De rubriek Wonderlijke Vragen was jarenlang een vast onderdeel van het Infectieziekten Bulletin. In het verleden besprak Ton Oomen, destijds werkzaam bij de LCI (Landelijke coördinatie infectieziektebestrijding) en inmiddels met pensioen, in geschreven vorm bijzondere vragen die binnenkwamen bij de LCI. Dit was destijds een gewaardeerd en soms ook amusant onderdeel van het Infectieziekten Bulletin. Veel van deze vragen zijn later gebundeld in het boekje Kan een hoofdluis zwemmen?
Vanaf december 2025 keert de rubriek terug in een nieuw jasje. Iedere maand zal een van de voorwachten van de LCI in een korte video een bijzondere vraag beantwoorden. Een iets uitgebreidere wetenschappelijke onderbouwing van het antwoord is te vinden onder de betreffende video.
Wonderlijke vraag van december 2025
Rabiës na een schildpadbeet: feit of fabel?
Tijdens een vakantie in China werd een zesjarig meisje op een markt gebeten door een schildpad. Zij kreeg daarop een postexpositieprofylaxe (PEP)-serie tegen rabiës toegediend. De situatie riep bij terugkomst in Nederland vragen op bij een professional die hierover gebeld wordt: kan een schildpad inderdaad rabiës overdragen?
Rabiës: een infectie exclusief voor zoogdieren
Rabiës is een vrijwel altijd dodelijke virale encefalitis, veroorzaakt door lyssavirussen (familie Rhabdoviridae), en meestal specifiek het klassieke rabiesvirus. Overdracht vindt plaats via speeksel van geïnfecteerde zoogdieren door bijt- of krabwonden, of in uitzonderlijke gevallen via slijmvliescontact.
Het rabiesvirus repliceert uitsluitend in zoogdieren. Verschillende carnivoren, zowel gehouden als wild, en vleermuizen vormen de voornaamste reservoirs; koudbloedige dieren zoals reptielen, amfibieën of vissen maar ook vogels zijn niet vatbaar en kunnen het virus dus niet overdragen. Er zijn wereldwijd geen gedocumenteerde gevallen van rabiëstransmissie door reptielen of andere niet-zoogdieren.
Waarom toch PEP in China?
De toediening van rabiës-PEP na beten door reptielen kan voortkomen uit een voorzorgsbenadering, onvoldoende informatie over het incident, of lokale protocollen die in endemische gebieden ruim geïnterpreteerd worden. Op markten waar zowel huisdieren als wilde dieren aanwezig zijn, kan verwarring ontstaan over mogelijke blootstelling aan besmette zoogdieren (bijv. honden, katten of vleermuizen).
Advies voor de Nederlandse praktijk:
Bij beten door koudbloedige dieren, waaronder schildpadden, slangen en hagedissen, geldt:
- Geen risico op rabiës: deze diersoorten kunnen niet geïnfecteerd raken met rabiesvirus.
- Geen indicatie voor rabiës-PEP, want geen risico op transmissie.
- Anamnese: vraag zorgvuldig na of er mogelijk contact is geweest met een zoogdier of diens speeksel.