In dit artikel worden de kosten van tuberculose en de bestrijding ervan in Nederland op een rijtje gezet. De totale kosten werden voor het jaar 2000 geraamd op 35 miljoen euro. Voor het peiljaar 2009 kwamen die uit op 30 miljoen. Lagere kosten en afname van het aantal patiënten verklaren deze daling.

content

Auteur(s): G. de Vries, R. Baltussen

Infectieziekten Bulletin, jaargang 24, nummer 5, mei 2013

Inleiding

De kosten van tuberculose en tuberculosebestrijding werden voor het jaar 2000 geraamd op 35 miljoen euro. (1) De meeste van deze kosten werden in de publieke gezondheidszorg gemaakt, voor preventie en surveillance. Vanwege de lange verpleegduur in ziekenhuizen en sanatoria waren de medische kosten per patiënt ook relatief hoog met 9.500 euro per patiënt.

Over de ziekte tuberculose zijn het laatste decennium uitgebreider gegevens beschikbaar gekomen. Deze worden jaarlijks gepubliceerd in het surveillancerapport Tuberculose in Nederland. (2) In het tijdschrift Tegen de Tuberculose verscheen een aantal jaren geleden een overzicht van de personele bezetting en het aantal verrichtingen bij GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en. (3) Daarnaast loopt momenteel een studie naar de behandelresultaten van multiresistente (MDR Multi Drug Resistant (Multi Drug Resistant)) tuberculose. Deze studie geeft nauwkeurig inzicht in de verpleeg- en therapiekosten van deze vorm van tuberculose. (4) Dit alles bij elkaar, samen met een internationaal verzoek om data aan te leveren voor een Europese studie, was aanleiding om de kosten van tuberculose en tuberculosebestrijding 10 jaar na de laatste schatting weer op een rij te zetten. We hebben 2009 als peiljaar gekozen omdat gedetailleerde gegevens over dit jaar beschikbaar zijn en de Europese studie ook over dat jaar gegevens verzamelde.

Methode

De schatting van de kosten van tuberculose en tuberculosebestrijding werd op 2 manieren gedaan, namelijk top-down, vanuit gerealiseerde kosten of budgetramingen, en bottom-up waarbij de kosten per kostensoort gedetailleerd zijn berekend. Hieronder volgt per kostensoort of organisatie een beschrijving van de toegepaste systematiek en vervolgens de schatting van de kosten.


(Klik op tabel voor grote weergave in pdf)

Tabel 1 Kosten medicatie standaard tuberculosebehandeling in 2009 (euro)

 

 

Medicatie

In 2009 zijn 1.158 tuberculosepatiënten gemeld aan het Nederlands Tuberculose Register (NTR Netherlands Tuberculosis Register (Netherlands Tuberculosis Register)). Bij 6 patiënten werd de diagnose gesteld na het overlijden. Van de 1.152 patiënten die behandeld zijn voor tuberculose, hadden 20 MDR-tuberculose.(2) Drie MDR-tuberculosepatiënten hadden een nog uitgebreidere (extensief) resistente (XDR Extensive drug resistent (Extensive drug resistent)) tuberculose. Aangenomen is dat de 1.132 tuberculosepatiënten zonder een MDR- of XDR-tuberculose, behandeld zijn met 2 maanden isoniazide (H) rifampicine (R), pyrazinamide (Z) en ethambutol (E), gevolgd door 4 maanden HR hazard ratio (hazard ratio) (behandelregime: 2HRZE/4HR). De medicatie is niet gecorrigeerd voor patiënten met andere resistentiepatronen dan M/XDR (in 2009 waren er 48 patiënten met H-monoresistentie en 2 met een R-monoresistentie) of met een afwijkende behandelduur. De medicatie en behandelduur van de 20 M/XDR-tuberculosepatienten was exact bekend. (4) Voor de medicatiedosering is uitgegaan van een gemiddeld gewicht van 60 kg kilogram (kilogram). Er is geen aparte berekening gemaakt voor medicatiekosten voor kinderen met tuberculose.


