Voor dit verhaal spraken we met vier mensen van buurtbemiddeling: Bente London en Marjan Vos, directeur en coördinator van Stichting Beterburen in Amsterdam en Rianne Staats (coördinator) en Carol Hessels-Wiertsema, (bemiddelaarster) van Buurtmiddeling Utrecht. Tot slot spraken we Erna Hooghiemstra, voormalig voorzitter van de Werkplaatsen Sociaal Domein.

Meer meldingen door corona

Niet eerder werden er zo veel burenruzies gemeld bij buurtbemiddelings-organisaties als in het coronajaar. Vooral in de grote steden hadden buren meer last van elkaar. Bente Londen, directeur van Beterburen zag het aantal meldingen in Amsterdam en de tien omringende gemeenten waarvoor zij bemiddelen, toenemen. Maar liefst 2.500 meldingen (een stijging van 5%) kregen zij in 2020 te verwerken. Ook Utrecht volgt de landelijke stijging. “Als je thuis moet werken en boven je hoofd spelen vijf kinderen vijf volle schooldagen lang tikkertje, dan is het niet zo gek dat dat overlast geeft”, vertelt Bente. De combinatie thuis werken en de sluiting van de scholen bleek een explosieve mix. “Geluidsoverlast is altijd al een belangrijke oorzaak voor conflicten geweest”, vult Bente aan. “Doordat we thuis moeten blijven, zien én horen we meer van elkaar. Wie moet vergaderen of studeren is gebaat bij rust en stilte. En die is in de gehorige portiekflats in de grote steden ver te zoeken.” Een lastige situatie voor buren in heel Nederland én voor bemiddelaars. Hun werk werd door de coronamaatregelen aanzienlijk bemoeilijkt.

Niet meer bij de buren op bezoek

Buurtbemiddeling start doorgaans met een melding. “Vóór corona gingen we met twee bemiddelaars bij de melder op bezoek", vertelt Marjan van Beterburen. "We hoorden het verhaal aan, legden de procedure uit en belden vervolgens bij de buren aan waarmee het conflict bestaat. Door de lockdowns konden we niet meer op huisbezoek.  De bemiddeling zelf vindt eigenlijk altijd plaats op een neutrale locatie. Beide partijen mogen dan mensen meenemen ter ondersteuning. Door de lockdown is dit allemaal veranderd.” Beide organisaties doen de intake nu telefonisch; de buren ontvangen voortaan een uitnodiging per brief en de bemiddeling zelf vindt online plaats. “Dat heeft heel wat voeten in de aarde gehad”, zeggen zowel Bente als Rianne. “In het begin was er weerstand tegen het online bemiddelen. Bemiddelaars misten het non-verbale in de communicatie om de partijen samen te kunnen brengen. Aan de andere kant waren bemiddelaars ook huiverig voor direct contact. Angst voor besmetting speelde daarbij een rol. “Je weet nooit wat je aantreft bij een huisbezoek. Een huis kan klein zijn en vol staan met meubels. Om dan de 'anderhalvemeter' te waarborgen is niet doenlijk.” Het feit dat buurtbemiddeling werkt met vrijwilligers speelt ook een grote rol. “Het is natuurlijk belangrijk dat zij betrokken blijven. Dus daar doe je je best voor”, vertelt Rianne.  

Op afstand in het buurthuis

Beide organisaties boden de bemiddelaars online trainingen aan. Bijvoorbeeld om de intake telefonisch af te kunnen handelen en online te bemiddelen. Inmiddels is de weerstand tegen het online werken afgenomen en kan iedereen ermee uit de voeten. Sinds er weer meer kan, keren de organisaties terug naar een buurthuis voor bemiddeling. “Mensen die niet in staat zijn om via digitale middelen een gesprek aan te gaan, bereik je anders niet", onderstreept Bente. "Kwetsbare groepen zoals statushouders en laaggeletterden zijn, zeker tijdens een lockdown, lastig te bemiddelen.” Om hen te helpen bij conflicten ontvangen ze ook in Utrecht weer buren in buurthuizen. “Daar zijn spatschermen en is er voldoende ruimte om afstand te bewaren”, legt Rianne uit. “Een mondkapje is verplicht. Net als handen desinfecteren. Daar is beheer aanwezig om te handhaven. Daarnaast mogen buren nu nog maar één persoon meenemen ter ondersteuning. Zo is social distancing ook echt uitvoerbaar.”

