Extended Spectrum Bèta Lactamase (ESBL Extended spectrum beta-lactamases (Extended spectrum beta-lactamases))producerende bacteriën worden steeds vaker aangetoond in ons voedsel. Vooral in voedsel van dierlijke oorsprong - met name kip - maar ook op groenten en fruit.

content

Auteur(s): H.J.M. Aarts

Infectieziekten Bulletin, jaargang 23, nummer 3, maart 2012

De vraag naar verse (gesneden) groenten en fruit is sterk toegenomen. Alhoewel deze producten gezond zijn, kunnen ze ook een gezondheidsrisico vormen. Uit gerapporteerde uitbraken blijkt dat deze producten waarschijnlijk een belangrijkere rol spelen in de overdracht van pathogenen naar mensen dan voorheen werd gedacht. Daarnaast kunnen antibioticaresistente bacteriën (zowel pathogeen als niet-pathogeen) zoals ESBL Extended spectrum beta-lactamases (Extended spectrum beta-lactamases)-producerende bacteriën voorkomen op deze producten. In tegenstelling tot de aandacht voor antibioticaresistentie in klinische isolaten en isolaten afkomstig van dierlijke producten is er relatief weinig bekend over antibioticaresistente bacteriën in groenten en fruit.

In een onderzoek uitgevoerd in Canada (1) bleek 72,3 % van de 205 onderzochte isolaten uit spinazie, sla en spruitgroenten resistent te zijn tegen één of meerdere antibiotica, waaronder ook multi-drugresistente (MDR Multi Drug Resistant (Multi Drug Resistant))-stammen en ESBL-producerende bacteriën. Het betrof hier voornamelijk Pseudomonassoorten. Vergelijkbare besmettingsniveaus werden gevonden in zowel biologisch als regulier geteelde groenten en fruit. (2) Alleen in Rahnella-stammen milieubacterie werd de productie van ESBL aangetoond. Hetzelfde gen (blaRAHN) werd ook gevonden in Rhanella aquaticus geïsoleerd uit spinazie.(3) Daarnaast vonden ze in Pseudomonas het blaCTX Cerebrotendineuze Xanthomatose (Cerebrotendineuze Xanthomatose)-M-15 gen. Dit is een gen dat voorkomt in E. colistammen die vaak geassocieerd worden met urineweginfecties. (3)

In een Nederlandse studie bleek 6% van de onderzochte monsters afkomstig van 15 verschillende groenten gekocht op de markt, biologische en reguliere winkels, ESBL-producerende Enterobacteriaceae te bevatten. Het meest frequent op taugé, maar ook op radijs, lente-uitjes en pastinaak. (4) De gevonden ESBL-genen (CTX-M-1 en CTX-M-15 (beide CTX-M-groep 1) en CTX-M-groep 9) zijn vergelijkbaar met genen die bij mensen en op vleesproducten worden aangetroffen. Echter, de bacteriestammen en de plasmiden kwamen niet overeen met de stammen en plasmiden die bij de mens voorkomen. (Bron: persoonlijke communicatie)

De wijze waarop groenten en fruit worden gekweekt lijkt een rol te spelen bij de overdracht van antibioticaresistente bacteriën. Het percentage antibioticaresistente stammen in producten gekweekt ‘in’ en ‘op’ de grond is significant hoger dan bij producten gekweekt ‘boven’ de grond. (2) In de loop van de tijd (gemeten periode van 1940 tot 2008) is het aantal antibioticaresistente genen, waaronder ook ESBL behorende tot de CTX-M-familie, in de Nederlandse bodem duidelijk toegenomen. (5) Dit werd vastgesteld aan de hand van DNA- Desoxy nucleinezuur (Desoxy nucleinezuur)monsters. Ook irrigatie met besmet water en de toepassing van mest op het land speelt mogelijk een rol. Over het vóórkomen van ESBL-producerende bacteriën in het milieu is nog weinig bekend, maar onlangs zijn deze bacteriën wel aangetoond in het oppervlaktewater. (6,7) De algemene gedachte is dat het milieu een verzamelvat is waarin antibioticaresistente genen tussen bodembacteriën en bacteriën afkomstig van mens en dier uitgewisseld kunnen worden. Via het milieu kunnen groenten worden besmet en door consumptie (weer) bij de mens terecht komen.

Het is onduidelijk wat de relatieve bijdrage is van plantaardig voedsel (en het milieu) in de overdracht van ESBL-producerende bacteriën/genen naar de mens en wat de hieraan gekoppelde volksgezondheidsrisico’s zijn. In het RIVM-onderzoeksproject ESBL-genes on fresh produce wordt getracht hierop een antwoord te geven.

Auteur

H.J.M. Aarts, Centrum Infectieziektebestrijding, RIVM, Bilthoven

Correspondentie:

H.J.M. Aarts | henk.aarts@rivm.nl

Literatuur

  1. Bezanson, G.S., MacInnis, R., Potter, G., Hughes, T. (2008). Presence and potential for horizontal transfer of antibiotic resistance in oxidase-positive bacteria populating raw salad vegetables. International Journal of Food Microbiology 127: 37–42.
  2. Ruimy, R, Brisabois, A, Bernede, C, Raymond, Skurnik, D., Barnat, S., Arlet, G., Momcilovic,S., Elbaz,S., Moury, F.,Vibet, M-A., Courvalin, P., Guillemot, D., Andremont, A. (2010). Organic and conventional fruits and vegetables contain equivalent counts of Gram-negative bacteria expressing resistance to antibacterial agents. Environm. Microbiol.12:608-615.
  3. Raphael, E., Wong, L.K., Riley, L.W. (2011). Extended-Spectrum Beta-Lactamase Gene Sequences in Gram-Negative Saprophytes on Retail Organic and Nonorganic Spinach. A.E.M. 77:1601–1607.
  4. Reuland, E.A., Naiemi, N.A., Rijnsburger M.C., Savelkoul, P.H.M., Vandenbroucke-Grauls, C.M.J.E. (2011). Prevalence of ESBL-producing Enterobacteriaceae (ESBL-E ESBL-producerende Enterobacteriaceae (ESBL-producerende Enterobacteriaceae)) in raw vegetables. Ned. Tijdschr. Med. Microbiol. 19, S46.
  5. Knapp, C.W., Dolfing, J., Ehlert, P.A., Graham, D.W. (2010) Evidence of increasing antibiotic resistance gene abundances in archived soils since 1940. Environm. Sci. and Technol. 44:580-587.
  6. Blaak, H., Schets, F.M., Italiaander, R., Schmitt, H., de Roda Husman, A.M. (2010). Antibioticaresistente bacterien in Nederlands oppervlaktewater in veeteeltrijk gebied. RIVM rapport 703719031, Bilthoven.
  7. Blaak, H., Van Rooijen, S.R., Schuijt, M.S., Docters van Leeuwen, A.E., Verg van der, H.H.J.L., Lodder-Verschoor, F., Schets, F.M., de Roda Husman,
    A.M. (2011). Prevalence of antimicrobial resistant bacteria in the rivers Meuse, Rhine and New Meuse. RIVM rapport 703719071, Bilthoven.