(Klik op tabel voor grote weergave in pdf)

Tabel 2 Kosten medicatie M/XDR-tuberculosebehandelingen in 2009 (euro)

 

 

De medicatiekosten zijn bottom-up berekend voor isoniazide, rifampicine, pyrazinamide, ethambutol, moxifloxacine, amikacine en linezolid op basis van gegevens van het College voor Zorgverzekeringen (CVZ College voor Zorgverzekeringen (nu Zorginstituut Nederland) (College voor Zorgverzekeringen (nu Zorginstituut Nederland))) (www.medicijnkosten.nl) en voor de (overige) tweedelijnsmiddelen volgens opgave van de klinische farmacologen van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG Universitair Medisch Centrum Groningen (Universitair Medisch Centrum Groningen)) en het UMC Universitair Medisch Centrum (Universitair Medisch Centrum) St Radboud.

De medicatiekosten voor standaard tuberculosebehandelingen van 1132 patiënten waren 528.644 euro in 2009. (Tabel 1) Voor de 20 M/XDR-tuberculosepatiënten waren de medicatiekosten 347.400 euro. (Tabel 2) De medicatiekosten van een patiënt met M/XDR-tuberculose waren 37 keer hoger dan voor een patiënt met normaal-gevoelige tuberculose (17.370 euro versus 467 euro).

Ziekenhuisopnames

In 2009 waren er volgens de Landelijke Medische Registratie (LMR Landelijke Medische Registratie (Landelijke Medische Registratie)) 8.765 verpleegdagen voor tuberculose in Nederlandse ziekenhuizen (660 opnames; gemiddelde verpleegduur 1,9 weken). (2) Een onbekend, maar substantieel deel van de opnameduur was waarschijnlijk voor het stellen van de diagnose, vooral bij patiënten met extrapulmonale tuberculose. Sommige tuberculosepatiënten kunnen meer dan een keer opgenomen zijn. Het aantal verpleegdagen in de tuberculosecentra Beatrixoord en Dekkerswald was 11.909 in 2009 (262 opnames; gemiddelde verpleegduur 6,2 weken). Daarvan waren 2.432 verpleegdagen in 2009 voor de zorg van M/XDR-tuberculosepatiënten. De 20 M/XDR-tuberculosepatienten die in 2009 werden vastgesteld, werden in totaal 2.178 dagen gehospitaliseerd. (4)
Voor de kosten van verpleegdagen is gebruik gemaakt van de referentieprijzen uit de handleiding voor kostenonderzoek van CVZ. (5) Aangenomen is dat 20% van de verpleegdagen volgens de landelijke medische registratie (LMR) in academische ziekenhuizen plaats vond en 80% in algemene ziekenhuizen. De kosten voor de intramurale verpleging van tuberculosepatiënten bedroeg daarmee bijna 7,5 miljoen euro in 2009. (Tabel 3)


(Klik op tabel voor grote weergave in pdf)

Tabel 3 Kosten ziekenhuisopnames voor tuberculose, 2009 (euro)

 

 

Poliklinische diagnose en follow-up door klinisch specialisten

In 2009 stelde de tuberculosearts van de GGD bij 285 patiënten de diagnose tuberculose en de longarts of een andere klinische specialist stelde de diagnose bij 873 tuberculosepatiënten. Het is onbekend bij welk percentage de diagnose klinisch gesteld werd, maar wij nemen aan - mede gezien het aantal ziekenhuisopnames - dat dit bij de helft van de door de specialist gediagnosticeerde patiënten gebeurde. Deze klinische diagnostiekkosten zijn al in de vorige paragraaf onder ziekenhuisopnames meegerekend. Tabel 4 geeft een overzicht van de overige poliklinische diagnostiekkosten en de kosten van follow-up van tuberculosepatiënten door klinische specialisten. Deze bedragen 720.000 euro. We zijn uitgegaan dat beperkte beeldvorming, bacteriologische en bloedchemische diagnostiek nodig is voor de poliklinische diagnose en follow-up van tuberculosepatiënten. De kosten van patiënten die door de tuberculosearts van de GGD worden gediagnosticeerd en door hen worden opgevolgd staan in de volgende paragraaf.


