T.A.M. Hekker Bedwantsen zijn ectoparasieten en voeden zich met bloed. De gewone bedwants, behorend tot de familie van Cimicidae, de Cimex lectularius, voedt zich met mensenbloed. Hieronder wordt het leven van de bedwants beschreven. Het belangrijkste in de behandeling van klachten die door de bedwants worden veroorzaakt, is het opsporen en vervolgens bestrijden van deze plaaggeest, in samenwerking met een gecertificeerde bestrijder.
Infestaties met bedwantsen zijn een toenemend probleem in de gehele wereld. Niet alleen in hotels maar ook in gezondheidszorg-instellingen (1) en bij mensen thuis neemt hun aantal toe. In de Verenigde Staten van Amerika is het aantal meldingen explosief gestegen. Gegevens uit New York City laten een toename van het aantal klachten door ‘bed bugs’ zien van 537 in 2004 tot 10.985 in 2009. (2) Ook in Europa zijn er gegevens over toename. (3) De toename is te wijten aan toenemende resistentie van het insect tegen de gebruikte bestrijdingsmiddelen. De verspreiding vindt plaats door toenemend internationaal reisverkeer.
Bedwantsen
De bedwants (oude naam: wandluizen of weegluizen) is een
ectoparasiet van de mens die al duizenden jaren bekend is. Na de
Tweede Wereldoorlog is hij in gematigde streken door verbeterde
woonomstandigheden zeldzaam geworden. Maar sinds 1995 is het aantal
bedwantsinfestaties wereldwijd aan het toenemen. Infestatie is in
dit verband een betere term om te gebruiken dan infectie omdat,
anders dan bij infectie, de parasiet zich niet in of op de mens
vermenigvuldigt. In Nederland wordt alleen de gewone bedwants,
Cimex lectularius, aangetroffen; in de tropen komt de
C. hemipterus voor. ‘Cimex’ is Latijns voor insect en
‘lectularius’ betekent bed. Bedwantsen heten in het Frans
'punaises'.
Bedwantsen bezoeken hun gastheren alleen ’s nachts voor het nemen
van een, soms omvangrijke bloedmaaltijd.
Levenscyclus bedwants
Volwassen bedwantsen zijn gemiddeld 5 mm lange, roodbruine,
ovaalvormige en, indien niet gevoed, dorso-ventraal platte
insecten, met 3 paar poten, lijkend op linzen of appelpitjes. (Foto
1) Zoals altijd in de parasitologie zijn vrouwtjes groter en ronder
dan mannetjes. (Figuur 1) Ze zijn lichtschuw en houden van warmte.
Ze behoren tot de orde van Hemiptera en hebben steekvormige
monddelen (steeksnuit, stiletto) om bloed te zuigen. Volwassen
exemplaren hebben rudimentaire vleugels, vleugels in de vorm van
leerachtige vulsels bij hun voorpoten (soort schoudervullingen).
Bedwantsen vliegen of springen niet, maar lopen des te harder. De
nymfen (larven) zijn ongeveer 1 mm lang en vuilwit van kleur,
steeds donkerder naarmate ze ouder worden. Zowel volwassen
bedwantsen als nymfen zijn hematofaag: ze hebben bloed nodig van
warmbloedige gastheren. De soorten C. lectularius en
C. hemipterus voeden zich vooral met mensenbloed, evenals
de in de (sub)tropen voorkomende triatominebedwantsen. Deze kunnen
de parasiet Trypanosoma cruzi verspreiden die de ziekte
van Chagas (slaapziekte) veroorzaakt. (4)
Bedwantsen worden aangetrokken door CO2carbon dioxide in de uitgeademde lucht van
mensen, de lichaamswarmte van slapende mensen en bepaalde
geurstoffen.
