Gedragswetenschappen

De WHO geeft gedragswetenschappen een belangrijke plaats in de bestrijding van pandemieën, naast andere essentiële expertise zoals virologie, epidemiologie, en geneeskunde. In lijn daarmee zet het RIVMRijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu wetenschappelijke kennis en expertise over gedrag op gecoördineerde wijze in bij de bestrijding van de coronapandemie. Een speciale coronagedragsunit bundelt, kanaliseert en maakt expertise direct beschikbaar om beleid en overheidscommunicatie (landelijk en regionaal) te informeren en te ondersteunen. Op deze manier benut het RIVM de kennis en expertise rondom gedrag, psychologie en gezondheid die Nederland rijk is.

Communicatie en beleidsmaatregelen

Het onderzoek richt zich op de impact van communicatie en beleid tijdens de pandemie op kennis, houding, gedrag en kijkt daarbij tevens naar de omgeving waarin preventief gedrag verwacht wordt. Tevens wordt onderzocht hoe de bevolking ervoor staat (fysiek, psychisch en sociaal) en hoe dat zich ontwikkelt door de tijd onder invloed van corona en COVID-19. Hierbij verkent het RIVM ook de effecten van beleidsmaatregelen op psychologie, gedrag en maatschappij op langere termijn. Denk aan eenzaamheid, leefstijl, maar ook mentale gezondheid en drugs- en alcoholgebruik.

Het onderzoek kent verschillende onderdelen

• Literatuuronderzoek
  Wat is de laatste stand van de wetenschap in binnen- en buitenland? Actuele gedragswetenschappelijke literatuur wordt gescand om nieuwe inzichten snel toe te kunnen passen.
• Vragenlijstonderzoek
  - RIVM en GGDGemeentelijke Gezondheidsdienst GHORGeneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio Nederland voeren samen met GGD’en een groot vragenlijstonderzoek uit onder de algemene bevolking. In dit onderzoek worden vragen gesteld over onder andere preventieve gedragsmaatregelen, fysiek, sociaal en mentaal welbevinden en informatiekanalen. Dit onderzoek wordt gedurende de pandemie met een interval van een beperkt aantal weken herhaald.
  - RIVM en NivelNederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg doen samen onderzoek naar hoe mensen in Nederland de coronacrisis beleven en hoe zij hierop reageren. 
• Interviews
  Interviews worden gehouden om resultaten van de vragenlijst beter te kunnen begrijpen en ook om inzichten op te halen bij groepen die met de vragenlijst niet goed worden bereikt
• Monitoring sociale media 
  Welke sentimenten en meningen over gedragsmaatregelen spelen de boventoon op sociale media? En wat kunnen we hiervan leren met oog op verbetering van beleid en communicatie?
• Snel verdiepend onderzoek
  Op een specifiek onderdeel kan ook gericht snel onderzoek worden uitgevoerd, waarbij de onderzoeksmethoden worden gekozen passend bij de vraag en mogelijkheden. Zo hebben we in mei ons verdiept in zelf-testen. Dit was voordat de test-straten per 1 juni open gingen voor het brede publiek.  Ook is eind mei / begin juni een kleine studie uitgevoerd door het NSCR  naar vrijwillig mondkapjesgebruik in Amsterdam  met behulp van CCTV beelden.  
• Kennisintegratie
  Inzichten uit de literatuur, uit nieuw onderzoek en expertise van partnerorganisaties wordt samengebracht om te komen tot waardevolle kennis voor preventief gedrag en gezondheid. Leefstijladvies voor thuis is een van de producten die via kennisintegratie tot stand is gekomen. Net zoals de notitie (van 25 juni 2020), de webinar (van 9 juli 2020) over jongeren in de 1,5m samenleving, en de analyse 'Thuisblijven, testen en quarantine' van 14 juli 2020.

Organisatie

Het gedragswetenschappelijk onderzoek vanuit het RIVM wordt ten tijde van corona gecoördineerd door een kernteam. Dit team bestaat uit drDoctor . Mariken Leurs,  prof.dr. Marijn de Bruin, dr. Reint Jan Renes, drs. Sandra Kengna Kamga Mobou (secretaris) en drs. Margriet Melis.
De uitvoering vindt plaats door gedragsexperts van het RIVM. Dit zijn overwegend sociaalwetenschappers en gedragswetenschappers. Zij worden aangevuld met onderzoeks- en communicatie-experts van binnen en buiten het RIVM.
Zij worden waar nodig bijgestaan door een tijdelijke Wetenschappelijke adviesraad Corona Gedragsunit. De leden zijn allemaal hoogleraar en niet verbonden aan het RIVM.

Documenten

De Corona Gedragsunit werkt vanuit een Basisdocument preventiegedrag en welzijn. Hierin staat onder meer het theoretisch kader, van waaruit vraagstukken worden bekeken. Daarnaast vormt de recente literatuur over relevant corona-onderzoek een belangrijke bron voor de onderzoekers in de Gedragsunit. Tot slot is er een praktisch stappenplan voor het systematisch en pragmatisch uitwerken van overheidscommunicatie en gedragsadviezen ter preventie van COVID-19. Bij het stappenplan hoort ook een samenvatting met een schematische uitwerking van drie voorbeelden.

Periodiek verschijnt er een actuele update, waarin recente onderzoeksopbrengsten beknopt worden samengevat. De meest recente versie is van 31 juli 2020.