Met het SPR (Strategisch Programma RIVM)-thema "Integraal voedselbeleid" wil het RIVM onderzoeken welke maatregelen een ander voedingspatroon voor een duurzame wereld kunnen stimuleren. Daarnaast wil het RIVM een afwegingskader ontwikkelen om de doeltreffendheid van potentiële beleidsmaatregelen te beoordelen. Samenwerken met verschillende belanghebbenden is hierbij cruciaal.
De wereldbevolking groeit, steeds meer mensen hebben overgewicht en onze ecologische voetafdruk is te groot. Om in de nabije toekomst op duurzame wijze voldoende voedsel te produceren moet het huidige voedselsysteem op de schop. Het voedselsysteem omvat alles wat nodig is om ons gevoed te houden: van verbouwen en oogsten tot aan consumptie.
Het RIVM stelt in "Wat ligt er op ons bord?" drie manieren voor om een gezonder, duurzamer en veiliger voedingspatroon te realiseren: niet te veel eten, meer plantaardige en minder dierlijke producten eten, en minder suikerhoudende en alcoholische dranken consumeren. Door deze veranderingen in het voedingspatroon vermindert het aantal chronisch zieken, verkleinen de gezondheidsverschillen en wordt het milieu minder belast. In de meeste gevallen wordt het voedsel ook veiliger; zo gaat de consumptie van minder vlees samen met minder voedselinfecties.
Ontwikkelen van een afwegingskader
De voorgestelde veranderingen in het voedingspatroon kunnen op verschillende vlakken effect hebben. Zo zal een overschakeling van een dierlijk naar een meer plantaardig voedingspatroon gevolgen hebben voor de landbouw (veeteelt, tuinbouw) aan de productiekant en voor de gezondheid en veiligheid aan de consumptiekant. Voor het kwantificeren van de gevolgen, het in kaart brengen van de invloed die de verschillende factoren op elkaar hebben, en om deze tegen elkaar af te wegen is een afwegingskader nodig. Ook productinnovaties zoals kweekvlees, en landbouwinnovaties moeten hierin worden meegenomen.
Ondersteunen duurzame voedingskeuzes
Naast het ontwikkelen van een afwegingskader is het ook belangrijk om te kijken hoe consumenten kunnen worden ondersteund in het maken van de keuze om minder dierlijk en meer plantaardige producten te eten. Daarvoor moet eerst in kaart worden gebracht waarom mensen wel of niet voor de consumptie van vlees kiezen. Vervolgens kan worden onderzocht wat mensen stimuleert om meer plantaardige producten te gaan eten.
Duurzame ontwikkelingsdoelen
In 2015 hebben de Verenigde Naties 17 duurzame ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals (SDG's)) aangenomen. Ook Nederland heeft zich daaraan gecommitteerd. Meerdere SDG’s zijn gekoppeld aan een verandering in het voedselsysteem. Zo is SDG 12 bijvoorbeeld gericht op duurzame consumptie en productie van voedsel. Welke beleidsmaatregelen zijn effectief om dit teweeg te brengen? Dat is de vraag die het RIVM wil onderzoeken, samen met externe partners en belanghebbenden, zoals de industrie, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen.
Verbinding met de samenleving
Het is niet alleen belangrijk om uit te vinden wat effectieve beleidsmaatregelen zijn om te komen tot een duurzaam voedselsysteem, het is ook belangrijk dat deze maatregelen uiteindelijk werkelijk inzetbaar zijn in de samenleving om tot dit duurzame voedselsysteem te komen. Wie zijn hiervoor belangrijk? Wat hebben deze partijen nodig? Hoe kan nationaal beleid lokaal worden geïmplementeerd en wat kan nationaal beleid leren van lokaal beleid? En hoe kun je de voortgang monitoren? Het antwoord op deze vragen kan helpen de samenleving te ondersteunen om tot een duurzaam voedselsysteem te komen.
