Grafietregen ontstaat bij een verwerkingsproces van slak van Tata Steel door Harsco. Bij het leegkiepen van een slakpan komt veel warmte vrij. Met de opstijgende warme lucht kunnen stofdeeltjes meekomen. Volgens de vergunning van Harsco mag stof dat vrijkomt bij het kiepen van slak, niet verder dan 2 meter van de bron komen. In de afgelopen jaren bleek dat het stof vaak verder verspreid werd en neerkwam in de omgeving van Tata Steel en in de omliggende dorpen.

Afhankelijk van de windrichting en windsnelheid wordt de grafietregen verspreid. Waar en hoeveel neerslag neer komt verschilt per grafietregen. Grafietregen bestaat uit fijn stof en grof stof. Wat de bewoners op de grond en in hun omgeving zien is vooral grof stof. Fijnstof is niet zichtbaar met het blote oog, en slaat minder snel neer.

Het RIVM heeft op negen plekken veegmonsters genomen. Dit hebben we gedaan door oppervlakken voor en na een grafietregen schoon te vegen en deze monsters mee te nemen naar het laboratorium. Daar zijn ze geanalyseerd op PAK Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen)’s en metalen. Deze twee groepen stoffen zijn gekozen omdat hier stoffen onder vallen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid van mens en/of milieu (zogenoemde zeer zorgwekkende stoffen). 

Grafietregen bestaat uit fijn stof en grof stof. In dit onderzoek hebben we voornamelijk het grove stof geanalyseerd. Dat is het stof wat mensen op straat, auto’s, kozijnen of in speeltuinen zien liggen. Het RIVM heeft veegmonsters geanalyseerd van één monstername moment na uitstoot van een grafietregen op 29 maart 2019. Hierin zijn meerdere metalen en PAK Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen)’s aangetroffen. Welke metalen en PAK’s zijn aangetroffen is te lezen in de tabellen 1 en 2 op pagina’s 6 en 7 van de rapportage ‘ inschatting mogelijke gezondheidsrisico’s grafietregen Wijk aan Zee’. 

Ja. Wij hebben voor een eerste inschatting alleen gekeken naar de belangrijkste zorgwekkende stoffen in het grove stof van de grafietregen, namelijk PAK Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen)’s en metalen. De complete samenstelling van de grafietregen monsters is niet vastgesteld. 

Mensen in de directe omgeving van Tata Steel kunnen worden blootgesteld aan grafietregen door inademing, aanraking (huid) of inslikken. Inslikken kan gebeuren door hand-mondcontact of bijvoorbeeld door het eten van (ongewassen) groenten uit de moestuin.  In de eerste inschatting van de gezondheidsrisico’s is er alleen gekeken naar aanraking en inslikken via hand-mondcontact door jonge kinderen. Het is dus onbekend wat de blootstelling is door het inademen, het eten van groenten en fruit , groenten of fruit dat gewassen is of door het eten van vlees of eieren van dieren uit de omgeving.

Om te weten of een blootstelling een effect kan hebben op de gezondheid wordt eerst een inschatting gemaakt van de mate van blootstelling. Hiervoor wordt een blootstellingsscenario opgesteld waarin een antwoord gegeven wordt op een aantal vragen:

• Aan welke stoffen kunnen mensen blootgesteld worden?
• Wie is blootgesteld: kinderen? Ouderen? Zwangere vrouwen?
• Hoe kunnen mensen er aan blootgesteld worden (via huidcontact, inademen of inslikken)?
• Hoe vaak, hoe lang en aan hoeveel zijn mensen blootgesteld? 

Op basis van deze gegevens kan beoordeeld worden hoe groot de blootstelling ongeveer geweest is. Voor het blootstellingsscenario van grafietregen is besloten om te kijken naar blootstelling van jonge kinderen omdat zij relatief gezien een hoge blootstelling hebben, dit vanwege hun specifieke gedrag (kruipen/spelen op de grond, hand-mondcontact) en hun relatief laag lichaamsgewicht. Blootstelling bij volwassenen zal lager zijn dan bij een kind. Er is gerekend met twee scenario’s: een scenario van een blootstelling op één dag en een scenario van langdurende herhaalde blootstelling gedurende drie jaar.

Om iets te kunnen zeggen over gezondheidsrisico’s wordt vervolgens de geschatte blootstelling uit het blootstellingsscenario vergeleken met de gezondheidskundige grenswaarden voor die specifieke stoffen.

