Het Muziekgezelschap Wittenburg bestaat al meer dan 80 jaar en kent een sterke traditie. Haar naam en oorsprong ontleent het gezelschap aan het eiland Wittenburg in Amsterdam. Het gezelschap van de vereniging bestaat uit ongeveer 25 mensen, de meesten 55-plussers. Het gaat om een hecht gezelschap. Door corona is samen repeteren en muziek maken ineens niet meer vanzelfsprekend.
De interviews zijn afgenomen in november, december 2020 en januari 2021.
Samen muziek maken
Het muziekgezelschap was van oorsprong een fanfare en tamboergroep die muziek in de straten op de Oostelijke eilanden van Amsterdam bracht. “De straat op en muziek naar de mensen brengen, daar gaat het om", stelt Wilma Strik, voorzitter van Muziekgezelschap Wittenburg (MGW) en een van de orkestleden. Inmiddels is het gezelschap getransformeerd in een harmonieorkest met een gevarieerd repertoire. De mensen die bij deze vereniging zijn aangesloten doen dat vanwege het ‘samen muziek maken met een mooi resultaat’. Wilma: "Een praatje en de gezelligheid zijn bijkomende redenen om bij MGW te spelen." Het gezelschap laat zich graag uitnodigen om straatfeesten en openingen muzikaal te begeleiden en geeft bijvoorbeeld ook kerst- en nieuwjaarsconcerten in de Oosterkerk.
De Koninklijke Nederlandse Muziekorganisatie (KNMO) is de landelijke belangenorganisatie voor amateurmuziek. Het jaarverslag (2019) meldt ruim 2400 aangesloten muziekverenigingen vanuit de KNMO-bonden, de Nederlandse Organisatie voor Accordeon en Mondharmonica (NOAM) en de Federatie Amateur Symfonie- en Strijkorkesten (FASO). In totaal zijn er zo’n 120.000 amateurmusici actief binnen deze muziekgezelschappen.
Naast de beperkingen voor repetities maakt de komst van corona ook dat veel optredens en concerten niet door kunnen gaan. In een opiniestuk op de website van de KNMO wordt opgeroepen de pijlen te blijven richten op de toekomst om als culturele sector te kunnen overleven. Gesteld wordt dat veel orkesten deze periode gebruiken om onder de leden te inventariseren wat de persoonlijke en gezamenlijke ambities voor de toekomst zijn.
En toen kwam corona
Door corona heeft de helft van het gezelschap ervoor gekozen niet meer naar de repetities te komen, door hun eigen kwetsbare gezondheid of die van een naaste. Ze zijn angstig of 'vinden het niet meer zo leuk'. Hierdoor zijn ze vaak nog maar met z’n elven bij het repeteren, tien vrouwen en één man. "Door de maatregelen is het wat minder gezellig. Evengoed blijft het samen muziek maken voorop staan en vinden degenen die er zijn nog steeds veel voldoening in het samenspel."
Maatregelen
Omdat er in het buurthuis van de welzijnsstichting gerepeteerd wordt, heeft het gezelschap eigenlijk met twee protocollen te maken. Die van welzijn en die van de brancheorganisatie Koninklijke Nederlandse Muziek Organisatie (KNMO). Het protocol van de KNMO is het strengst, al doet de organisatie vooral ook een beroep op het gezond verstand en de eigen verantwoordelijkheid van musici: iedereen neemt zijn eigen muziekstandaard mee, je mag niet van je plek af zonder (niet-medisch) mondkapje, alle stoelen zijn opgesteld op 1,5 meter afstand (voor blaasinstrumenten wordt 2 meter 'radiaal' aangehouden), de ruimte moet goed geventileerd worden en er is geen koffie en thee meer in de pauze. Iedereen neemt zijn eigen flesje water mee. Al vanaf het begin is er heel duidelijk over de maatregelen gecommuniceerd naar de leden, zodat ieders veiligheid en gezondheid gewaarborgd kan worden. Het bestuur heeft daarbij aangegeven: "Als het toch niet goed gaat of we voelen ons er niet meer fijn bij, dan stoppen we met repeteren."
VirMus doet wetenschappelijk literatuuronderzoek naar de overdracht van het coronavirus door blazers en zangers. Het doel van VirMus is musici in het coronatijdperk wetenschappelijk onderbouwde informatie te bieden over het risico van de verspreiding van het virus tijdens het musiceren. VirMus is dit onderzoeksproject gestart op initiatief van het Rotterdams Philharmonisch Orkest (RPhO) en wordt ondersteund door de grote Nederlandse orkest- en korenorganisaties (Residentie Orkest/VvNO, Koornetwerk Nederland, Koninklijk Conservatorium, KNMO en Koor van de Nationale Opera).
Het project wordt uitgevoerd door de Technische Universiteit Delft (TU (Technische Universiteit) Delft). Op de site wordt onder meer verwezen naar onderzoek door studenten Industrieel Ontwerp aan de TU Delft. Zij onderzoeken of er producten ontwikkeld kunnen worden die zangers en instrumentalisten beschermen tegen de overdracht van COVID-19. Het team werkt aan vijf verschillende ideeën: gezichtsmaskers, virusdodende materialen, luchtstroommaximalisatie, hekken of cabines en elektromagnetica.
Klein maar fijn
Omdat ze nu met zo’n kleine club zijn is het voor de mensen die er wel zijn zelfs makkelijker geworden om zich aan de maatregelen te houden: ze maken de instrumenten op hun eigen stoel schoon en iedereen kan gewoon door één deur naar binnen en buiten zonder elkaar in de weg te lopen. Ook is het veel makkelijker geworden om zich aan de 2 meter afstand te houden die nodig is omdat er ook blaasinstrumenten in het gezelschap meespelen.
