Het leven van Robin als modefotograaf is sinds corona sterk veranderd. Het kost hem meer tijd om goede opdrachtgevers te vinden en om deze opdrachten te kunnen uitvoeren moet hij steeds opnieuw worden getest. Robin: “Vorige week ben ik vier keer getest en deze week alweer twee keer. Van die sneltesten krijg ik nu om de haverklap een bloedneus. Lekker is dat. Maar ja, ik moet toch werk hebben.”
Dit interview is afgenomen op 8 februari 2021.
Robin worstelt met de maatregelen die de overheid oplegt sinds corona. Vooral het afstand houden maar ook een mondkapje dragen zijn beide erg lastig als je met modellen werkt. Ook Jane die als modestyliste in haar vak vaak mensen moet aanraken, moet nu creatief zijn en andere bronnen van inkomsten aanboren om ervoor te zorgen dat ze geld in het laatje krijgt. Nu lukt dat nog net, maar voor hoe lang? Het is een wankel evenwicht en dat vreet aan ze, al houden ze de moed erin.
Droombaan
Jane is sinds corona veel van haar inkomsten kwijt geraakt. Jane: "Ik zoek de juiste kleding bij mensen en zorg dat kleding van nieuwe collecties gefotografeerd wordt. Mijn klanten zijn onder andere modemerken en -ketens maar soms ook particulieren." Opdrachten vielen ineens weg en de kans die ze had op een vaste droombaan in een chique boetiek vervloog als sneeuw voor de zon toen de winkels dicht moesten.
Nu is het omschakelen geblazen om ervoor te zorgen dat ze vanuit haar freelance bedrijf toch klanten vindt, zodat ze in haar levensonderhoud kan voorzien. Jane: “In plaats van een vaste baan gecombineerd met een aantal klanten via mijn eigen bedrijf moet ik nu met heel veel verschillende opdrachtgevers werken. Het is een spannende tijd. Ik red me toe nu toe, omdat ik van één klein onderdeel van mijn bedrijf - ik verzamel en verkoop bijzondere modeaccessoires - nu mijn 'corebusiness' aan het maken ben. Dit slaat gelukkig aan.” Jane heeft naast de coronacrisis ook last van Brexit. Vaak haalt ze objecten uit Engeland en naast de vertraging op de levering moet ze daar nu ineens ook meer invoerbelasting over betalen. Financieel wordt het er zo niet leuker op.
Het werken met verschillende klanten en opdrachtgevers is volgens Jane enerzijds haar redding, maar heeft anderzijds ook veel nadelen en heeft haar ook aan het denken gezet: “Je merkt hoe verschillend mensen met de regels omgaan. De één is heel precies, terwijl de ander zegt dat het bij hen veilig is, ik niet zo overdreven moet doen en geen mondkapje hoef te dragen. Allemaal leuk en aardig bedoeld, maar ik moet elke keer opnieuw bedenken hoe ik hier mee om ga. Want ja, ik wil die opdracht natuurlijk wel graag hebben, maar ik wil ook niet besmet raken.”
Nederland staat in de EU (Europese Unie) op een zevende plek met ruim 12% zzp’ers in 2018. Dit aantal stijgt sindsdien (CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek), 2020). Begin 2020 waren er 1,2 miljoen werkenden voor wie zzp de hoofdbaan is. Er zijn veel meer mannen (60%) dan vrouwen (40%) zzp’er. Slechts een kleine 6% van de zzp’ers is een jongere (15 tot 25 jaar) en ongeveer 35% is 25-45 jaar (CBS, 2019). De zzp’ers zijn werkzaam in diverse sectoren zoals in de culturele en creatieve sector, maar bijvoorbeeld ook in de bouw en horeca.
In 2020 was ruim 90% van de bedrijven in de culturele sector een eenmanszaak. Het aandeel zelfstandigen in de creatieve industrie is in tien jaar tijd bijna verdubbeld tot 46% in 2018. Kunstenaars en creatieve professionals voelen zich vaak prettig in deze autonome en flexibele werkvorm. Hun werk is sterk verbonden met hun identiteit. Door deze 'mindset' maar ook omdat het door de Nederlandse wetgeving voor bedrijven aantrekkelijk is om op flexibele basis zzp’ers in te huren, groeien creatieve bedrijven qua aantal werknemers minimaal (Creatief Ondernemerslab, 2020).