Het bevruchte vrouwtje legt gedurende 18 weken 5-8 eieren per dag,
die na 4-12 dagen uitkomen, afhankelijk van temperatuur en
luchtvochtigheid. Er zijn 5 nymfestadia. De nymf moet altijd een
bloedmaaltijd hebben gehad om in een volgend stadium te kunnen
komen. Ze doen ongeveer 5-10 minuten over een maaltijd en ze nemen
er meerdere per week. Per keer kan er tot 1,3-2 ml bloed opgezogen
worden. Dat betekent dat ze in lengte 30-50% en in gewicht 150-200%
kunnen toenemen!
Volwassen bedwantsen leven 6-12 maanden en kunnen ver-scheidene
maanden tot wel een jaar zonder eten overleven. Onder optimale
omstandigheden kan de bedwants in 6-8 weken geslachtsrijp zijn.
Maar dit kan ook veel langer duren.
Bij de voortplanting van bedwantsen spreekt men van
'traumatische inseminatie': hoewel het vrouwtje een daartoe
bedoelde opening heeft penetreert het mannetje haar met zijn
voortplantingsorgaan via de intacte buikwand en brengt zijn zaad op
die manier in de vrije buikholte. Ook andere mannetjes en nymfen
worden zo benaderd, waarbij nymfen deze daad vaak niet overleven.
Ter bescherming scheiden nymfen aldehyde-feromonen uit die als
anti-afrodisiacum werken en mannelijke bedwantsen in verwarring
brengen. (5)
Figuur 1 Levenscyclus bedwants
Bedwantsen hebben stinkklieren die een kenmerkende was-achtige, wat zoetige geur produceren. Vuilgele uitwerpselen, eieren of eierschalen, exuviae (= vervelde huid) van bedwantsen zijn te vinden in spleten, naden of kieren in de buurt van bedden, of onder matrassen, in laden, achter het behang, in en achter wandcontactdozen etc. Alhoewel het vinden van dit soort restanten wijst op de aanwezigheid van bedwantsen, is het vinden van een bedwants van doorslaggevende aard. Overal waar een credit card tussen past kunnen bedwantsen ook zitten. Goed zoeken is zeer belangrijk. Speciaal getrainde honden – geurhonden – kunnen ingeschakeld worden via gespecialiseerde bedrijven. (2)
Of bedwantsen in een gematigder klimaat ook ziekteverwekkers kunnen verspreiden is de vraag. Er is aangetoond dat zij drager kunnen zijn van meticillineresistente Staphylococcus aureus (MRSAMethicillin-resistant Staphylococcus aureus), vancomycineresistente Enterococcus faecium (VREvacomicineresistente enterokok) (6), microfilaria, hivhumaan immunodeficientievirus en hepatitis B-virus. In tegenstelling tot wat in het verleden wel is gesuggereerd dat bedwantsen vectoren zouden kunnen zijn van onder meer Yersinea pestis, gelekoortsvirus, Mycobacterium tuberculosis en M. leprae (7), blijken ze geen effectieve vectoren voor ziekte te zijn. (8)
Foto 1 Vrouwtje is groter dan het mannetje, en heeft een groter achterlijf.
Foto 2 Volwassen bedwants (Bron: CDCCenters for Disease Control and Prevention)
Klinische verschijnselen na beet
Over het algemeen ontstaat er na een beet van een parasiet een
ontstekingsreactie of een allergische reactie op componenenten uit
het speeksel van de parasiet. In het speeksel van bedwantsen zitten
verschillende eiwitcomponenten. Deze kunnen omvangrijke allergische
beetreacties over het gehele lichaam veroorzaken, ook op de bedekte
delen van het lichaam. Er wordt vaak gezegd dat de beten in drieën
voorkomen, zogenaamd ‘ontbijt-lunch-diner’- rangschikking, maar
hier is nooit systematisch onderzoek naar gedaan. Vaak zijn de
beten wel lineair of in clusters gerangschikt (9) en worden
omschreven als erythemateuze of urticariële papels.
