In dit verhaal belichten we op twee manieren hoe handhaving op de coronamaatregelen vorm heeft gekregen. We spraken met handhavingsregisseur Maarten van Rijn en boa Sander de Vries over hun vak in coronatijd in gemeente De Ronde Venen en Vijfheerenlanden. Vanuit gemeente 's-Hertogenbosch lichten Rob Berentsen (teamleider boa's), Nathalie Dielissen en Joran van Geffen (projectleider en lid projectgroep van festival De Bossche Zomer) toe hoe tijdens het acht weken lange stadsfestival is omgegaan met het handhaven van de coronamaatregelen.

Grip houden op de maatregelen

De persconferentie op 15 maart 2020 over de coronamaatregelen markeerde voor boa’s het startpunt van een intensieve tijd om hun vak uit te oefenen. Handhavingsregisseur Maarten van Rijn: "We werden in het begin overvallen door de hectiek; er stroomde een enorme hoeveelheid informatie van alle kanten binnen. Om de impact van de coronamaatregelen op onze werkzaamheden goed af te stemmen, vond er al snel twee keer per week een handhaversoverleg plaats. Bij dit overleg sloten onder andere mensen van de afdeling Openbare Orde en Veiligheid, een APV'er (Algemene Plaatselijke Verordening), juristen en boa’s zelf aan." Om grip te houden op de veranderende situatie werd er voor de boa’s steeds een schema gemaakt met de maatregelen die op dat moment geldig waren waar ze op moesten handhaven.

Dit schema kwam ook goed van pas in het uitleggen van de maatregelen aan burgers. Maarten: "Zowel tijdens de lockdowns als bij versoepelingen merkten we dat boa’s niet alleen werden gezien als handhavers, maar ook als vraagbaak. Wij hebben vaak vlak na een persconferentie geholpen met het verduidelijken van de aangekondigde maatregelen, bijvoorbeeld aan ondernemers in de horeca of detailhandel."

Samen handhaaf je beter

"Al snel merkten we dat we beter samen met andere partijen konden optrekken dan alleen te werken", vertelt Maarten. "Tijdens de eerste lockdown vormden we met politie, toezichthouders en jongerenwerkers een gezamenlijke appgroep, waarin we informatie konden uitwisselen." Maarten is blij met de intensivering van de samenwerking: "Dit nauwe contact is door de crisis ontstaan, maar als bijeffect is er ook veel beter zicht gekomen op jongeren die bepaald probleemgedrag vertonen en extra aandacht nodig hebben."

Een voorbeeld van een succesvolle corona-interventie die uit dit contact is ontstaan, is de gele kaartenactie binnen de gemeente De Ronde Venen. Jongeren die zich niet aan de coronamaatregelen hielden, kregen eerst een gele kaart in plaats van een boete. Daarnaast werden ouders ook geïnformeerd over het feit dat hun zoon of dochter een gele kaart had ontvangen. Met name dit contact met de ouders bleek effectief te zijn qua naleving van de coronamaatregelen bij jongeren; vaders en moeders werden alert op het gedrag van hun pubers gemaakt en stelden vervolgens zelf grenzen. 

Een andere samenwerking die heel goed heeft uitgepakt in coronatijd, is de bundeling van krachten tussen de gemeente De Ronde Venen met MBO middelbaar beroepsonderwijs (middelbaar beroepsonderwijs) Rijnland. Studenten die in de pandemie moeilijk aan stageplekken konden komen, konden onder het mentorschap van Maarten terecht als boa in opleiding. "Dit leverde een win-winsituatie op: de MBO-studenten konden ervaring opdoen in het veld en tegelijkertijd ondersteunden ze ons bij het toezien op de naleving van de coronamaatregelen."

