In Nederland zijn enkele groeperingen die levensbeschouwelijke bezwaren hebben tegen vaccinatie, zoals bevindelijk gereformeerden en antroposofen. Vrije Scholen die een antroposofische grondslag hebben, kunnen hierdoor fungeren als verzamelplaats voor niet gevaccineerde kinderen. Er zijn diverse uitbraken van mazelen op Vrije Scholen beschreven. Op het moment van aanvang van dit onderzoek was er geen inzicht in de vaccinatiegraad op Vrije Scholen in Nederland. Dankzij de ondersteuning vanuit het regionale onderzoeksbudget van het RIVM konden we hier verandering in brengen.
content
Auteurs: J. Klomp, A. van Lier, W.L.M. Ruijs
Infectieziekten Bulletin: mei 2016, jaargang 27, nummer 5
De vaccinatiegraad voor bof, mazelen en rodehond (BMR (bof, mazelen,rodehond)) in Nederland is over het algemeen hoog: meer dan 95% voor de eerste BMR-vaccinatie (bof, mazelen, rodehond) en meer dan 90% voor de tweede BMR-vaccinatie. Jaarlijks wordt door het RIVM de vaccinatiegraad op provinciaal en gemeentelijk niveau berekend. (1) In bepaalde gebieden (de zogenoemde Bible Belt) is de vaccinatiegraad lager vanwege een relatief grote groep inwoners met religieuze bezwaren tegen vaccinatie. (2) Door de clustering van ongevaccineerde kinderen in deze gebieden is er een grotere kans op een uitbraak van een door vaccinatie te voorkomen infectieziekte. Naast geografische clustering kan ook sociale clustering van ongevaccineerde kinderen plaatsvinden, bijvoorbeeld op scholen, ondanks een hoge regionale vaccinatiegraad. Verschillende uitbraken van mazelen, gerelateerd aan Vrije Scholen, zijn hiervan het bewijs.
Toen we dit onderzoek begonnen, was het niet mogelijk om de vaccinatiegraad op schoolniveau eenvoudig uit het nationale vaccinatieregister Præventis te halen. Toch wilden we graag inzicht in de vaccinatiegraad op Vrije Scholen krijgen. Bovendien wilden we ook meer weten over hoe ouders met kinderen op een Vrije School over kindervaccinaties denken.
Onderzoek
In het schooljaar 2011/2012 hebben de afdelingen Jeugdgezondheidszorg van de Gelderse GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)`en tijdens de reguliere contactmomenten (groep 2 en 7 basisonderwijs en klas 2 voortgezet onderwijs) op de Vrije Scholen (niet gelegen in de Bible belt) een vragenlijst uitgedeeld aan de ouders. De vragenlijst ging over de vaccinaties die hun kind had gehad en eindigde met stellingen over kindervaccinaties. Voor elke stelling kon worden aangegeven of men het hiermee `zeer eens`, `eens`, `neutraal`, `oneens` of `zeer oneens` was. Deze stellingen zijn ook gebruikt bij Pienter 2, een nationaal onderzoek naar seroprevalentie van diverse infectieziekten. (3) Hierdoor konden we de mening van de ouders van de Vrije Schoolleerlingen vergelijken met die van de algemene Nederlandse bevolking.
Tijdens de mazelenepidemie van 2013/2014 werd het mogelijk om de vaccinatiegraad van een school op te vragen bij Præventis. Wij konden hierdoor achteraf de door de ouders gerapporteerde vaccinatiegraad vergelijken met de geregistreerde vaccinatiegraad van de school.
Vaccinatiegraad
Van de 707 vragenlijsten zijn er 458 teruggestuurd (respons 65%). De vaccinatiestatus was bij 60% (425 van 707 vragenlijsten) ingevuld. De minimale en maximale vaccinatiegraad per school berekenden we door alle kinderen van wie we de vaccinatiegraad niet wisten, als niet gevaccineerd te beschouwen of juist als wel gevaccineerd.
De gemiddelde zelfgerapporteerde vaccinatiegraad op de Vrije Scholen was 83% en varieerde van 45% tot 100% per school. De minimale vaccinatiegraad van de totale groep kinderen was 50% (range per school 24%-75%). De maximale vaccinatiegraad van de totale groep kinderen was 90% en varieerde van 65% tot 100% per school.
De cijfers die we later via Præventis hebben gekregen, lieten een vaccinatiegraad van gemiddeld 78% zien, variërend van 59% tot 88% per school (Tabel 1).
Tabel 1. De respons rate, zelfgerapporteerde vaccinatiegraad in 2012 (groep 2 en 7 basisonderwijs, klas 2 voortgezet onderwijs), met geschat minimum en maximum en de geregistreerde vaccinatiegraad van de hele school in 2014 (klik op de tabel voor een vergrote weergave)
Mening van ouders over kindervaccinaties
Ouders met een kind op een Vrije School zijn kritischer over kindervaccinaties dan ouders uit de algemene populatie (Tabel 2). Ook geven ze vaker aan te worden beïnvloed door antroposofie, homeopathie, alternatieve geneeswijzen en minder vaak door religie dan de gemiddelde Nederlandse ouder.
