen zijn dat: 

• Het (individueel) begeleiden van cliënten rondom het budget voor zelf inkopen van voeding en het bereiden van voeding.
• Het geven van voorlichting rondom hygiëne en voedselveiligheid.
• Voorlichting geven over hoe de opbouw is van een gezonde maaltijd en eruit ziet volgens de schijf van vijf.

GGZ Oost Brabant (GGZ OB) is gestart met eenzelfde proces, grotendeels op basis van dezelfde uitgangspunten. GGZ WNB en GGZ OB werken hierin samen en leren van elkaar. FacZo heeft hierin een regisserende rol, is verantwoordelijk voor de projectmanagement t.b.v. goede implementatie en ondersteunt en adviseert op het gebied van inkoop en organisatie. Medio 2024 werkt GGZ WNB eraan om het  aanbod van eten en drinken verder aan te passen aan de afspraken binnen De Nederlandse GGZ en Green Deal Duurzame zorg 3.0. Dit houdt in: meer aanbieden van plantaardige voedingsmiddelen, beperken van voedselverspilling en afval beperken.

Het doel van ‘koken op de afdeling’ is om een betere maaltijdbeleving en cliëntparticipatie te realiseren. Dit concept wordt ingezet vanuit de herstelgerichte visie van GGZ geestelijke gezondheidszorg (geestelijke gezondheidszorg) WNB en GGZ OB. Met als belangrijkste doel om de cliënt zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren en participeren in de maatschappij met zo min mogelijk professionele hulp en zoveel mogelijk als thuis. Cliënten krijgen door middel van de ondersteuning handvaten aangereikt voor een gezonde leefstijl met duurzame, gezonde en lekkere maaltijden. 

Doelgroep

Het maaltijdconcept ‘koken op de afdeling’ is in eerste instantie ingezet in het kader van de herstelgerichte visie voor cliënten. Doordat ‘koken op de afdeling’ onderdeel van de dagbesteding is, zijn zorgprofessionals en andere medewerkers er ook direct of indirect bij betrokken. 

Literatuuronderzoek

• Bij bewoners van GGZ geestelijke gezondheidszorg (geestelijke gezondheidszorg)-instellingen en in de gehandicaptenzorg ondersteunt actieve inbreng en deelname van het behandelend team aan de interventie het effect op onder andere het lichaamsgewicht (1).
•  Een andere manier van opdienen (family-style, buffet-style, restaurant-style) helpt ondervoeding te voorkomen bij patiënten in ziekenhuizen of bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen (1).*

*Onderzocht in een andere setting dan van het huidige voorbeeld.

Overzicht literatuur

1. Wat Werkt Dossier Voeding 

Eigen onderzoek

De GGZ’s van de A59 voeren jaarlijks een cliënt- en klanttevredenheid-onderzoek uit in samenwerking met de leverancier. Dit onderzoek bestaat uit twee delen:

• Cliënttevredenheid over de maaltijden en maaltijdbeleving. 
• Klanttevredenheid van medewerkers over de producten en dienstverlening van de leverancier. 

Een aantal voorbeelden van de verbeterpunten die vanuit cliënten zijn opgehaald en worden doorgevoerd zijn: 

• Sfeer en ambiance rond alle maaltijden verbeteren. Eten moet een feestje zijn op het tijdstip dat de cliënt dat wil.
• Een groter aanbod van “wereldgerechten”.
• Het verminderen van het aantal plastic verpakkingen/ meer milieuvriendelijke verpakkingen.

Door het voedingsconcept ‘koken op de afdeling’ is er meer grip op de voedingskosten en de waste (voedselverspilling); wordt de hoeveelheid verpakkingsmateriaal verminderd; en is er sprake van efficiëntere logistiek (minder vervoerskilometers). Dit draagt bij aan CO2 carbon dioxide (carbon dioxide) reductie. 

Randvoorwaarden/aandachtspunten 

• Iedereen binnen de organisatie moet betrokken zijn en achter het project staan: Raad van Bestuur, het Zorgmanagement, de Cliënten- en Familieraad. 
• Leg in een vroeg stadium de verbinding met de zorgmedewerkers op de werkvloer, en betrek ze er vanaf het begin bij.
• Maak een transitie in kleine stapjes. Neem genoeg tijd om de implementatie van een project uit te voeren. 
• De taakdifferentiatie moet worden teruggehaald door de vraag te stellen: doen de juiste mensen/medewerkers de juiste dingen?
• Logistieke processen moeten geoptimaliseerd worden en integrale voedingskosten moeten goed in beeld zijn.
• Meet structureel de cliënttevredenheid.
• Blijf letten op voedingshygiëne, voedselveiligheid en HACCP regels.

Succesfactoren

• Enthousiasmeren van betrokkenen door hen uit te nodigen bij werkoverleg en ambassadeurs per team aanstellen die collega’s kunnen enthousiasmeren.
• Leer van andere zorgorganisaties die bezig zijn met vergelijkbare projecten of kennis hebben over dit onderwerp.
• Richt het begeleidingstraject en de ondersteuning goed in.
• Plan ook een kooksessie in voor leidinggevenden, naast de trainingen die worden gegeven aan medewerkers die gaan koken.