Voor deze inschatting van de gezondheidsrisico’s heeft het RIVM gekeken naar de blootstelling via de huid en via hand-mondcontact (het in de mond stoppen van vingers/hand) bij jonge kinderen. Er is gerekend met twee scenario’s: een scenario van een blootstelling op één dag en een scenario van langdurende herhaalde blootstelling gedurende drie jaar.

Om mogelijke risico’s van het inademen van (fijn) stof van grafietregen in te schatten zijn luchtmonsters tijdens een grafietregen nodig. Het is niet te voorspellen wanneer een grafietregen plaatsvindt. Daarbij duurt een grafietregen vaak kort en bepalen windrichting en –snelheid waar het stof uiteindelijk neerkomt. Daardoor is het praktisch lastig om op het juiste moment en op de juiste plek luchtmonsters te nemen. Ook in de data van het algemene luchtmeetnet (www.luchtmeetnet.nl) dat in de omgeving van Tata Steel vijf meetpunten heeft, is de grafietregen niet terug te zien. Daarom hebben we ervoor gekozen om eerst via veegmonsters te onderzoeken of het stof uit grafietregen dat in de directe woonomgeving terecht komt, stoffen bevat die mogelijk schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid.

In het project grafietregen en gezondheid is gevraagd om een eerste inschatting van de gezondheidsrisico’s te maken op basis van veegmonsters na één grafietregen. Andere blootstellingsroutes waren geen onderdeel van het huidige onderzoek. 

In het scenario is gekeken naar de mogelijke gezondheidseffecten op kinderen, omdat zij relatief gezien een hoge blootstelling hebben, dit vanwege hun specifieke gedrag zoals kruipen/spelen op de grond en het in de mond stoppen van vingers (hand-mondcontact). Daarnaast hebben zij een relatief laag lichaamsgewicht. Daarom verwachten wij dat de blootstelling bij volwassenen lager is dan bij kinderen. Als uit het scenario voor kinderen geen risico voor de gezondheid wordt verwacht, dan geldt dat ook voor volwassenen. Daarom is een scenario gericht op kinderen vaak de eerste stap.

De gezondheidseffecten van lood zijn wereldwijd veelvuldig onderzocht. Hierdoor zijn de nadelige gezondheidseffecten van lood goed in kaart gebracht. De toxicologische referentiewaarde is gebaseerd op een effect dat relevant is voor de onderzochte groep. Omdat de toxicologische referentiewaarde wordt overschreden concluderen wij ‘dat er een risico is’.

Voor mangaan en vanadium zijn de gezondheidseffecten minder goed onderzocht. Voor deze stoffen is de toxicologische database beperkt. Daarnaast is voor vanadium de toxicologische referentiewaarde gebaseerd op effecten op de voortplanting, dit gezondheidseffect is niet direct relevant voor de onderzochte groep. Omdat de uitspraak over de mogelijke gezondheidsrisico’s van mangaan en vanadium meer onzekerheden bevat vermelden wij dat ‘er een risico kan zijn’.

Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS Zeer Zorgwekkende Stoffen (Zeer Zorgwekkende Stoffen)) zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor mens en milieu omdat ze bijvoorbeeld kankerverwekkend zijn, de voortplanting belemmeren of zich in de voedselketen ophopen. Van de stoffen die in grafietregen gemeten zijn, behoren onder andere PAK Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen)’s en lood tot de ZZS. Mensen en ecosystemen kunnen in contact komen met ZZS via de lucht, water of bodem, voedsel, de werkplek, of via producten zoals huishoudchemicaliën. De Nederlandse overheid voert beleid om deze stoffen zoveel mogelijk uit de leefomgeving te weren.

In de veegmonsters is voor de verschillende metalen de totale hoeveelheid bepaald. Er is niet onderzocht in welke vorm het metaal voorkomt. De chemische vorm waarin een metaal voorkomt heeft onder andere invloed op hoe gemakkelijk het metaal wordt opgenomen en op de effecten die het vervolgens in het lichaam kan hebben. Deze vorm kan in de loop van de tijd veranderen onder invloed van omgevingsfactoren zoals temperatuur, zuurstofgehalte en zuurgraad (pH). Na het inslikken van metalen kan de vorm hiervan in het maagdarmkanaal weer veranderen onder invloed van bijvoorbeeld zuurgraad en zuurstofgehalte. Het is mogelijk om de chemische vorm van metalen in het milieu te bepalen. Een risicobeoordeling wordt nauwkeuriger als dit exact bepaald wordt. Voor deze risicobeoordeling is dit niet meegenomen. 