De allergische reactie treedt op na 1 tot 9 dagen en kan variëren
van kleine, onduidelijk rode plekjes tot de klassieke
bedwants-striemen (‘wheals’), die hevige jeuk veroorzaken. (10) Als
het er veel zijn dan kan een erythemateuze rash of kunnen urticaria
ontstaan, soms zelfs blaarvorming. Als er geen maatregelen genomen
worden kan uiteindelijk bloedarmoede een gevolg zijn.
De bedwants kan door zijn fijne bijtorgaan onopgemerkt bijten.
Tegelijk met speeksel worden een anticoagulans en een
vasodilaterende stof ingespoten. Er wordt ook gesteld dat er een
anestheticum wordt meegespoten, maar dat is nooit aangetoond. (2)
In de differentiële diagnose van een infestatie met bedwantsen
staan scabies, reacties op antibiotica, voedselallergie, urticaria,
muggenbeten, spinnenbeten, Staphylococcus aureus-infectie en
waterpokken. (8, 11)
Beten van bedwantsen zijn overal op te lopen. Meestal heeft men
ergens geslapen waar bedwantsen zich ophielden. Bedwantsen kunnen
ook worden meegenomen via bagage (in koffers, in naden van kleren).
Soms worden ze opgelopen in instellingen in de gezondheidszorg (1),
openbaar vervoer en bioscopen.
Foto 3: Bed bugs fact sheet: levenscyclus Cimex lectularius.
(Bron: Department of Medical Entomology, Westmead, Australië. http://medent.usyd.edu.au/bedbug/)
Bestrijding
Bedwantsen kunnen overal zitten. Ook in instellingen in de gezondheidszorg (1), openbaar vervoer en bioscopen. Meestal heeft men ergens geslapen waar bedwantsen zich ophielden. Ze kunnen ook worden meegenomen in bagage (in koffers, in naden van kleren). Ter bestrijding dient een gecertificeerd bedrijf te worden ingeschakeld. Dit kan via het Kenniscentrum dierplagen (KAD Wageningen). Ga niet zelf met Insect Growth Regulators en insecticiden aan de slag, onder meer vanwege de kans op resistentieontwikkeling en bijwerkingen. Er zijn verschillende methoden om ruimtes en meubels bedwantsvrij te maken: blootstelling aan hitte (≥ 60ºC)of aan koude ( 50ºC). (1) In overleg en afhankelijk van de situatie zal gekozen worden welke methode de meeste kans van slagen heeft.
Foto 4: Een mannelijk exemplaar bezig met gewelddadige seks. Het schild van het vrouwtje is beschadigd rond de inseminatieplek (wikipedia.org).
Zie ook YouTube voor filmpje door Richard Naylor, University of Sheffield. http://www.youtube.com/watch?v=OLaaqX6A3AU
Kieren dienen gedicht te worden met goede kit. Beddengoed en
kleding moet gewassen worden op 60 graden of hoger of gestoomd
worden. Overweeg bij een hevige plaag de vernietiging van
matrassen, bedden en kleding.
Het behandelen van beten van bedwantsen is niet zinvol. Als de
laesies uitgebreid zijn en de jeuk ernstig is kan worden overwogen
om lokaal steroïdencrème voor te schrijven, of eventueel een oraal
antihistaminicum. Secundaire bacteriële infectie kan eventueel met
een antibioticum bestreden worden.
Het beste is te voorkómen dat je gebeten wordt. Er moet zorgvuldig
gezocht worden naar de plaaggeest, eventueel met geurhonden. Het is
niet zinvol om met het licht aan te slapen of insecten-repellents
zoals DEETdiethyltoluamide te gebruiken. (7, 10)
Het meenemen van bedwantsen in bagage wordt voorkomen door koffers
en tassen niet op de grond in de buurt van het bed te zetten, maar
op een rek op enige afstand van muren en bed of in de badkamer op
de tegels of in het bad. Ook is het van belang om bij de aankoop
van tweedehandsspullen op bedwantsen te controleren.
