De Schiphorst is een verpleeghuis voor gespecialiseerde zorg aan (jonge) mensen met dementie. De oude locatie van de Schiphorst (Noorderboog) was een volledig gesloten gebouw met 4 afdelingen van 40 cliënten, waar cliënten woonden op 3-4 persoonskamers. In de nieuwbouw is sprake van vijf losstaande gebouwen opgedeeld in kleine groepen van 8 bewoners, die hun eigen appartementen hebben. 

Bij het opzetten van de nieuwbouw zijn zowel de gebouwen aangepast, als de binnenruimte en het interieur. De aanpak is als volgt:

• Alle bewoners hebben een groot, eigen appartement met eigen sanitair. Hier vinden alleen de ‘normale’ dagelijkse activiteiten plaats, zoals koffiedrinken, de krant lezen etc. Alle andere activiteiten vinden buiten of in het hoofdgebouw plaats. Hierdoor worden bewoners gestimuleerd naar buiten te gaan en te bewegen om bij een activiteit te komen. Elk appartement heeft een eigen voordeur. Sommige bewoners hebben eigen naambordjes van huis op de deur.
• Er is een koppelbed aanwezig, waardoor het mogelijk is dat de partner van een bewoner blijft slapen als dit toegevoegde waarde heeft.
• Rondom de gebouwen is een grote beleeftuin aangelegd, die uitnodigt tot bewegen. Zo is er een jeu de boules baan waar bewoners gebruik van kunnen maken. Er zijn loopbruggen met ongelijke leggers, spellen voor coördinatie van de vingers, een grote sjoelbak voor buiten en een rolstoel- en handfiets. Verder is er een knikkerbak, een boter-kaas-en-eieren spel en zijn er kleurschijven in de tuin. Ook is er een moestuin waarin bewoners werken en een dierenverblijf waar bewoners actief in meedraaien.
• Elk gebouw heeft eigen patio, die uitkomt in huiskamer. Dan zien bewoners wat voor weer het is buiten en worden mensen naar de werkelijkheid gehaald.
• Er is veel daglicht in de gebouwen door de vele grote ramen. In de plafonds zijn systemen aangebracht voor geluiddemping.
• Er is gebruik gemaakt van zachte, vriendelijke kleuren om de prikkels die gedragsproblematiek veroorzaken te verminderen. Iedere huiskamer heeft zijn eigen kleur, zodat bewoners dit herkennen. De benedenverdieping van de gebouwen hebben groene vloeren (in het kader van gras, grond, aarde) en boven zijn de vloeren blauw (in het kader van de lucht).
• Elk gebouw heeft een ander uitzicht. Bewoners die prikkels kunnen verdragen en houden van reuring kijken uit op een weg. De drie andere gebouwen kijken uit op het Reestdal (met veel groen, koeien in het land etc.). Dit kan de keuze zijn voor iemand die van rust en natuur houdt.
• In elk gebouw staat een hometrainer met een interactieve fietsroute, waardoor bewoners binnen kunnen fietsen door een omgeving die zij kennen van vroeger. Dit leidt tot herkenningspunten en tot gespreksstof.

In de gehele aanpak is het uitgangspunt dat de regie bij de cliënt ligt.

Het doel van de nieuwbouw en inrichting is het bevorderen van het welzijn van de cliënten en medewerkers.

Het gebouw is met name gericht op de bewoners en medewerkers die er dagelijks gebruik van maken, maar ook voor bezoekers.

Literatuuronderzoek

In de aanpak zitten meerdere elementen die volgens het Wat Werkt Dossier Natuur en/of Architectuur werken of waarschijnlijk werken, waaronder:

• Uitzicht op de natuur heeft een positief effect op gezondheid en welzijn van patiënten en zorgpersoneel (1, 2).
• Daglicht en helder kunstlicht hebben een positief effect op gezondheid en welzijn van zowel patiënten als personeel* (1).
• Het gebruik van geluidsreducerende materialen heeft een positief effect op het welzijn van zowel patiënten als personeel* (1).
• Een groene omgeving (zoals tuin, dakterras, bos) in een verpleeghuis voor mensen met dementie kan de mentale gezondheid van de inwoners bevorderen. Daarbij gaat het om een vermindering van agitatie, een positievere stemming en een verbeterde kwaliteit van leven (2).

* Onderzocht in een andere setting dan van het huidige voorbeeld

Overzicht literatuur

1. Wat Werkt Dossier Architectuur
2. Wat Werkt Dossier Natuur
3. Herweijer, 2016

Eigen onderzoek

Er is geen eigen onderzoek gedaan naar de effecten van de nieuwbouw. Wel sluiten familieleden aan bij multidisciplinaire overleggen. Zij geven aan dat er meer tevredenheid is en dus ook meer welzijn bij cliënten.

• De groenten uit de moestuin worden gebruikt in de maaltijden. Hierdoor hoeft er minder te worden besteld en zijn het aantal voedselkilometers lager. 
• De overige producten komen van leveranciers uit de regio Meppel. Ook hierdoor wordt het aantal voedselkilometers laag gehouden.
• Etensresten, groenteschillen, etc. dienen als voer voor de dieren. Hierdoor is minder voedselverspilling.
• Het dak is belegd met zonnepanelen, waarmee 50% van het gebouw wordt voorzien van energie. Dit draagt bij aan CO2 carbon dioxide (carbon dioxide) reductie.
• De hulpmiddelen binnen het gebouw zijn, waar dat kan, hergebruikt in het nieuwe gebouw.

Randvoorwaarden

• Doordat de omgeving en het gebouw verandert, wordt men uitgedaagd om anders te gaan denken. Het is belangrijk om gaandeweg te kijken wat er nodig is en wat de wensen van medewerkers zijn. 
• Het is geen gelopen race. Het is belangrijk om ideeën van onderaf op te bouwen en medewerkers te betrekken bij elke keuze die wordt gemaakt. Zo ontstaat veel groteren betrokkenheid en ontstaat minder weerstand. Het is ook belangrijk om met hen in gesprek te blijven zodat ze gehoord worden.

Succesfactoren

• Het gebouw is ruim opgezet en bewoners zijn veel in de buitenlucht. De Schiphorst ligt in een landelijke omgeving. De kleinschalige opzet, het bruisende hoofdgebouw met veel ruimte voor activiteiten en expertise in de nabijheid zorgt voor het succes.
• Er wordt vanuit de bewoners gedacht. De regie ligt bij de bewoners en de medewerkers denken vanuit hun wensen. Daar sluit het gebouw bij aan.

Leerpunten

• De Schiphorst is continu lerende. Zo werd eerst gewerkt vanuit het gedachtegoed dat van bovenaf alles werd georganiseerd en ingepland voor medewerkers. Maar het werkt beter als iedereen zelf verantwoordelijk is.
• Ten opzichte van de appartementen zijn de gemeenschappelijke huiskamers relatief aan de kleine kant.