Grafietregen bestaat uit fijn stof en grof stof. Bij kortdurende blootstelling aan hoge concentraties fijnstof kunnen tijdelijke klachten optreden zoals hoesten, benauwdheid en verergering van luchtwegklachten. Daarbij ervaren mensen hinder en stress van de grafietregen, ook dit kan leiden tot gezondheidsklachten. 

Het grof stof is het stof dat mensen zien liggen bijvoorbeeld op straat, op hun kozijnen en auto’s. Hierin zitten onder andere zware metalen en PAK Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen)’s. Dit zijn zorgwekkende stoffen die na blootstelling bij kunnen dragen aan gezondheidsrisico’s. Voor de metalen lood, mangaan en vanadium is de geschatte blootstelling zodanig hoog dat dit ongewenst is voor de gezondheid.  Van lood is bekend dat dit een effect heeft op de ontwikkeling van de hersenen. Voor deze effecten zijn jonge kinderen het meest gevoelig. Lood heeft een heel lage veilige blootstellingsgrens, welke door de dagelijkse blootstelling via de voeding al overschreden wordt. Elke andere blootstelling dient dan ook beperkt te worden. 
Of een individu ook daadwerkelijk een gezondheidseffect ontwikkelt, hangt bovendien van meer factoren af dan alleen van blootstelling aan de betreffende stoffen. Dan spelen onder andere ook verschillen in leefstijl en de verschillen in gevoeligheid voor een gezondheidseffect tussen personen een rol. 

Kinderen kunnen veilig buiten spelen. Omdat kinderen in het dagelijks leven op verschillende manieren worden blootgesteld aan zware metalen is het vanuit een gezondheidskundig oogpunt wenselijk om enkele maatregelen te nemen om blootstelling aan grafietregen te beperken. Door het schoonmaken van speeltoestellen, het wassen van de handen na het buiten spelen en voor het eten,  verminderd de inname van grafietregen via hand-mond contact en huid. Het is niet erg als je, of je kind, dit een keer vergeet, dit is terug te zien in de resultaten van het blootstellingsscenario waarbij is gerekend met eenmalig contact.

Na een grafietregen is het goed om oppervlakten schoon te maken. Er is geen direct gezondheidsgevaar. Door het schoonmaken van speeltoestellen, het wassen van de handen na het buiten spelen en voor het eten,  vermindert de inname van grafietregen via hand-mond contact en huid. Het is niet erg als u, of uw kind, dit een keer vergeet. Als u vragen over uw gezondheid heeft, kunt u contact opnemen met de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Kennemerland: 023-515 9500

Handen wassen is belangrijk om blootstelling via hand-mondcontact te voorkomen. Het is niet erg als je, of je kind, dit een keer vergeet.

Het is mogelijk om de aanwezigheid van PAK Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen)’s en (sommige) zware metalen in het lichaam aan te tonen. Dit is geen standaard onderzoek en kan daarom meestal niet bij de huisarts worden uitgevoerd. De aanwezigheid van PAK’s en metalen in het lichaam zegt niets over de kans om ziek te worden. Ook zegt het resultaat van zo’n onderzoek niets over de bron van de PAK’s en metalen. Deze kunnen ook afkomstig zijn van bijvoorbeeld voeding, dieseluitlaatgassen of roken. Wij raden daarom af om gezondheidsonderzoek te laten uitvoeren. Als u zich zorgen maakt  over uw gezondheid of u wilt weten of u ziek kunt worden van grafietregen, dan kunt u het best contact opnemen met GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) Kennemerland. 

Metalen worden door het lichaam niet afgebroken, wel kan een deel van het opgenomen metaal weer (langzaam) worden uitgescheiden. Waar een metaal terecht komt in het lichaam, en met welke snelheid het metaal het lichaam verlaat, verschilt per metaal.

Als lood in het lichaam opgenomen wordt, kan het zich via het bloed verspreiden naar verschillende weefsels. Vooral botweefsel neemt gemakkelijk lood op. Door herhaalde blootstelling kan stapeling plaatsvinden in het lichaam. Over langere tijd komt het daaruit deels weer vrij. Ook vanadium en mangaan worden na opname in het lichaam verspreid naar verschillende weefsels. Vanadium wordt vooral ook verspreid naar botweefsel en komt hier over langere tijd deels weer deels uit vrij.