Symona Bout is gespecialiseerd kinderverpleegkundige bij het Groene Hart Ziekenhuis in Gouda. Hanne de Ruiter is werkzaam als hbo hoger beroepsonderwijs (hoger beroepsonderwijs)-verpleegkundige afdeling Urologie bij het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein. Ellen is werkzaam als regieverpleegkundige en praktijkopleider in een ziekenhuis in het midden van het land.  

Wie durft het aan? 

Symona blikt terug op het voorjaar van 2020 toen duidelijk werd dat corona zijn tol ging eisen: "Teamleiders vanuit allerlei afdelingen kregen de opdracht: lever zoveel 'fte' aan de corona-afdeling. Ga er maar aan staan." Gelukkig had zij een hele fijne teamleider die open het gesprek aanging. Symona besloot om zich aan te melden, ook omdat er collega’s waren die het toen echt niet aandurfden. Symona, met al haar jaren ervaring, vond het zelf eerlijk gezegd ook best spannend. Niet alleen vanwege de heftigheid van het ziektebeeld, maar ook het werken op een afdeling die je niet gewend bent, met nieuwe collega’s.

Tijdens de eerste golf werd ze ingezet als buddy om allerlei hand-en-spandiensten te verrichten. "Het was nog meer aanpoten dan normaal", vertelt Symona. "Je bent enorm op elkaar aangewezen en je hebt elkaar echt nodig. Bij zo’n nieuwe corona-afdeling, waar je met elkaar induikt, moet je alles eerst aftasten. Het was voor ons echt overleven."

Van overspannen naar coronabestrijding 

Intussen voerde Hanne haar eigen strijd. "Doordat ik overspannen was, zat ik in de Ziektewet. Toen ik weer aan het werk ging, werd ik gevraagd om bij te springen op de corona-unit, maar omdat ik nog herstellende was zag ik dat niet meteen zitten. Gelukkig was daar alle begrip voor." Hanne zag in die periode hoe hard haar collega’s werkten. En langzamerhand bekroop haar het gevoel: ik doe ze tekort, ik wil ook een bijdrage leveren en leren hoe coronazorg werkt. In de derde golf, toen ze zich veel beter voelde, gaf ze aan dat ze er klaar voor was. En haar hulp was meer dan welkom, want bij andere verpleegkundigen begon de rek er langzaam uit te raken.

Hanne vertelt hoe het bij hen werd ingericht: twee afdelingen werden samengevoegd op een tijdelijke afdeling, in dit geval urologie en chirurgie. Samen bemanden ze een eigen corona-afdeling: "Onze leidinggevenden kozen er bewust voor om dit zo te doen, zodat je altijd met een paar mensen werkt die je kent. Op die manier weet je beter wat je van elkaar kan verwachten. Ook werd ons gevraagd: 'Wat heb je nodig om je veilig te voelen?' Bijvoorbeeld de eerste paar keer meelopen, zonder echt aan de slag te hoeven. Dat heeft wel geholpen. Net als gekoppeld worden aan een collega van je eigen afdeling, dat helpt om je vertrouwd te voelen."

En daar was Hanne maar wat blij mee, aangezien ze het best spannend vond. In de praktijk bleek het ook fysiek een uitdaging. Omdat je voortdurend een isolatiepak en beschermbril (zie foto) draagt en dubbele handschoenen aan moet, worden normale werkzaamheden een stuk zwaarder; even snel een bed opmaken duurt langer en het ademhalen door een mondmasker de hele dag is echt pittig. Gelukkig waren de werkzaamheden op de IC intensive care (intensive care)-afdeling tijdens de derde golf aardig uitgekristalliseerd, bijna op het routineuze af. "Dat was maar goed ook", zegt Hanne, "want met zo’n pak aan en vooral emotioneel was het al zwaar genoeg."

Echt wel wat gewend zijn

Mentaal was de impact inderdaad groot, zo ervaarde ook Symona. "Op mijn eigen afdeling ben ik wat dat betreft echt wel wat gewend. Tijdens de opleiding word je ook getraind in rouwverwerking en omgaan met de familie van de patiënt. Maar hier liep het anders; door het grillige ziektebeeld, maar ook omdat er geen of heel weinig bezoek bij mocht zijn. Daardoor liepen emoties soms hoog op bij de familieleden. Tijdens de eerste golf was er nog veel begrip en hield men zich keurig aan de regels."