Eigen verantwoordelijkheid
Ook bij het gezelschap Wittenburg wordt een groot beroep gedaan op eenieders verantwoordelijkheid: als je zelf of iemand in je huishouden klachten heeft, blijf dan thuis. Het bestuur voelt zich verantwoordelijk voor het naleven van de maatregelen en het duidelijk uitzetten van deze maatregelen. Wilma: "Echt iedereen houdt zich eraan. Dat geeft een fijn gevoel. En er is ook nog niemand ziek geworden van het gezelschap. Het heeft ook wel iets knus om zo’n kleine groep iedere week te ontmoeten. We hebben begrip voor ieders positie en keuze."
Verbinding houden
Om met alle leden de verbinding te houden stuurt het bestuur regelmatig een mail naar alle leden. Om de maatregelen duidelijk te maken, te stimuleren om ook thuis te blijven spelen, maar ook om te vragen hoe het met iedereen is. Diegenen die nog niet durven of willen komen proberen ze te stimuleren om toch een keer te komen kijken, want "anders wordt de drempel alleen maar groter." Een aantal gaf al aan dat ze nog een tijdje willen afwachten hoe het gaat. Nu de repetities voor de komende weken sowieso zijn afgelast, is dat ook even niet meer aan de orde.
Wel of geen kerstconcert?
Wat wel erg jammer wordt gevonden is dat het jaarlijkse kerstconcert dit jaar niet door kan gaan. Al hebben andere muziekverenigingen in het land daar wel wat op gevonden. Petra van der Aart van de KNMO: “Op de site van de KNMO is te zien hoe verschillende orkesten voor de kerst op 1,5 meter afstand uiteindelijk toch een gezamenlijk kerstgroet ten gehore brachten.” Volgens Petra hebben de gezelschappen voortvarend gewerkt en de stukken al voor de derde lockdown opgenomen. En soms gaat het om achteraf gecompileerde 'samenspel'-filmpjes.
Tips & tricks
Gedurende de hele coronatijd heeft de KNMO de 2400 aangesloten verenigingen en 120.000 leden met advies te woord gestaan. Petra: “De KNMO heeft een speciale coronapagina ingericht, waar ze na elke persconferentie zo snel mogelijk de meest actuele informatie en mogelijkheden voor de sector publiceert. Daar zijn naast het officiële protocol ook tips & tricks te vinden wat er voor verenigingen mogelijk is. Ook op hun nieuws- en informatieplatform Klankwijzer staan veel suggesties om samen toch muziek te blijven maken.” Zo werd er bijvoorbeeld een online solisten- en samenspeelwedstrijd georganiseerd. Hier is ook een op maat gemaakte coronaroutekaart (red. zie hiernaast, klik op de afbeelding voor een vergroting) te vinden die een muziekgezelschap speciaal voor hun amateurmusici uitbracht om de muzikanten perspectief te geven.
Hoezo online?
Online repeteren is geen optie voor de leden van Wittenburg. Wilma: “Omdat je niet gelijk kunt afstemmen. Het geluid loopt dan niet synchroon. Door de wat oudere doelgroep is ook lang niet iedereen begaan met online meetings." Ook andere muziekgezelschappen lopen hier tegenaan. "De Bond van Amsterdamse Amateur Muziekverenigingen (BAAM) bestond in 2020 100 jaar en in plaats van een jubileumdag gaven ze een online receptie via Zoom, maar daar was weinig animo voor.“
Uit dit voorbeeld blijkt dat veel (met name oudere) amateurmusici niet naar repetities komen vanwege de eigen kwetsbare gezondheid of die van een naaste. Online musiceren kent veel belemmeringen, bovendien heeft niet iedereen de behoefte aan of vaardigheden voor digitaal contact. De Muzikanten Corona Monitor 2020 vroeg tijdens de eerste lockdown zo’n 100 amateurmusici uit verschillende muziekgezelschappen door het hele land: hoe digitaal zijn de orkesten en muzikanten van Nederland?
Hoewel het samen musiceren op afstand als onmogelijk werd ervaren door de vertraging tijdens het spelen, gaf 77% van de musici aan wel contact te hebben gehouden door middel van online meetings. De meeste muzikanten waren positief over het feit dat ze op deze manier toch nog onderling verbonden waren. Online activiteiten waren onder meer gericht op sociaal contact (quiz of bijpraten), vergaderingen, partituurbesprekingen, meewerken aan een samenspeelvideo of workshops (muziektheorie, ademhalingstechnieken). Van de musici die elkaar niet online zagen, bleek een groot deel minder thuis te musiceren.
Veel musici missen het samenspelen enorm, veel van hen missen hierdoor de sociale verbinding met hun muziekgezelschap. Een poll van Klankwijzer onder bijna 1000 amateurmusici laat zien dat de coronacrisis musici meer bewust heeft gemaakt van de sociale waarde van het samen muziek maken.
Positief blijven en muziek maken
De hoofdboodschap van het bestuur naar de leden: "We willen laten zien dat we positief blijven en dat we muziek willen maken. En dat iedereen welkom is. De vrijheid en mogelijkheid is er. Maar je bepaalt zelf of je er gebruik van wil maken."
Met dank aan
Met dank aan:
Wilma Strik (bestuur van de MGW), Petra van der Aart (KNMO) en Arnold van Workum (BAAM)
De interviews zijn afgenomen in november, december 2020 en januari 2021.