Aanpak

Onder Healthy Ageing vallen onder meer een project om de trappenhuizen aantrekkelijker te maken, een beweegvriendelijke verpleegafdeling, een nieuwe koffiekamer in het operatiecentrum, ketenmobiliteit met oa leenauto’s en -fietsen, regionaal vlees, disposables met statiegeld voor afhaalmaaltijden, en een leefstijlproject in het revalidatiecentrum. Bovendien is het hele ziekenhuis  rookvrij geworden. In dit voorbeeld wordt dieper ingegaan op het trappenhuisproject, de beweegvriendelijke verpleegafdeling en de nieuwe koffiekamer in het operatiecentrum.

Trappenhuisproject

Mensen nemen ook voor een paar verdiepingen uit gemakzucht vaak de lift. Het trappenhuis is grijs en grauw en daardoor niet aantrekkelijk. Daarom is in samenwerking met de kunstacademie Minerva een aanvraag voor budget gedaan bij de zogeheten SoFoKles gelden voor duurzame inzetbaarheid om het trappenhuis om te toveren tot kunst en daarmee het traplopen aantrekkelijker te maken. Verwacht wordt dat de aantrekkelijker gemaakte trappenhuizen medewerkers stimuleren tot het nemen van de trap. 

Eén trappenhuis in het kantoorgebouw en één trappenhuis in de hal van het UMCG Universitair Medisch Centrum Groningen (Universitair Medisch Centrum Groningen) waar ook veel patiënten en zorgprofessionals komen zijn inmiddels door middel van muurschilderingen aantrekkelijker gemaakt. Er zullen nog twee trappenhuizen volgen. Via intranet zijn medewerkers op het vernieuwde trappenhuis gewezen. De muurschilderingen moeten uitstralen dat traplopen niet alleen gezond maar ook leuk is. Bovendien wordt de trap ook bij fysiotherapie gebruikt omdat deze geschikt is om oefeningen op te doen. 

Beweegvriendelijke verpleegafdeling

Beweging is goed voor herstel, maar veel patiënten liggen veel in bed waardoor hun spiermassa afneemt. Patiënten worden daarom gestimuleerd aan tafel te eten ipv liggend/zittend in bed. Het dagverblijf (huiskamer) is aangepast: er is een tafel om samen aan te eten, en er zijn vrijwilligers die met patiënten samen kunnen eten.  Ook voedingsassistenten zijn getraind om mensen te stimuleren uit bed te komen en aan tafel te eten. 

Daarnaast is er een uitbreiding gekomen in de oefenfaciliteiten op de afdeling zelf (een nieuwe loopband en een nieuwe fiets met een interactief programma, je fietst door een virtuele omgeving).
Verder zijn er UMCG in beweging video’s beschikbaar met beweegoefeningen die zittend, liggend of staand gedaan kunnen worden. Ook zijn er informatievideo’s op het gebied van ademhalingsoefeningen en bewegen na een operatie. 

Tot slot zijn de verpleegkundigen geschoold over het belang van bewegen op de afdeling  en is er een pilot met een whiteboard waarop medisch personeel kan aangeven wat de patiënt allemaal met het bezoek mag doen, bijvoorbeeld wel of niet de kamer of de afdeling af. 

Koffiekamer in operatiecentrum

Medewerkers van het operatiecentrum moeten tijdens langere diensten (van soms wel meer dan 12 uur) vaak met operatiekleding aan stand by blijven staan in de zogeheten ‘schone zone’. De normale koffiekamers in deze ‘schone zone’ zijn vaak klein en zonder daglicht. Daarom was er behoefte aan een grotere koffiekamer met daglicht en meer faciliteiten waar medewerkers wat langer kunnen blijven om te ontspannen. 