Eigen veiligheid eerst

Eén van deze studenten, Sander de Vries, is inmiddels als volwaardige boa aan de slag bij De Ronde Venen. Hij heeft in coronatijd heftige dingen meegemaakt. "Soms kreeg ik een enorme grote mond terug als ik mensen op de coronamaatregelen wees", vertelt hij. "Ik sprak een keer iemand aan bij een tankstation op het feit dat hij geen mondkapje droeg. Deze meneer ging vervolgens scheldend en tierend tegen mij tekeer, terwijl ik hem alleen een waarschuwing gaf. We merkten echt dat mensen een korter lontje hadden dan normaal."

Maarten heeft een duidelijk verschil gemerkt in reacties van burgers tussen de eerste en de tweede lockdown. "Tijdens de eerste lockdown heerste er nog een gevoel van 'samen tegen corona'. Men had meer begrip voor de maatregelen en er was een betere naleving." Nadat mensen in de zomer van een periode van meer vrijheden konden genieten, was het zwaar om deze weer in te moeten leveren tijdens de tweede lockdown. "De toon en houding ten opzichte van de boa’s werd in de loop van tijd minder constructief." 

Rob Berentsen kreeg van zijn team in 's-Hertogenbosch ook signalen over toegenomen agressie van het publiek naar boa’s: "We hebben een medewerker gehad die dermate is bedreigd, dat hij hier mentaal flink last van heeft gehad. We bieden in zo’n situatie altijd psychische ondersteuning en maken de gebeurtenis bespreekbaar binnen de groep. Ik denk dat dit al veel goed doet in de verwerking."

Handhaven en hulpverlenen

Naast handhavers zijn boa’s ook hulpverleners, wat soms complexe situaties opleverde in coronatijd. Maarten: "In de gemeente Vijfheerenlanden is het voorgekomen dat een boa, die op pad was met een stagiair, een melding kreeg dat er sprake was van een persoon in levensgevaar waarbij reanimatie nodig was. Op het moment dat zij ter plaatse waren en eerste hulp verleenden bij het slachtoffer, bleek dat personen in dat gezin met corona besmet waren. In de stress van het moment was het verwarrend en moeilijk om een acute afweging te maken tussen de eigen veiligheid en de noodsituatie waarin levensreddende hulp nodig is." Impactvolle gebeurtenissen worden achteraf besproken in het handhaversoverleg. Maarten: "Het is belangrijk om het samen te hebben over de incidenten die je meemaakt, hierop te reflecteren en lessen te trekken."

"Door corona is het veel duidelijker geworden dat we echt niet alleen parkeerboetes uitschrijven, maar dat een boa meerdere rollen vervult en breed kan worden ingezet", vertelt Rob. "Er is een lange weg afgelegd tussen de stadswacht van toen en de boa van nu. Het is goed dat het veel zichtbaarder is geworden in de maatschappij wat een boa allemaal kan en doet."

Dialoog in plaats van boetes

Een ingrijpende en ingewikkelde maatregel als gevolg van corona was de lange sluitingsperiode van winkels en horecagelegenheden; voor burgers, maar ook voor handhavers. Maarten: "Natuurlijk was het in de eerste plaats voor de ondernemers zelf het zwaarst, maar ook voor boa’s was het best moeilijk om deze groep, waar zoveel van de 'coronaklappen' zijn gevallen, steeds maar weer te moeten aanspreken dat er (nog) minder kon in verband met aangescherpte maatregelen." 

Uiteindelijk bleek het aangaan van de dialoog met de getroffen partijen in veel gevallen betere resultaten te geven dan het uitdelen van boetes. Maarten: "Met name het bieden van ondersteuning om te helpen alles veilig te regelen was effectief. Het meebewegen van de gemeente zelf was hierin belangrijk, bijvoorbeeld dat er grotere terrassen dan normaal werden toegestaan zodra dit vanuit de coronamaatregelen weer kon." Hoe de horeca zelf georganiseerd was binnen een gemeente bleek eveneens een factor. Rob: "In 's-Hertogenbosch was het 'Accountmanagement Economische Zaken' (een afdeling met o.a. contactpersonen tussen ondernemers en de gemeente) het eerste aanspreekpunt voor zowel de boa’s als de horeca. Via deze weg hebben boa’s en de horeca veel preventieve gesprekken kunnen voeren over de maatregelen. Zo hebben we de verantwoordelijkheid voor de veiligheid met elkaar kunnen delen en waren er minder boetes nodig."