(Klik op tabel voor grote weergave in pdf)

Tabel 4 Kosten poliklinische diagnostiek en follow-up door klinische specialisten, 2009 (euro)

 

 

Afdelingen tuberculosebestrijding GGD’en

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de tuberculosebestrijding. Gemeentelijke gezondheidsdiensten (GGD’en) voeren een pakket aan activiteiten uit zoals screening van risicogroepen, bron- en contactonderzoek, diagnostiek en behandeling van tuberculose en van latente tuberculose-infectie, BCG Bacille Calmette Guérin (Bacille Calmette Guérin)-vaccinatie, meldingen, surveillance, onderzoek, onderhoud van contacten met ketenpartners, et cetera.

De tuberculosekosten van de GGD’en kunnen het beste bottom-up worden berekend omdat de formatie tuberculoseartsen, sociaal-verpleegkundigen en medisch-technische medewerkers op 1 januari 2010 nauwkeurig bekend was. (3) De personele kosten zijn vermenigvuldigd met een percentage voor werkgeverslasten, materiële kosten (afschrijving röntgenapparatuur en kosten diagnostische middelen) en overheadkosten. De aannames in tabel 5 zijn voorgelegd aan de hoofden van tuberculoseafdelingen van GGD’en en op basis van de response van 12 afdelingshoofden aangepast. De totale kosten voor de publieke gezondheidszorg bedroeg in 2009 18 miljoen euro.


(Klik op tabel voor grote weergave in pdf)

Tabel 5 Kosten 28 tuberculoseafdelingen GGD’en, 2009 (euro)

 

 

Landelijke tuberculosebestrijding

Het RIVM, KNCV Koninklijke Nederlandse Centrale Vereniging (voor tuberculosebestrijding) - Tuberculosis Foundation (Koninklijke Nederlandse Centrale Vereniging (voor tuberculosebestrijding) - Tuberculosis Foundation) Tuberculosefonds en de GGD Nederland zijn organisaties die landelijk betrokken zijn bij de tuberculosebestrijding. De kosten van het RIVM in 2009 betroffen vooral het Tuberculose Referentie Laboratorium (750.000 euro, mededeling D. van Soolingen, RIVM). Het KNCV Tuberculosefonds voerde in 2009 de tuberculosesurveillance uit, en verzorgde onder andere de richtlijnontwikkeling, coördinatie en advies, cursussen en trainingen, de uitgave van het tijdschrift Tegen de Tuberculose, informatiematerialen, het Fonds Bijzondere Noden en gaf financiële ondersteuning aan het consulentschap klinische tuberculosebestrijding. De gerealiseerde kosten in 2009 bedroegen 1.680.000 euro. De beleidsondersteuning vanuit de GGD Nederland in 2009 bedroeg ongeveer 20.000 euro (mededeling J. Doosje, GGD Nederland). De kosten voor coördinatie en uitvoering van de landelijke contracten voor de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI Dienst Justitiële Inrichtingen (Dienst Justitiële Inrichtingen)) en het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA Centraal Orgaan opvang asielzoekers (Centraal Orgaan opvang asielzoekers)) zijn hierin niet meegenomen.De kosten van de landelijke tuberculosebestrijdingsactiviteiten van RIVM, KNCV Tuberculosefonds en GGD Nederland waren 2.432.000 euro in 2009.

Bijna 30 miljoen euro

De totale kosten van tuberculose en tuberculosebestrijding bedroeg in 2009 bijna 30 miljoen euro (tabel 6), 5 miljoen minder dan in 2000. Hoewel methodiek en geraadpleegde informatiebronnen verschillen, suggereert onze analyse dat de kosten van tuberculose en de bestrijding ervan de laatste 10 jaar met 10-15% zijn gedaald. Dat geldt ook voor het aantal patiënten dat afnam van circa 1.400 in 2000 naar 1.158 in 2009. In de verdeling van de kosten was weinig verschuiving; 64% van de kosten werd in 2000 door GGD’en gemaakt tegenover 61% in 2009. De kosten voor medicatie waren in 2000 met 700.000 euro lager dan in de huidige studie. Het kleine aantal van 9 M/XDR-tuberculosepatiënten in 2000 verklaart deels het verschil in medicatiekosten.