Om in deze behoefte te voldoen is op een uitbouw in een patio een nieuwe, grotere, koffiekamer voor het operatiecentrum gebouwd. Door de ligging in de patio komt er veel daglicht binnen. Ook is de inrichting huiselijker gemaakt zodat medewerkers zich kunnen ontspannen in een meer “huiskamer” sfeer. Er zijn luxere stoelen en een pantry met maaltijden zodat medewerkers wat langer kunnen blijven lunchen. Ook is er gebruik gemaakt van natuurlijk kleuren en houtprofielen. 

Doel en doelgroep

Healthy ageing niet alleen zichtbaar maken in onderzoek en onderwijs maar ook voor patiënten en bezoekers. 

• Voor patiënten gaat het bij healthy ageing niet alleen om een gezonde leefstijl om ziekte te voorkomen. Een gezonde leefstijl is ook belangrijk bij ziekte. Behandelingen slaan beter aan en het herstel gaat sneller als een patiënt zo fit mogelijk is.
• Voor medewerkers gaat het ook om het bevorderen van welzijn en daarmee de duurzame inzetbaarheid en om het binden van medewerkers door het bieden van een aantrekkelijke werkomgeving. Dit is belangrijk gezien de schaarste aan zorgpersoneel.

Doelgroep

Medewerkers, patiënten, bezoekers

Werking

Literatuuronderzoek

• Daglicht en helder kunstlicht hebben een positief effect op gezondheid en welzijn van zowel patiënten als personeel (1).
• Vormen van kunst (zoals muziek, interactieve beschilderingen en beschilderde deuren) die tegelijkertijd met point-of-decision (POD) prompts (zoals pijlen richting de trap) worden ingezet, kunnen leiden tot een sterke toename van trapgebruik (2).
• Huiselijkheid kan patiënten even laten ontspannen.  Het is aannemelijk dat er een vergelijkbaar effect op medewerkers is. Wel is er een goede balans nodig omdat blijkt dat huiselijkheid voor patiënten soms efficiënt en veilig (volgens de richtlijnen) werken voor zorgprofessionals kan belemmeren (3).
• Traplopen is een voorbeeld van gedrag dat gemakkelijk beïnvloed kan worden door stimuli in de omgeving, bijvoorbeeld kunst en het plaatsen van pijlen (4). Er is echter nog geen onderzoek naar het effect van het plaatsen van pijlen op de langere termijn. 
• Beschikbaarheid oefenfaciliteiten (loopband, hometrainer) op de verpleegafdelingen zelf: Door faciliteiten goed in het zicht te zetten en aantrekkelijk te presenteren, worden ze eerder gebruikt (beschikbaarheidsheuristiek) (5).

Overzicht literatuur

1. Wat Werkt Dossier Architectuur 
2. Bellicha et al. (2015) 
3. Eijkelenboom, Verbeek, Felix, & van Hoof, (2017).
4. Engbers,  (2005). Voedingsstappen: Leefstijlinterventies op de werkplek: invloed van wijzigingen van het gebouw en de kantine op de lichamelijke activiteit en eetgewoonten. Amsterdam: VU Vrije Universiteit (Vrije Universiteit) Vrije Universiteit.
5. Kahneman (2016). Ons feilbare denken (Thinking, Fast and Slow).  Amsterdam: Business Contact.

Eigen onderzoek

• Het effect van het trappenhuis is niet gemeten omdat hier geen financiering voor was. Wel zijn er veel positieve reacties in de wandelgangen.
• De evaluatie van het effect op het beweeggedrag is nog beperkt gedaan, deels door de gevolgen van de COVID-19 pandemie en de daarmee gepaard gaande maatregelen. De verwachting is dat uit bed komen om te eten beweging stimuleert. 
• Er is geen onderzoek gedaan nar de effecten van de koffiekamer in het operatiecentrum.

Aansluiting met andere doelen Green Deal

Er is geen directe aansluiting met andere doelen van de Green Deal Duurzame zorg. Wel zijn er vanuit het UMCG Universitair Medisch Centrum Groningen (Universitair Medisch Centrum Groningen) minimumeisen aan energiebesparende maatregelen die in het ontwerp van de koffiekamer zijn meegenomen.