Door corona zijn veel zzp’ers in de problemen gekomen en zonder werk komen te zitten. Voor veel zzp'ers zijn de opdrachten gedurende een lange tijd sterk teruggevallen of zelfs verdampt. Vooral voor zzp'ers die in hun werk direct in contact staan met klanten, zoals kappers, schoonheidsspecialisten, masseurs, maar ook de modefotograaf en -styliste in dit voorbeeld, hebben de gedragsmaatregelen tijdens de lockdown grote gevolgen gehad. Het is voor deze uitvoerende zzp’ers in deze periode vrijwel onmogelijk om hun werkzaamheden goed uit te voeren (zzpvergelijker.nl).
Sneltesten als vrijbrief
Robin herkent dit maar al te goed. Als modefotograaf fotografeert hij vaak modellen en heeft hij 'shoots' die soms een hele dag duren, waarbij veel komt kijken. Het naleven van de maatregelen levert tal van lastige situaties op. Naast verschillende opdrachtgevers werkt hij ook in verschillende groepen, soms dus een dag lang. Dan is het elke keer weer spannend wie er - in verband met klachten - op komt dagen en hoe de situatie is.
Welke eisen er gesteld worden verschilt soms sterk per opdrachtgever. Robin: "Soms wil de opdrachtgever dat we in een 'bubbel' werken en ons allemaal van tevoren laten sneltesten, zodat we gedurende de dag ons vrij kunnen bewegen. Maar helemaal vrij van risico is dat niet, zeker niet als een klus twee of drie dagen duurt en er soms toch even iemand binnen komt waaien, bijvoorbeeld voor de make-up. Dan vragen we ons af: moeten we ons dan elke dag weer laten testen? Want het is ook zo dat Iedereen aan het einde van de dag weer naar huis gaat, thuis besmet kan raken en dat ongemerkt de volgende dag meeneemt naar de rest."
Robin heeft het helemaal gehad met het sneltesten, ook omdat de uitslag niet 100% zeker is en dus tot schijnveiligheid leidt. "Toch is het beter dan niets, ik ben blij dat de opdrachten zo nog door kunnen gaan."
Het werken met een sneltest kan moeilijke afwegingen voorkomen. Met een sneltest weet je in 15 minuten of je bent besmet. Sneltesten lijken qua werking op zwangerschapstesten. Bij een sneltest wordt soms neusslijm afgenomen (zoals hier het geval lijkt), maar er zijn ook niet-invasieve testen die werken met speeksel, wangslijm of ontlasting. Het werken met sneltesten wordt momenteel aangeraden om ervoor te zorgen dat de samenleving weer gedeeltelijk open kan. Maar een sneltest mag niet afgedwongen worden, dat is in strijd met de fundamentele rechten van de mens. Helemaal zonder risico’s is het werken met sneltesten trouwens niet, omdat ook een (snel)test foutmarges kent.
Door de Sociaal Economische Raad is onlangs een advies [1] opgesteld om het werken met sneltesten en testbewijzen tijdelijk en verantwoord mogelijk te maken. Er wordt momenteel hard gewerkt aan het ontwikkelen van sneltesten en zelftesten. Deze laatste worden nu ook door commerciële aanbieders aangeboden. Maar er kleven ethische vragen en bezwaren aan sneltesten en het gebruik van het bewijs ervan. De Gezondheidsraad heeft op 14 januari haar advies 'Testbewijzen voor SARS (severe acute respiratory syndrome)-CoV (coronavirus)-2: ethische en juridische voorwaarden' [2] gepubliceerd mede om proportionaliteit van het tonen van een testbewijs af te wegen tegen het doel ervan, maar ook om fraude en schijnveiligheid tegen te gaan.
Je veiligheid of je werk?
Wat het omgaan met de regels betreft, zijn de verschillen wel groot. "Er zijn ook opdrachtgevers die het niet zo nauw nemen", stelt Robin. "Het is toch zo dat als een opdrachtgever geen eisen stelt en zelf op de set zonder mondkapje werkt, de anderen heel snel geneigd zijn dit te volgen. Dat brengt me dan in een lastige situatie, want wat doe ik dan? Ik moet steeds een haast onmogelijke afweging maken tussen mijn werk en mijn gezondheid." Goed voorbeeld doet volgen, maar dat werkt dus blijkbaar ook omgekeerd zo.