(Klik op tabel voor grote weergave in pdf)

Tabel 6 Totale kosten tuberculose en tuberculosebestrijding Nederland, 2009 (euro)

 

 

In onze studie zijn een aantal kosten niet meegenomen, zoals die van de huisartsenzorg, kosten van screening op tuberculose-infectie in ziekenhuizen (bij patiënten vooraf aan TNF-alfa-blokkerende therapie en van gezondheidszorgwerkers), de medicatiekosten van preventieve behandeling en de kosten van landelijke organisaties zoals de DJI en het COA. Ook kosten voor de patiënt, zoals reiskosten bij zorggebruik en inkomensverlies tijdens ziekte, zijn niet berekend voor deze studie. Bovendien zijn de meeste kosten in onze studie conservatief geraamd, waardoor de werkelijke kosten hoger zullen zijn dan 30 miljoen euro. Met een 10% opslagcorrectie komen de totale kosten voor tuberculose en tuberculosebestrijding uit op 33 miljoen euro, 2 euro per inwoner in Nederland.

Kosten per patiënt

De gemiddelde kosten van diagnose, behandeling en begeleiding van een tuberculosepatiënt in 2009 met een normaal gevoelige (niet-MDR) tuberculose waren 7.850 euro en van een patiënt met een M/XDR-tuberculose 58.500 euro. (Tabel 7). Als onderscheid gemaakt wordt tussen MDR- en XDR-tuberculose dan blijkt hoe snel de kosten oplopen bij toenemende resistentie, want de kosten van de 17 MDR-tuberculosepatienten waren gemiddeld 44.250 euro, terwijl de gemiddelde kosten van de 3 XDR-tuberculosepatienten 139.500 euro waren. De duurste patiënt had XDR-tuberculose en werd 24 maanden behandeld, waarvan één jaar klinisch. De totale kosten daarvan waren 207.400 euro.


(Klik op tabel voor grote weergave in pdf)

Tabel 7 Kosten diagnose, behandeling en begeleiding patiënt met normaal gevoelige (en niet-multiresistente) tuberculose en patiënt met multiresistent tuberculose, 2009 (euro’s)

 

 

Dit artikel is ook verschenen in Tegen de Tuberculose 109 (1) 2013, pp 3-7.

 

Auteurs

G. de Vries 1,2, R. Baltussen 3

1. Regiokantoor Nederland & Europa, KNCV Tuberculosefonds, Den Haag
2. Centrum Infectieziektebestrijding, RIVM, Bilthoven
3. Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, UMC St Radboud, Nijmegen

Correspondentie
G. de Vries | devriesg@kncvtbc.nl

Literatuur

  1. Polder JJ, Kuyvenhoven JV. Tuberculose loopt aardig in de papieren. Infectieziekten Bulletin. 2003;100(10):345–6.
  2. Slump E, Erkens CGM, Kalisvaart NA, Van Rest J, Šebek M, Van Soolingen D. Tuberculose in Nederland 2009, Surveillancerapport over de tuberculosesituatie in Nederland. KNCV Tuberculosefonds; 2010.
  3. Doosje J, De Vries G. Tbc tuberculose (tuberculose)-bestrijding in Nederland anno 2010. Tegen de Tuberculose. 2010;106(2):3–6.
  4. Van Altena R, De Vries G, Van Soolingen D, Boeree MJ, Van der Werf TS, et al. Studie naar behandelresultaten van multiresistente tuberculose in Nederland, 2000-2009 (in voorbereiding).
  5. Hakkaart-van Roijen L, Tan SS, Bouwmans CAM Coördinatiepunt Assessment en Monitoring nieuwe drugs (Coördinatiepunt Assessment en Monitoring nieuwe drugs). Handleiding voor kostenonderzoek. Methoden en standaard kostprijzen voor economische evaluaties in de gezondheidszorg. College voor Zorgverzekeringen; 2010.