Maar tijdens de tweede golf, waar Symona geen buddy meer was maar zelf patiënten onder haar hoede kreeg, raakten mensen geïrriteerd. "Ze waren het zat." Er waren dan ook zeker momenten dat Symona zich behoorlijk machteloos voelde. Ze schreef het van zich af in een dagboek, al die heftige momenten. De meneer die ze hielp om zijn koffer in te pakken bijvoorbeeld. Hij mocht weer naar huis. Hun huis, dat helemaal was opgeknapt omdat hij en zijn vrouw – recent zoveel jaar getrouwd – toch niet op vakantie konden. "Hij liet een foto zien van zijn vrouw, die in de eerste golf was overleden aan corona. En toen herkende ik haar, zij was mijn patiënt geweest, maar dat wist ik niet. En zo waren er heel veel verhalen van families die elkaar kwijtraakten. Zoveel mensen die het niet hebben gered en soms geen afscheid konden nemen. Dat heeft me nog het meeste geraakt."

Ei kwijt bij collega’s

Die heftigheid herkennen Hanne en Ellen zeker. Het besef hoe ziek een coronapatiënt kan zijn, hakt erin als je dat van dichtbij meemaakt. Hanne kon zich dan ook ergeren aan vriendinnen die zich niet aan de maatregelen hielden of er laks mee omgingen, terwijl zij in het ziekenhuis werd geconfronteerd met de harde realiteit. Ze koos er dan ook bewust voor om haar privékring klein te houden. Gelukkig kon ze haar ei goed kwijt bij collega’s. Want door de tijd heen ontstond er niet alleen in de samenleving, maar ook in het ziekenhuis een zekere 'coronamoeheid'. Toch wisten de verpleegkundigen elkaar voortdurend op te peppen. Diep ademhalen, schouders eronder en gaan. Symona kan zich daar helemaal in vinden: "We vonden steun bij elkaar, de meiden van onze eigen afdeling." 

En ze voelde zich gesteund door haar omgeving. Hoewel een deel bezorgd was – moet je het wel willen om het zo op te zoeken – lieten vrienden en familie ook merken dat ze trots waren. Ook familieleden van patiënten uitten hun waardering door lieve kaarten te sturen. Hanne beaamt hoe hartverwarmend die steuntjes in de rug waren. 

Ruimte voor eigen initiatief

Op de werkvloer werd ook hard meegedacht hoe het werk dragelijk te houden. "Op de corona-afdeling werd gezorgd voor maaltijden en broodjes voor het personeel, waardoor je je niet helemaal hoefde om te kleden en de pauze dus zoveel mogelijk kon besteden aan even bijtanken. Ook werden er extra pauzes ingelast, want als je lange tijd op de isolatieafdeling aanwezig bent kan je last krijgen van een droge mond, hoofdpijn of duizeligheid. Daar werd goed op gelet."

Bovendien was er ruimte voor eigen initiatief, wat Symona zeer waardeerde: "Ik kon creatief en oplossingsgericht meedenken. Patiënten die water wilden bijvoorbeeld. Ik liet ze weten dat ze dat konden aangeven en dan kwam ik het brengen. Maar er bleek onder de patiënten die daartoe in staat waren vooral behoefte te zijn om het zélf te kunnen pakken. Dus heb ik geopperd om vrolijk gekleurde karaffen neer te zetten en daar budget voor geregeld. Er is veel mogelijk, zolang je met elkaar in gesprek blijft. En je moet mondig genoeg zijn, want er wordt veel van je gevraagd."

Zorg is voor iedereen 

Uiteraard gaat het gesprek op een gegeven moment ook over vaccineren. Bij de ziekenhuizen waar verpleegkundigen Hanne en Ellen werkzaam zijn, is tijdig voorlichting gegeven over de mogelijkheden van vaccineren. Maar tot nu toe wordt de keuze voor wel of niet vaccineren aan de medewerkers zelf overgelaten. Dit tot grote opluchting van Hanne. "Ik was even bang dat we vanuit de organisatie werden verplicht ons te laten vaccineren, maar dat was gelukkig niet zo."

Voor Hanne en ook Ellen staat namelijk voorop dat iedereen de ruimte moet krijgen hier een eigen keuze in te maken. "Het is strikt persoonlijk", vindt Hanne, "en voor iedereen zit er iets anders achter. Daarover oordelen is te makkelijk." Al speelt voor hen als verpleegkundigen uiteraard ook het dilemma van de veiligheid voor iedereen. Beiden hebben ze – vanuit hun eigen verantwoordelijkheid voor het beschermen van kwetsbare patiënten – de kans benut om zich vroeg te laten vaccineren. Maar heeft een patiënt zich niet gevaccineerd, dan helpen ze die natuurlijk net zo goed als ieder ander. Ellen: "Dat is mijn beroepseer. Mijn professie vraagt erom mijn eigen mening aan de kant te zetten. Zorg is voor iedereen en je sluit niemand buiten." Maar het is diezelfde professionele houding die voor henzelf de keuze voor wel vaccineren deze keer beïnvloedde. 