Jane en Robin vinden het best lastig het gesprek hierover aan te gaan met hun opdrachtgevers. Jane: "Je wilt niet dat ze je bij voorbaat al moeilijk vinden doen en als je niet meewerkt, heb je geen opdracht." Robin: "Wat bij mij meespeelt is ook dat ik denk dat ik al corona heb gehad, helemaal in het begin. Dat maakt dat ik zelf minder bang ben."
Coronastewards
Waar men in de zorg werkt met coronameldpunten of coronateams, werkt men in de modebranche met coronastewards. Die moeten ervoor zorgen dat de regels goed worden nageleefd en er zo weinig mogelijk risico ontstaat op besmettingen. "Die stewards zijn hard nodig", stelt Robin. "De meeste mensen raken op een gegeven moment in een creatieve 'flow' en tja, dan neemt het gewoontegedrag het gewoon over." Jane: "Dat heb ik nou ook. Dan heb ik er de hele dag opgelet en dan ineens merk ik dat ik aan iemand zit te frunniken, effe hier en daar wat kleding verschuiven en dan vergeet ik dat mondkapje en die afstand helemaal. Ik schrik er dan van." Dat er iemand is om je de hele tijd aan de regels te herinneren is dus bepaald geen overbodige luxe.
Vanaf het moment dat ook de contactberoepen de deuren moesten sluiten, moeten de modellen - die in de regel professionele hulp krijgen bij het aanbrengen van make-up - nu zelf hun make-up verzorgen. Robin: "Dat is een heel gedoe. Vergelijk het met Rembrandt die zijn modellen vertelt dat ze zelf maar even wat verf op het doek smeren", zegt hij lachend. "Een 'make-up artist' heet niet voor niets 'artiest'. Niet iedereen kan dat goed." En zo kan het zomaar gebeuren dat er op de set toch ineens een vlekje op het gezicht van een model wordt weggewerkt en dat de steward snel in actie moet komen. Robin: "Het maakt het werk er niet leuker op, maar het helpt dat ik er niet alleen op hoef te letten."
Het is begrijpelijk dat mensen wanneer ze in een zogeheten 'flow' zitten minder letten op de coronamaatregelen. Het inschakelen van een coronasteward op de werkvloer kan dan goed van pas komen om mensen te herinneren aan de regels. Een coronasteward (in andere sectoren coronamanager of coronacoördinator genoemd) neemt op basis van een risico-inschatting als het ware mede verantwoordelijkheid en corrigeert gedrag met een knipoog en zonder er ophef over te maken. Dat kan handig zijn, zeker als mensen geneigd zijn terug te vallen in gewoontegedrag.
Het werken in 'bubbels' met mensen die vlak van tevoren negatief zijn ge(snel)test kan een oplossing zijn als je samen een bepaalde taak moet verrichten of klus moet afronden. Maar een 'bubbel' is als een zeepbel. Het is dus van belang ervoor zorg te dragen dat niemand de bubbels 'lekprikt', zoals hier in het voorbeeld wordt gesuggereerd. De oplossing werkt alleen als je 'onder elkaar' blijft en - indien een klus meerdere dagen duurt - je ook thuis ervoor zorgt dat je niet door anderen wordt besmet en dus de regels strikt naleeft. Omdat dit systeem nooit waterdicht is, komt het hierbij aan op wederzijds vertrouwen. Het is belangrijk hierover van tevoren duidelijke afspraken te maken. Vooral de combinatie van maatregelen werkt goed: naast de sneltest ook de bubbel en de coronasteward om de veiligheid te waarborgen.
Kwestie van principe
De coronaregels zetten eigenlijk druk op alle facetten van het werk: de planning, de contacten met opdrachtgevers, de onderhandelingen over geld en de uitvoering. Niets lijkt meer vanzelf te gaan. Alles kost meer overleg en dus tijd, en er is sprake van veel onzekerheid. Of er voldoende mensen zijn, of er goede faciliteiten zijn om afstand te houden, of de veiligheid voldoende kan worden gewaarborgd. Robin: "Over alles moet je nu nadenken en dat verstoort het creatieve proces. Bedenk dan ook nog dat veel niet door kan gaan en je de ene week niet weet welke regels de volgende week gelden."