Handhaven tijdens De Bossche Zomer

De Bossche Zomer

Ook op andere gebieden in 's-Hertogenbosch delen ze de ervaring dat het aangaan van de dialoog een beter resultaat kan opleveren dan optreden en boetes uitdelen. Daar hoeven boa’s niet altijd aan te pas te komen. Vooroverleg en een goede onderlinge samenwerking tussen gemeente, ondernemers en burgers was hierin cruciaal. Dit kwam mooi naar voren gedurende De Bossche Zomer – een initiatief waarin verspreid over de stad evenementen voor en door bewoners werden georganiseerd. Nathalie Dielissen, intern projectleider van De Bossche Zomer, licht toe: "Al vroeg in de coronapandemie ging de gemeente met ondernemers en bewoners in gesprek om het te hebben over de vraag 'Wat moeten we nu met de stad, nu veel inwoners niet op vakantie kunnen?' Toen is het idee van De Bossche Zomer geboren." 

Gemeente 's-Hertogenbosch faciliteerde een vlotte organisatie van grootschalige en kleinschalige activiteiten in de openbare ruimte door een snelloket voor evenementvergunningen op te zetten. "Via dat loket werden activiteiten vaak al binnen twee weken getoetst op onder andere haalbaarheid en veiligheid, terwijl voor dat proces normaal gesproken acht weken staat", vertelt Joran van Geffen, die lid is van de interne projectgroep De Bossche Zomer. Nathalie vult aan: "In het interne projectteam kon men op elkaars expertise bouwen, of dat nu op het gebied van communicatie, vergunningen of veiligheid was. Hierdoor kon er snel worden geschakeld naar de deelnemende ondernemers aan De Bossche Zomer. Doordat er snel en eenduidig vanuit de gemeente uitleg kon worden gegeven over wat nodig was om een activiteit te kunnen laten doorgaan, is er goed contact ontstaan met ondernemers. Het was voor hen steeds duidelijk waar ze aan toe waren." 

Deze efficiënte samenwerking wierp vervolgens ook weer zijn vruchten af tijdens de festiviteiten van De Bossche Zomer. De naleving van de maatregelen werd steekproefsgewijs gecontroleerd door een evenementencoördinator (de contactpersoon voor het evenement vanuit de gemeente). "Mensen werden vanuit de organisatie actief aangesproken op het houden van voldoende afstand," vertelt Joran. "Ook bij ondernemers die deelnamen aan De Bossche Zomer onderling was er sprake van sociale controle en hielp men elkaar herinneren aan de maatregelen.

De Bossche Zomer

Zelfsturing

Natuurlijk ging het ook wel eens mis; we zagen bijvoorbeeld een keer op social media foto’s van een evenement waar mensen tegen de maatregelen in te dicht bij elkaar gingen staan en dansen. Maar dan reageerden bezoekers daarover naar elkaar in de trant van 'Hé, houd je aan de maatregelen, want als jullie het verpesten dan mogen wij ook niet meer!’ Zo ontstond een zelfsturend mechanisme, waarbij men er gezamenlijk belang bij had dat het evenement een succes werd en een goede naleving van de coronamaatregelen hier onderdeel van was." Rob beaamt dat de boa’s nauwelijks ingezet hoefden te worden tijdens De Bossche Zomer evenementen. "Daardoor konden wij ons concentreren op andere gebieden, bijvoorbeeld de binnenstad en recreatieplassen, waar wel regelmatig sprake was van onveilige groepsvorming."