Wat is leishmaniasis?

Leishmaniasis is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door een parasiet. Deze parasiet wordt overgebracht door een vector, namelijk zandvliegen. Er zijn vele soorten Leishmania. Leishmania infantum is een soort die rondom de Middellandse Zee voorkomt en daar vanuit honden of ratten door zandvliegen naar de mens wordt overgebracht. Leishmaniasis is dus een zoönose. Sommige Leishmania-soorten worden door zandvliegen van mens naar mens overgebracht, dit komt bijvoorbeeld voor in India. De parasieten kunnen ook via bloedtransfusies en, bij honden, door vechtwonden met bloed-bloed contact overgedragen worden.

Klachten van leishmaniasis bij mensen

De symptomen bij mensen hangen af van de ernst van de infectie en het type Leishmania. De ziektebeelden die kunnen optreden zijn op cutaan (de huid), mucocutaan (de huid en slijmvliezen) of visceraal (de ingewanden) niveau.

• Bij de cutane vorm ontstaat een zweer op de plek waar de besmette zandvlieg steekt. Er kunnen meerdere zweren tegelijk ontstaan, op de verschillende steekplekken. De zweren kunnen spontaan in de loop van maanden of jaren verdwijnen maar kunnen ernstige littekens achterlaten.
• Bij de mucocutane vorm ontstaan de zweren op de slijmvliezen van bijvoorbeeld mond of neus en kunnen het hele gezicht vervormen.
• Bij de viscerale vorm treedt eerst een vergroting van de milt en later ook van de lever op. Ook bloedarmoede, daling van het aantal witte bloedcellen, bloedinkjes in de slijmvliezen en pigmentatie van de huid kunnen voorkomen. Patiënten hebben last van gewichtsverlies, lang aanhoudende koorts met wisselende koortspieken, algehele malaise, en soms diarree of hoesten. De viscerale vorm kan zonder behandeling dodelijk verlopen, maar kan ook latent aanwezig zijn of slechts lichte verschijnselen veroorzaken, afhankelijk van de weerstand van de gastheer. De incubatieperiode kan variëren van 10 dagen tot wel enkele jaren, gemiddeld duurt het 2 tot 6 maanden vanaf de beet van het zandvliegje tot het ontstaan van symptomen. Vaak treden secundaire infecties op.

Klachten van leishmaniasis bij dieren

Bij honden met viscerale leishmaniasis door bijvoorbeeld L. infantum komen de ziekteverschijnselen overeen met die van de mens. Typisch voor de hond zijn ook vermagering, haaruitval rondom de ogen, de snuit en aan de oorpunten, en het uitgroeien van de nagels. Ook rundvee kan met leishmaniasis geïnfecteerd raken, hierbij ontstaan symptomen als koorts, lymfadenopathie (zwelling van de lymfeklieren) en huidzweren.

Besmetting en preventie van leishmaniasis

De Leishmania-parasiet wordt overgebracht van de ene gastheer naar de andere door een zandvlieg. Hierbij kan de parasiet van een mens naar een mens of van een dier naar een mens worden overgedragen. Dit laatste noemen we een zoönose.

Er bestaat geen vaccin tegen leishmaniasis, noch voor dieren, noch voor mensen. Daarom is het van belang om mens en dier tegen de zandvliegjes die vooral rond de schemering actief zijn, te beschermen. Beschermende kleding, insecten werende middelen en klamboes kunnen helpen de vliegjes op afstand te houden. Voor honden bestaan speciale halsbanden met insecten dodende middelen. Binnenshuis zijn de zandvliegjes minder vaak aanwezig en kunnen ook insecticiden gebruikt worden.

Hoe vaak komt leishmaniasis voor?

De ziekte leishmaniasis komt veel voor in tropische gebieden, maar ook in landen rond de Middellandse Zee.

Voorwaarde voor uitbreiding van de ziekte is dat de zandvlieg zich in een gebied kan vestigen. In vakantielanden als Spanje, Portugal, Italië en Frankrijk komt de ziekte voor. Met enige regelmaat wordt de diagnose viscerale leishmaniasis gesteld bij Nederlandse honden die mee zijn geweest op reis naar Zuid-Europese landen of die afkomstig zijn uit deze landen. In Nederland kan de ziekte zich niet verder verspreiden omdat de zandvlieg hier niet aanwezig is. Ook wordt er bij mensen af en toe cutane leishmaniasis gediagnosticeerd, vooral bij militairen die uitgezonden zijn naar gebieden waar leishmaniasis blijft voorkomen, in bijvoorbeeld Irak en Afghanistan.
Viscerale leishmaniasis wordt wel gezien als importziekte, maar omdat de leishmaniasis niet meldingsplichtig is, zijn precieze aantallen van het aantal patiënten per jaar niet bekend.

In de Middellandse Zeelanden worden bij drugsgebruikers vaak co-infecties met Leishmania gezien. In dit geval wordt de parasiet waarschijnlijk overgebracht via besmette injectienaalden die gezamenlijk gebruikt worden.