En er is minder geld. Dat betekent voor beide ondernemers dat ze nu meer moeten doen voor minder geld. Maar ook dat hun onderhandelingspositie zwakker is geworden. Jane: "Dit breekt me nu soms op. Ik ben gewend te onderhandelen over mijn uurprijs en daarbij heb ik een principe dat ik niet onder een bepaald bedrag ga. Dat principe heb ik al moeten loslaten en daar baal ik van. Maar ik weet dat er voor mij tien anderen zijn die het voor minder doen. En ik weet niet of ik volgende maand nog werk krijg, dus zeg ik nu eerder ja. Heel lastig vind ik dat. Opdrachtgevers maken hier ook misbruik van."
Het is voor beiden nog niet duidelijk hoe ze hier beter mee kunnen omgaan. Door te werken met een vaste opdrachtgever waarmee ze iets van een 'band' hebben kan verlies van inkomen mogelijk worden tegengegaan. Robin: "Het is ook fijn dat de Tozo (Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers) er is, maar die is tijdelijk en het betreft slechts een aanvulling op je inkomen. Ik moet eigen inkomsten hebben en wil dat ook. Maar ja, iedereen denkt nu vooral aan zijn eigen hachje, je wilt niet weten hoe bizar veel ik onder mijn prijs heb gewerkt de laatste tijd." Toch zijn beiden blij dat ze nog steeds werk hebben en denken ze de coronatijd wel te overleven. Al moet het natuurlijk niet veel gekker worden.
De economische gevolgen van de coronacrisis hakken er zwaar in bij ondernemers. Niet alleen missen ze perspectief, zo blijkt uit de Volkskrant (februari 2021). Maar ook heeft de crisis impact op de mentale gezondheid. Al is de mentale gezondheid van Nederlanders gedurende de coronacrisis over de gehele linie niet sterk achteruitgegaan, er zijn fluctuaties en verschillen tussen doelgroepen. Bij veel zzp-ers en andere ondernemers zijn gevoelens van stress, eenzaamheid en slapeloosheid toegenomen en bestaansonzekerheid uit zich in stress, gevoelens van somberheid, depressie en meer slaapproblemen (DUIC, 2020, Impactmonitor Ede, 2020).
Uit onderzoek van het RIVM en het Trimbos instituut [3] blijkt dat veel mensen naast negatieve ook positieve gevolgen rapporteren door de coronacrisis: meer rust en tijd voor gezin, meer aandacht voor elkaar in de buurt, versterkt ervaren van onderlinge solidariteit en meer tijd doorbrengen in de buitenlucht. En de veerkracht van mensen lijkt groter dan gedacht. Sociaal kapitaal (het ontvangen van steun van naasten) blijkt een centrale factor die bijdraagt aan het naleven van gedragsregels, het verminderen van angst en stress, en het vertrouwen in de overheid [4].
Omgaan met andersdenkenden
Het gesprek met Robin en Jane eindigt op een wat filosofisch niveau. Over dat je in crisistijd veel leert over hoe andere mensen denken en wat ze in wezen zijn. Robin: "Ik kan me zo kwaad maken om mensen die laconiek met de regels omgaan. Ik begrijp het ook niet. Ze denken niet na en nemen hun verantwoordelijkheid niet. Ik wil het niet op mijn geweten hebben dat mijn oma door mijn gedrag besmet raakt of zelfs sterft. Daar doe je het toch allemaal voor." Jane: "Ik merk in mijn kringen vaak het omgekeerde, dat mensen mij te gespannen met de regels vinden omgaan, ze vinden mij overdreven. Maar ik wil gewoon op mijn manier met de maatregelen omgaan zodat ik niemand besmet." We moeten samen door de crisis heenkomen vinden ze, maar zonder kleerscheuren zal het niet gaan.
Met dank aan
Met dank aan:
Robin (modefotograaf, 23 jaar) en Jane (modestyliste, 29 jaar). Om privacyredenen zijn deze namen gefingeerd.
Bronnen:
- Sociaal Economische Raad (maart 2021) Veilig en versneld open met verantwoord testbeleid
- Gezondheidsraad (2021) Testbewijzen voor SARS-CoV-2: ethische en juridische voorwaarden
- Van Bon-Martens, M., Van Doesum, T., Leone S., De Beurs, D., Kroon, H. & Shields-Zeeman., L (2020). Trimbos instituut. Impact van de coronacrisis op het werk en welzijn van professionals voor psychische hulp
- Engbersen, G., A Krouwel, A., Wentink, T., van Toorn, M., Snel, E., Erdem, Ö., Custers, G. (2020). De bedreigde stad. De maatschappelijke impact van COVID-19 op Rotterdam
Dit interview is afgenomen op 8 februari 2021.