Wat is pest?

Pest is een ziekte die ontstaat door een bacterie die wordt overgedragen van dieren op mensen. Deze bacterie komt vooral voor bij wilde knaagdieren. Vlooien brengen de bacterie van knaagdieren over op mensen.

Vroeger kwam pest in de hele wereld veel voor. Sinds het begin van de twintigste eeuw komt pest niet meer voor in Nederland. In sommige landen in Afrika, Noord- en Zuid-Amerika, en Azië komt pest nog wel voor.

Er zijn drie vormen van pest:

• Builenpest: de meest voorkomende vorm. Hierbij raken de lymfeklieren ontstoken en ontstaan pijnlijke bulten (builen).
• Septicemische pest (bloedvergiftiging door pest): de bacterie zit in het bloed. Soms gebeurt dat als gevolg van builenpest, maar het kan ook direct gebeuren.
• Longpest: de gevaarlijkste vorm. Hierbij zit de bacterie in de longen.

Zonder behandeling zijn alle vormen van pest levensgevaarlijk.

Hoe herken ik builenpest?

Builenpest begint met:

• koorts
• hoofdpijn
• koude rillingen

Daarna ontstaan er bulten, vooral in de liezen en oksels. Deze bulten doen veel pijn en kunnen soms wel 10 centimeter groot worden.

Als builenpest niet op tijd behandeld wordt, komt de bacterie in de helft van de gevallen in de bloedbaan terecht. (Zie ‘Hoe herken ik septicemische pest’ hieronder).

Hoe herken ik septicemische pest?

Als de bacterie die pest veroorzaakt in de bloedbaan terecht komt, kan dit bloedvergiftiging veroorzaken. Hierdoor kunt u naast koorts en rillingen ook zorgen voor buikpijn krijgen of in shock raken. De bacterie kan via de bloedbaan ook bij de longen terechtkomen. De patiënt kan dan longpest (zie hieronder) krijgen.

Zonder behandeling is septicemische pest bijna altijd dodelijk.

Hoe herken ik longpest?

De klachten van longpest lijken op die van een ernstige longontsteking:

• (bloederig) slijm ophoesten
• pijn op de borst
• moeite met ademhalen
• (soms) misselijkheid en overgeven

Snelle behandeling is heel belangrijk bij longpest. Als iemand niet binnen 24 uur na de eerste klachten behandeld wordt, overlijdt diegene bijna altijd.

Welke mensen kunnen (erg) ziek worden van pest?

Sommige mensen hebben meer kans om pest te krijgen:

• mensen die wonen in de buurt van gebieden waar pest veel voorkomt
• mensen die reizen in een gebied waar pest veel voorkomt
• mensen die in deze gebieden veel in contact komen met besmette (wilde) dieren en hun vlooien, zoals militairen, jagers, dierenartsen en boswachters
• mensen die een patiënt met pest verplegen of verzorgen
• laboratoriummedewerkers en onderzoekers die werken met de bacterie Yersinia pestis of met besmet materiaal.

Het is niet bekend of er mensen zijn die een groter risico lopen om ernstig ziek te worden. De ziekte kan bij iedereen ernstig verlopen wanneer deze te laat behandeld wordt.

Hoe krijg ik pest?

Mensen kunnen besmet raken met de pestbacterie wanneer zij door een besmette vlo worden gebeten. Iemand kan ook besmet raken via direct contact met besmette dieren (zoals gekrabt worden) of producten van deze dieren, zoals urine of vlees.

Mensen kunnen elkaar ook besmetten. Dat verloopt bij builenpest en longpest op verschillende manieren:

Builenpest kan worden verspreid wanneer de pus uit de bulten in het lichaam van een gezond persoon terechtkomt.

De tijd tussen besmet raken en ziek worden is bij builenpest twee tot acht dagen.

Longpest is besmettelijk via kleine druppeltjes in de lucht. Deze druppeltjes komen vrij wanneer iemand hoest, niest of praat. Ook dieren kunnen deze druppeltjes verspreiden. Wanneer een gezond persoon deze druppeltjes inademt, kan deze persoon ziek worden. Longpest is het meest besmettelijk wanneer iemand last heeft van (bloederige) hoest.

De tijd tussen besmet raken en ziek worden is bij longpest één tot zeven dagen. Meestal wordt iemand ziek binnen vier dagen na besmetting.

Hoe voorkom ik pest?

Blijf in gebieden waar pest voorkomt zoveel mogelijk uit de buurt van zieke en dode (knaag)dieren. Woont u in een gebied waar pest voorkomt? Door uw huis goed schoon te houden en etensresten op te ruimen, houdt u ratten en ander ongedierte op afstand. Zorg er daarnaast voor dat huisdieren goed beschermd zijn tegen vlooien met een anti-vlooienmiddel en voorkom dat zij bij zieke of dode knaagdieren in de buurt komen. Zo verkleint u de kans op besmetting.

Is pest te behandelen?

Wanneer pest op tijd wordt ontdekt, kan deze behandeld worden met antibiotica. Dit gebeurt in isolatie, zodat de patiënt geen andere mensen kan besmetten. Als de patiënt bloedvergiftiging heeft is ondersteunende behandeling zoals shockbestrijding en beademing nodig.

Contacten van patiënten met longpest kunnen medicijnen krijgen om te voorkomen dat zij ook ziek worden.

Hoe vaak komt pest voor?

Het aantal pestgevallen neemt in de hele wereld af. Jaarlijks worden er enkele honderden meldingen gedaan bij de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Omdat veel landen de pestgevallen niet zorgvuldig bijhouden, kan dit aantal in werkelijkheid hoger liggen.

Wat doet Nederland om een uitbraak van pest te voorkomen?

Het RIVM houdt samen met internationale organisaties zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en het Europees Centrum voor ziektepreventie (ECDC) in de gaten waar pest in de wereld nog voorkomt. Zo kan Nederland snel reageren als er ergens een besmetting wordt gevonden.

Daarnaast geldt er in Nederland een meldplicht voor pest. Wanneer artsen of laboratoriummedewerkers een (mogelijk) geval van pest ontdekken, moeten zij dit direct melden bij de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst). De GGD onderzoekt welke mensen er mogelijk besmet zijn en zorgt dat de juiste maatregelen genomen worden.