Ellen observeert dat de afgelopen twee weken het aantal coronapatiënten weer is toegenomen op haar afdeling. Sindsdien is de keuze voor wel of niet vaccineren ook meer onderdeel van gesprek op de werkvloer. Ellen ziet dat meningen over de maatregelen en vaccineren kunnen veranderen in de tijd. "Dat COVID voortduurt maakt dat iedereen er opnieuw over na moet denken en dat mensen soms toch tot een andere keuze komen", stelt ze. Maar de beslissing voor al dan niet vaccineren moet volgens haar niet onder druk genomen worden.

Voor de medewerkers op de IC intensive care (intensive care)-afdeling geldt dat het allang duidelijk is dat de gevolgen van COVID-19 heftig en soms onomkeerbaar zijn, wat maakt dat de vaccinatiegraad daar erg hoog is. Ellen: "Als je ziet hoe ziek mensen zijn kun je haast moeilijk een andere beslissing nemen." Ellen maakte van dichtbij een patiënt mee die spijt had zich niet te hebben gevaccineerd nadat zij en haar man op de verpleegafdeling belandden door corona. "Haar man kwam te overlijden. Hoe tragisch is dat?" "De discussie tussen de gevaccineerden en niet gevaccineerden is een hele complexe", besluit ze. Ze hoopt dan ook dat het niet zover gaat komen dat er keuzes gemaakt moeten worden over wie het allerlaatste IC-bed krijgt. 

Meer waardering voor elkaar 

De drie verpleegkundigen kijken terug op een hele intensieve periode. Zeker zwaar, maar ook heel bijzonder. Alle drie hebben ze het gevoel een waardevolle bijdrage te hebben geleverd. Niet alleen op de corona-afdeling, maar ook binnen de omgeving van het ziekenhuis. Symona: "Ik heb het idee dat wij, de verpleegkundigen, nu meer worden gezien. Er werd ons gevraagd: 'Wat hebben jullie nodig? Een welkome benadering!"

Tuurlijk, de bonus die ze ontvingen was ook leuk, maar het is niet in geld uit te drukken hoe belangrijk ze het vindt dat er oprechte verbinding is ontstaan. "We hebben meer waardering voor elkaar. Het was écht een gezamenlijke inspanning van de hele afdeling, waar allerlei gespecialiseerde verpleegkundigen met verschillende expertises bij elkaar kwamen. Ik had bijvoorbeeld kennis van stervensbegeleiding, iemand anders weer van het hart. Zo wisten we elkaar te vinden en te versterken. Daar waar het druk is, samen de handjes uit de mouwen. Heel erg mooi, in een verschrikkelijke tijd."

Meedenken met management 

Hanne hoopt dat leidinggevenden ook in de toekomst zo voortvarend blijven communiceren met verpleegkundigen. "Kunnen meedenken in het proces, een bepaalde mate van zeggenschap hebben, dat is echt belangrijk voor ons. Wij zijn per slot van rekening degenen die aan het bed staan. Dus laat ons, verpleegkundigen, meedenken in beslissingen die het management maakt. Op de corona-afdeling was er geen andere optie. We hebben nu allemaal gezien dat het werkt. En het draagt ook bij aan werkplezier en motivatie." Ook voor Ellen is dit cruciaal, mede ook omdat het personeelstekort in de ziekenhuizen zorgelijk hoog is. Als dat niet verandert zullen de gevolgen enorm zijn.   

Symona heeft er vertrouwen in dat deze manier van samenwerking zal beklijven. Net als op corona-afdelingen in ziekenhuizen, zij het op een andere schaal. Om dergelijke grillige, besmettelijke epidemieën goed op te kunnen vangen blijft een goede samenwerking en heldere communicatie noodzakelijk. "Hopelijk slagen de mensen erin de energie op te brengen nu de volgende golf zich volop heeft aangediend. Op eigen afdelingen is het ook druk. Ik maak me vooral zorgen over de jonge generatie verpleegkundigen. Met hun diploma net op zak, alleen maar theorie en dan zoveel heftigheid meemaken. Gaan ze dat volhouden? Is het vak niet te zwaar? Het gaat niet om het harde werken, daar is niemand bang voor, maar het emotionele gedeelte wat erbij komt kijken. Dat leer je niet in de boeken, daar heb je ervaring voor nodig."

Toch melden de verpleegkundigen zich zo aan als er een beroep op hen gedaan wordt: "Ik heb veel geleerd, over mezelf, over het werk. Waarin we samen het verschil kunnen maken. En dat is waarom ik het vak ben ingegaan."