Aandachtspunten uitvoering programma

Belangrijk voor een goede uitvoering zijn de volgende aspecten.

Trappenhuisproject

• Voorafgaand aan de aanvraag voor budget is een handtekeningenactie gevoerd, het resultaat daarvan is bij de aanvraag gedaan om te laten zien dat er draagvlak voor is.
• De jury die het ontwerp mocht kiezen was multidisciplinair met vertegenwoordigers vanuit bouw en facilitair, kunstzaken en fysiotherapie. Fysiotherapie was vertegenwoordigd vanwege de mogelijkheid tot het doen van oefeningen op de trap en het beweegvriendelijke ziekenhuis. Daarnaast hebben de studenten van de kunstacademie medewerkers aangesproken om van hen te horen wat zij belangrijk vinden.
• Het ontwerp dat in eerste instantie door de jury was uitgekozen bleek niet uitvoerbaar ivm brandveiligheid. Dat kwam aan het licht bij het technisch uitdenken van het ontwerp. Daarom is een nieuwe opdracht met striktere randvoorwaarden uitgezet. Deze is wel akkoord bevonden en op de muren geschilderd. 

Beweegvriendelijk ziekenhuis

• Het initiatief van de beweegvriendelijke verpleegafdeling kwam van de afdeling fysiotherapie, vakgroep beweegziekenhuis. Deze vakgroep richt zich vooral op het bevorderen van de fysieke mobiliteit van de patiënt in het ziekenhuis. De veranderingen op de verpleegafdelingen zijn in gang gezet vanuit een projectgroep op de afdeling met betrokkenheid van de hoofdverpleegkundige en een aantal afdelingsverpleegkundigen aangevuld met de expertise vanuit de fysiotherapie. 
• De ervaring heeft geleerd dat de kartrekker voor afdelingsbrede veranderingen bij voorkeur een verpleegkundige is. De verpleegkundigen kunnen het grootste effect bewerkstelligen door hun intensieve contact met de patiënt. Vanuit de fysiotherapie wordt dan meegekeken welke aspecten zij kunnen inbrengen.  Zij hebben een toolbox met middelen die ingezet kunnen worden om het beweeggedrag van klinisch opgenomen patiënten te stimuleren. Dit is echter geen one-size fits all en vraagt dus afstemming en fine-tuning op de betreffende afdeling om het aan te passen voor specifieke doelgroepen.
• De pilot met het whiteboard was succesvol maar in de praktijk bleek dat patiënten vaak niet meer te vinden waren voor verpleegkundigen en artsen. Hiervoor moesten praktische oplossingen uitgedacht worden, bijvoorbeeld mobiele telefoonnummers doorgeven.

Koffiekamer

• Het is van belang om vanaf het begin de doelgroep (alle medewerkers operatiecentrum) bij het ontwerp te betrekken. Dit ontwerp wordt gezamenlijk gemaakt. De architect komt met diverse voorstellen die gebaseerd zijn op het programma van eisen en de wensen van de gebruikers. Daarna wordt gezamenlijk het ontwerp gekozen door de gebruikers. Voor dit project was het belangrijk dat de gebruikers veel vrijheid kregen.

Financiering

• Het budget voor trappenhuis bedroeg circa 22.000 euro waarvan 3.000 voor begeleiding van studenten aan de kunstacademie. 
• De beweegvriendelijke verpleegafdeling is budgetneutraal. 
• Duurzaamheid maakt projecten vaak duurder.  Omdat het geld vooral aan de zorg besteed moet worden, is het niet altijd te verantwoorden om voor de meest duurzame optie te kiezen.

Meer informatie

• SoFoKles aanvraag Trappenhuisproject  (Documenten zijn beschikbaar op aanvraag)
• Website Healthy Ageing van het UMCG Universitair Medisch Centrum Groningen (Universitair Medisch Centrum Groningen)
• Josine van ’t Klooster, hoofd team Strategie en Healthy Ageing  
• Jack Visser, Stafadviseur Vastgoedmanagement