Discussie
Hoewel er regelmatig uitbraken van infectieziekten zijn geweest, waarbij een antroposofische school was betrokken, was de vaccinatiegraad op deze scholen veelal onbekend. Ook was het in Nederland tot voor kort niet mogelijk om data uit het nationale vaccinatieregister te krijgen op schoolniveau. Uit ons onderzoek blijkt dat de BMR-vaccinatiegraad op de verschillende Vrije Scholen behoorlijk uiteenloopt, van 59% tot 88% (geregistreerde data). Door de lage vaccinatiegraad treedt geen groepsimmuniteit op, waardoor bij een uitbraak van bof, mazelen of rodehond ook kinderen die om medische redenen of vanwege hun leeftijd (nog) niet gevaccineerd zijn ziek kunnen worden. Bij een grote uitbraak kunnen daarnaast ook gevaccineerde kinderen ziek worden (vaccinfalen). Omdat scholen een belangrijke rol spelen bij de transmissie van mazelen, is het goed om bij een uitbraak de vaccinatiegraad op de betreffende school te weten. Dit kan helpen bij de advisering rond een uitbraak, bijvoorbeeld over het wel of niet thuishouden van ongevaccineerde kinderen. Ook de fase van de uitbraak speelt hierbij een rol en bijvoorbeeld het feit of er een kinderdagverblijf met jonge kinderen aan de school verbonden is. Gelukkig is het in Nederland nu mogelijk om de geaggregeerde vaccinatiegraad van een (hele) school geanonimiseerd op te vragen via Præventis.
Ouders met een kind op een Vrije School zijn minder overtuigd van de gunstige effecten van vaccinaties en meer bezorgd over de mogelijke bijwerkingen dan gemiddeld in Nederland. Dit komt overeen met andere studies die hiernaar zijn gedaan. (4) In ons onderzoek waren de ouders die hun kind wel hebben laten vaccineren oververtegenwoordigd. Dit zou kunnen betekenen dat het vertrouwen van antroposofische ouders in het algemeen nog lager is. Echter, de nationale data uit het Pienter2-onderzoek stammen uit 2006/2007. Hierna is er in de media veel discussie geweest over de invoering van de HPV (humaan papillomavirus) (humaan papillomavirus)-vaccinatie voor meisjes en de griepvaccinatie tijdens de grieppandemie met Influenza A(H1N1). Dit zou kunnen betekenen dat ook in de algemene bevolking de mening over vaccinaties is veranderd en men kritischer is geworden. Vrije Scholen zijn gebaseerd op de antroposofische principes van Rudolf Steiner. Toch blijkt dat ouders niet alleen door deze principes worden beïnvloed, maar ook door homeopathie en alternatieve geneeswijzen. Bij gesprekken met ouders over vaccinatie moet dit worden meegenomen.
Tabel 2. Percentage ouders dat het met de stelling eens of zeer eens is (klik op de tabel voor een vergrote weergave)
Conclusie
Hoewel de vaccinatiegraad voor BMR in Nederland over het algemeen hoog is, kan er, ook buiten het gebied van de Bible Belt, clustering van ongevaccineerde kinderen plaatsvinden, op Vrije Scholen. De BMR-vaccinatiegraad varieert per Vrije School, maar ligt duidelijk onder het gewenste niveau van 95%. Om ten tijde van een uitbraak advies op maat te kunnen geven, is het raadzaam de vaccinatiegraad op schoolniveau op te vragen.
Een uitgebreider artikel over dit onderzoek is verschenen in European Journal of Public Health: Klomp JHE, van Lier A, Ruijs WLM. Vaccination coverage for measles, mumps and rubella in anthroposophical schools in Gelderland, The Netherlands. Eur J Public Health,2015;25: 501-505.
Auteurs
J. Klomp1, A. van Lier2, W.L.M. Ruijs2,3
1. Destijds GGD Noord- en Oost-Gelderland, Apeldoorn
2. Centrum Infectieziektebestrijding, RIVM, Bilthoven
3. Academische werkplaats AMPHI, Nijmegen
Correspondentie
Literatuur
- van Lier EA, Oomen PJ, Giesbers H, Conyn-van Spaendonck MAE, Drijfhout IH, Zonnenberg-Hoff IF, et al. Vaccinatiegraad Rijksvaccinatieprogramma Nederland; verslagjaar 2015. Bilthoven: RIVM; 2015. RIVM rapport 2015-0067.
- Ruijs WLM, Hautvast JLA, van der Velden K, et al. Religious subgroups influencing vaccination coverage in the Dutch Bible belt: an ecological study. BMC Public Health 2011;11:102.
- Mollema L, de Melker HE, Hahné SJM, et al. PIENTER 2-project: second research program on the protection against infectious diseases offered by the national immunization programme in the Netherlands. Bilthoven: National Institute for Public Health and the Environment (RIVM), 2009. RIVM report 230421001.
- Harmsen IA, Ruiter RAC (Regionale Arts Consulenten), Paulussen TGW, et al. Factors that influence vaccination decision-making by parents who visit an anthroposophical child welfare center: a focus group study. Adv Prev Med 2012. article ID (individuele dosis) 175694, 7p.