Lopend onderzoek
Voor het SPR (Strategisch Programma RIVM)-thema "Integraal voedselbeleid" voert het RIVM de volgende onderzoeken uit:
Naam onderzoek: Fairplay4food
Wat?
Het RIVM ontwikkelt een afwegingskader om de effecten van veranderingen in het voedselsysteem inzichtelijk te maken voor burgers en beleid. De effecten van de huidige voedselconsumptie en die van mogelijke beleidsvoornemens worden via scenario’s in beeld gebracht. De focus ligt hierbij op de overgang naar een plantaardiger voedingspatroon. Economische, sociale en culturele aspecten worden in de scenario's meegenomen.
Waarom?
Onze voedselconsumptie en manier van voedselproductie heeft grote gevolgen voor natuur en milieu. Ook de volksgezondheid staat onder druk door ons voedingspatroon. Voor onze gezondheid en het milieu is het duidelijk dat we minder dierlijke producten, alcohol en suikerhoudende producten moeten eten. Groenten en fruit moeten we juist twee keer zo veel eten. Maar is de gezonde keuze ook goed en veilig voor het milieu? En wat betekent dat voor de agrarische sector?
Hoe?
Fairplay4food bouwt verder op eerder strategisch onderzoek van het RIVM. Dit gebeurt met meer indicatoren, bijvoorbeeld door de monitoringsprogramma’s van het RIVM te gebruiken. Multiple criteria decision analysis (MCDAmultiple criteria decision analysis) maakt de voor- en nadelen van keuzes voor het voedselbeleid inzichtelijk. Ook worden verschillende scenario’s voor de overgang naar een plantaardiger voedingspatroon opgesteld.
Samenwerking
Fairplay4food werkt nauw samen met andere projecten die meer inzicht geven in de sociale aspecten rond voedselkeuzes. Stakeholders met verschillende belangen worden betrokken bij het project. Zo komen verschillende standpunten terug in de scenario's.
Video
Namens Fairplay4food geeft Ing. Dr. Rob de Jonge in deze video een korte uitleg over het project en presenteert hij de (voorlopige) opbrengsten en resultaten.
Naam onderzoek: SHIFT-DIETS
Wat?
Het RIVM onderzoekt hoe jongvolwassenen keuzes maken op het gebied van voeding. Het doel is ontdekken hoe je mensen kunt stimuleren om vaker gezond en duurzaam voedsel te kiezen. Met deze kennis kunnen we effectieve maatregelen ontwikkelen om over te stappen op een gezonder en duurzamer voedingspatroon. De focus is de consumptie van vlees verminderen.
Waarom?
De productie van vlees draagt voor een belangrijk deel bij aan de ecologische voetafdruk van ons voedsel. Het zorgt voor fijnstof, ziekteverwekkers, broeikasgassen en gebruik van bestrijdingsmiddelen. Ook vraagt het onevenredig veel voedingsstoffen. Wetenschappers zijn het erover eens dat het voor mens en milieu goed is om minder dierlijk en meer plantaardig voedsel te eten. Veel burgers vinden duurzaamheid en gezondheid belangrijk, maar maken in de winkel nog steeds keuzes op basis van andere motieven. Zoals gewoonten, prijs, sociale normen, gemak en smaak.
Hoe?
SHIFT-DIETS bestaat uit drie onderdelen:
- Literatuurstudie en onderzoek van bestaande voedselconsumptiegegevens.
- Nieuwe gegevens verzamelen via een consumentenpanel en in workshops met jongvolwassenen en experts.
- Proefmaatregelen uitproberen om te kijken of jongvolwassenen daardoor ook echt andere keuzes maken bij het kopen van voedingsproducten.
Dit project valt ook onder het ondersteunende thema "Perceptie en gedrag".
Meer informatie:
Factsheet Consumptie van vlees in Nederland
Video
Namens het SHIFT-DIETS project geeft dr. (doctor)ir. Marga Ocké in deze video een korte uitleg over het project en presenteert ze de (voorlopige) opbrengsten en resultaten.
