Wat is het zikavirus?

Het zikavirus is een virus dat de infectieziekte zikakoorts veroorzaakt. Maar ongeveer 1 op de 5 mensen die besmet wordt met het zikavirus krijgt klachten. De ziekteverschijnselen zijn over het algemeen vrij mild. Wetenschappers zijn het erover eens dat besmetting met het zikavirus schadelijk kan zijn voor het ongeboren kind. Bij 6% van deze kinderen komen aangeboren neurologische afwijkingen zoals microcefalie voor. Ook kan na een infectie het syndroom van Guillain-Barré ontstaan.

Waar komt het zikavirus voor?

Het zikavirus komt al langer voor in Afrika, Azië en de landen in en rond de Indische Oceaan. In Midden- en Zuid-Amerika, het zuidelijke deel van Noord-Amerika en het Caribisch gebied was in 2015 en 2016 een zeer grote uitbraak van het zikavirus. In 2019 is deze grote uitbraak vrijwel over. Daarmee is het risico om besmet te worden door het zikavirus sterk afgenomen.

In Nederland zijn er tot nu toe alleen importgevallen van zikavirusinfectie bekend. Omdat de gelekoorts- of denguemug (Aedes aegypti) niet van nature voorkomt in Nederland, is de kans op verspreiding van het zikavirus te verwaarlozen.

Half oktober 2018 maakte de WHO World Health Organization (World Health Organization ) bekend te stoppen met het bijhouden van haar landenoverzicht en classificatie van landen waar zikavirus voorkomt. Het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering houdt per land bij waar mensen een verhoogd risico lopen op besmetting met het zikavirus.

Wat zijn de klachten na besmetting met zikavirus?

Een infectie met het zikavirus geeft bij ongeveer 1 op de 5 mensen klachten. Symptomen van zikakoorts ontstaan meestal 3 tot 12 dagen na een beet van een besmette mug. De meeste mensen herstellen binnen een week zonder ernstige problemen.

Klachten die kunnen voorkomen zijn:

• Acute (matige) koorts
• Niet-etterige ontsteking van het oog
• Spier- en gewrichtspijn (vooral van de handen en de voeten, soms gewrichtszwelling)
• Huiduitslag (vaak beginnende in het gezicht en uitspreidend over de rest van het lichaam)
• Minder vaak: hoofdpijn, gebrek aan eetlust, overgeven, diarree en buikpijn

Heel soms komen ernstige klachten voor:

• Afwijkingen bij het ongeboren kind door besmetting met het zikavirus tijdens de zwangerschap. Dit wordt ook wel het congenitaal zikavirussyndroom genoemd. Bij dit syndroom wordt onder andere een hersenafwijking (microcefalie) bij het ongeboren kind beschreven. Ongeveer 6% van deze kinderen ontwikkelden aangeboren afwijkingen.
• Het syndroom van Guillain-Barré. Hiervan is nog onbekend hoe vaak het voorkomt na een zikavirusinfectie, maar dat lijkt vrij zeldzaam te zijn.

Besmetting en preventie zikavirus

Muggen

Het zikavirus wordt overgebracht door bepaalde muggen die in de (sub)tropen veel in en rondom huis voorkomen. De gelekoortsmug of denguemug (Aedes aegypti) is de belangrijkste verspreider van het virus. Deze mug voedt zich voornamelijk met menselijk bloed en steekt van zonsopkomst tot zonsondergang. Dus ook overdag.

Het is belangrijk om overdag en in de vroege avond zorgvuldig muggenwerende maatregelen te nemen in gebieden waar deze mug voorkomt.

• Draag bedekkende kleding (lange mouwen, lange broek)
• Smeer onbedekte huid in met een muggenwerend middel dat DEET diethyltoluamide (diethyltoluamide) bevat. Kinderen jonger dan 2 en zwangere vrouwen mogen alleen producten met maximaal 30% DEET gebruiken. 
• Slaap altijd onder een (geïmpregneerde) klamboe of in een muggenvrije ruimte 

Reizigers vormen een risicogroep voor het krijgen van muggenoverdraagbare ziekten zoals zikavirus, maar ook chikungunya, knokkelkoorts en malaria. Dit geldt in het bijzonder voor zwangere vrouwen en voor vrouwen met een zwangerschapswens. Zij krijgen het advies vóór vertrek informatie over de voorgenomen reis te vragen bij een reizigerskliniek of bij een behandelend arts.  De afweging om wel of niet te reizen kan dan gemaakt worden in het gesprek met de reizigersadviseur. Meer informatie over ziekten op reis staat op de website van het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering.

Seksuele overdracht 

Het zikavirus kan heel soms via seksueel contact worden overgedragen. Het virus is namelijk in het sperma gevonden. De kans om zo besmet te raken met het zikavirus wordt echter als heel klein ingeschat. Omdat het risico op besmetting met het zikavirus door muggen sterk is afgenomen, is de kans op seksuele overdracht nog veel kleiner geworden.

Reisadvies voor zwangere vrouwen en vrouwen met een zwangerschapswens

In landen waar de mug die zikavirus overbrengt voorkomt, kunnen zwangere vrouwen en vrouwen met een zwangerschapswens besmet raken met dit virus. De kans hierop is klein, maar als je besmet raakt kunnen de gevolgen voor de baby ernstig zijn. Uit onderzoek blijkt dat 6% van deze baby’s aangeboren afwijkingen kreeg, zoals microcefalie.

Ga voor de reis naar een reizigersadvies- en vaccinatiebureau voor een persoonlijk advies. Bespreek de afweging om wel of niet op reis te gaan met de reizigersadviseur. Het gaat dan niet alleen over het zikavirus, maar ook over andere (sub)tropische infecties zoals malaria en knokkelkoorts.  Meer informatie over risico’s per land is te vinden op de websites lcr.nl en ggdreisvaccinaties.nl.

Zikavirus-epidemie in Zuid- en Midden-Amerika

In mei 2015 begon een grote uitbraak van het zikavirus in Brazilië. Deze uitbraak verspreidde zich over verschillende landen in Zuid- en Midden-Amerika, inclusief het Caribisch gebied en groeide uit tot een epidemie. In november 2015 kwamen de eerste aanwijzingen dat een infectie met het zikavirus tijdens de zwangerschap schadelijk kon zijn voor het ongeboren kind. Inmiddels is dit wetenschappelijke bewezen.

Vanaf 1 november 2016 is in Nederland een meldingsplicht ingevoerd voor zikavirusinfectie bij zwangerschap en gecompliceerde infecties. Verspreiding van het zikavirus binnen Nederland is onwaarschijnlijk omdat de verantwoordelijke muggen van nature niet in Nederland voorkomen.

Waarom was de uitbraak met het zikavirus in Brazilië ineens zo groot?

Het zikavirus kwam in 2015 voor het eerst in Zuid- en Midden-Amerika terecht. De mug (gelekoortsmug) die dit virus kan verspreiden, was hier in grote aantallen aanwezig. Vóór 2015 was nog niemand in Zuid- en Midden-Amerika besmet geweest met het zikavirus. Niemand had nog weerstand opgebouwd tegen dit virus. Toen het zikavirus eenmaal mensen besmet had, hebben de muggen voor verdere verspreiding gezorgd. De muggen voeden zich namelijk met menselijk bloed. Daardoor ontstond een grote uitbraak van het zikavirus.

In 1947 is het virus voor het eerst aangetoond in Afrika. Daar heeft het virus voor zover bekend nooit tot zulke grote epidemieën geleid. Vanaf 2007 wordt het virus in Micronesië gevonden en vanaf 2013 in Frans-Polynesië.