In Norfolk, USAUnited States of America, loopt een studie naar de effecten van orale
behandeling met ivermectine bij mensen die gebeten worden door
bedwantsen. Binnen 3 uur na een maaltijd van bloed met ivermectine
sterft de wants. (12) Het biedt dus geen directe bescherming tegen
de beet. Ivermectine is in Nederland voor deze indicatie niet
geregistreerd.
In de toekomst valt wellicht iets te verwachten van fysische
bestrijdingsmiddelen zoals silicaten waar feromonen aan toegevoegd
zijn. (2) Silicaten absorberen vetten op het cuticle
(chitineskelet) van de bedwants zodat het geen vocht meer kan
vasthouden en sterft door uitdroging.
Rectificatie:
In de alinea over bestrijding zijn enkele onjuistheden vermeld, die in deze html versie zijn aangepast. Hiermee wijkt de tekst op de website af van de tekst in de pdf.
De alinea: Ter bestrijding kan eventueel een insecticide worden gebruikt, hoewel vaak resistentie bestaat tegen carbamaat en pyrethroiden, zoals bijvoorbeeld permetrine, en organofosfaten. Het insecticide moet tenminste 2 keer met een tussenpoze van 4-20 dagen worden gebruikt omdat niet altijd alle eitjes en nymfen in een keer gedood worden. (3) Beter is het een gecertificeerd bedrijf in te schakelen via http://www.bedwantsen-bestrijding.nl/ (OBON = ongedierte-bestrijdingsdienst Nederland.
Is vervangen door: Ter bestrijding dient een gecertificeerd
bedrijf te worden ingeschakeld. Dit kan via het Kenniscentrum
dierplagen (KAD Wageningen). Ga niet zelf met Insect Growth
Regulators en insecticiden aan de slag, onder meer vanwege de kans
op resistentieontwikkeling en bijwerkingen.
Auteur
T.A.M. Hekker, VUmcVrije Universiteit Medisch Centrum Amsterdam, Amsterdam
Correspondentie
T.A.M. Hekker | tam.hekker@vumc.nl
Literatuur
- Munoz-Price LS, Safdar N, Beier JC, Doggett SL. Bed Bugs in Healthcare Settings. Infect Control Hosp Epidemiol. 2012;33:1137-42
- Doggett SL, Dwyer DE, Peňas PF, Russell RC. Bed Bugs; Clinical Relevance and Control Options. Clin Microbiol Rev 2012;25:164-92
- Bernardeschi C., Le Cleach L., Delaunay P., Chosidow O. Bed bug infestation. BMJ 2013;346:f138
- http://dpd.cdc.gov/dpdx/HTML/Bedbugs.htm
- Harraca V, Ryne C, Ignell R. Nymphs of the common bed bug (Cimex lectularius) produce anti-aphrodisiac defence against conspecific males. BMC Biology 2010;121:1-7
- Lowe CFCystic Fibrosis, Romney MG. Bedbugs as vectors for drug-resistant bacteria [letter]. Emerg Infect Dis 2011[http://dx.doi.org/10.3201/eid1706.101978]
- Goddard J and deShazo R. Bed Bugs (Cimex lectularius) and Clinical Consequences of Their Bites. JAMAJournal of the American Medical Association 2009;301:1358-66
- Doggett SL. Bed bugs. What the GPgeneral practitioner needs to know. AFPAcute Flaccid Paralysis. 2009;38:880-4
- Stucki A, Ludwig R. Bedbug bites. NEJMThe New England Journal of Medicine 2008;359:1047
- Studdiford JSJoint Strike Fighter, Conniff KM, Trayes KP, Tully AS. Bedbug Infestation. Website American Family Physician 2012 www.aafp.org/afp:653-658
- Huntington MK. When bed bugs bite. J Family Practice 2012;61:384-388
- Sheele JMJoint meeting, Anderson JF, Tran T., Teng A, Byers PA, Ravi B, Sonenshine DE. Cimex lectularius (bed bug) morbidity and mortality after exposure to the drug ivermectin. Abstract at the Annual Meeting Am Soc Trop Med and Hyg, Nov 12th, 2012