Met online gaan we makkelijker de grens over

Corona leverde ook goede dingen op. “Omdat we niet meer konden aanbellen bij de buren van een melder, stuurden we hen een brief. Maar de respons was laag”, vertelt Marjan. Om dat te verbeteren, werd de brief vervangen door een A5-kaart. De tekst werd ingekort en het taalgebruik eenvoudiger. Ook werd er een handgeschreven, persoonlijke tekst aan toegevoegd. Dát kwam veel beter aan. “Hadden we veel eerder moeten doen. Dus die kaart blijven we ook ná corona gebruiken”, benadrukt Marjan. In Amsterdam riepen ze ook de hulp in van de woningcoöperatie. “Een warme aanbeveling van hen hielp ons om in contact te komen met bewoners”, voegt Bente toe. Daarnaast zien Rianne en Bente ook de voordelen van online werken. ”Voor mensen die zeer opzien tegen een confrontatie met de buren kan Zoom een drempel wegnemen. En mensen die veel op pad zijn, zijn met online bemiddeling makkelijker in te plannen. Het biedt in die zin gewoon meer mogelijkheden”, aldus Bente.” Rianne vertelt dat verschillende studentenhuizen in Utrecht een huisbaas hebben die voorheen onbereikbaar leek omdat hij of zij in het buitenland verblijft. “Met online gaan we makkelijk de grens over. Dat is echt winst en hadden we voor corona nooit aan gedacht.”

Onbekend maakt onbemind

“Een conflict met je buren is vaak erg ingrijpend”, vertelt Marjan. Mensen leven tegenwoordig meer langs elkaar heen dan vroeger. De galerij wordt schoongemaakt door een bedrijf in plaats van door bewoners zelf, waardoor bewoners elkaar nauwelijks ontmoeten. En precies dat ontbreken van contact blijkt nadelig. “Want in het contact met elkaar hoor je wat er speelt. Bijvoorbeeld dat de onderbuurman is ontslagen. En dat de bovenbuurman vroeg op moet om zijn vrachtwagen te besturen”, vult Bente aan. “Als mensen niets van elkaar weten is de kans dat ze in vooroordelen schieten heel groot. We zien steeds weer, dat als mensen tijdens een bemiddeling horen wat er speelt bij de buren, dat er dan ruimte komt voor begrip en er een mogelijkheid ontstaat tot toenadering. Dan kan een conflict meestal wel samen worden opgelost.” Met andere woorden: conflicten tussen buren kunnen vaak voorkomen worden door contact tussen mensen te stimuleren. Bijvoorbeeld door het gesprek aan te gaan met elkaar. “Er is te weinig samen”, zegt Bente. “Terwijl je het in een flat of portiekwoning ‘alleen samen’ goed houdt. Daar moeten we mensen meer bij helpen.” En dat is precies wat de bemiddelingsinstanties tijdens Corona actiever hebben gedaan, bijvoorbeeld door meer coachend te werken. 

Van je buren moet je het hebben

Dat de pandemie leidde tot meer conflicten tussen buren is een belangrijk gegeven. Maar onmiskenbaar laten de talrijke hulpinitiatieven in heel Nederland het belang zien dat mensen hechten aan nabuurschap. Voor elke letter van het alfabet is een stad, gemeente of dorp te noemen waar coronahulp spontaan op gang kwam om buren te helpen. De meeste gemeenten maken hierbij gebruik van een online platform zoals NLvoorelkaar.nl of Indebuurt.nl. Vaak worden deze platforms door welzijnsorganisaties gefaciliteerd, die vrijwilligers koppelen aan mensen die coronahulp nodig hebben. Maar ondanks dat er online veel hulp wordt aangeboden, worden bepaalde groepen niet bereikt. Vooral mensen met beperkte digitale vaardigheden, zonder computer of smartphone en angstig voor al het digitale, blijven onzichtbaar als alle hulp online wordt aangeboden. Dat zien de buurtbemiddelaars ook. Zonder ‘offline’ activiteiten gaat het dan ook niet. De Werkplaatsen Sociaal Domein tekenden onlangs samen een groot aantal lessen op over buurthulp in coronatijd in het magazine Op afstand nabij. Erna Hooghiemstra, mede-auteur van het magazine en voormalig voorzitter van de werkplaatsen licht toe: "Uit de praktijk blijkft dat veel initiatieven in buurten en wijken gericht zijn op praktische hulp en voedselvoorziening aan eenzame volwassenen en ouderen. Denk aan voorbeelden als ‘Soep op de stoep’ in Lochem maar ook aan het inzetten van een buurtkok die mensen in de buurt verbindt en in tijden van crisis in een behoefte voorzien. Mensen vinden het fijn om boodschappen voor iemand te doen, voor anderen te koken of gewoon langs de deur te gaan voor een praatje, maar als je naar al die mooie initiatieven kijkt, is er ook nog veel te leren en te verbeteren."

In - of uitsluiting in de buurt?

Een van de lessen van het onderzoek van de Werkplaatsen is dat veel kwetsbare buurtbewoners aan het begin van de pandemie van de radar verdwenen. Contact met professionals werd bemoeilijkt.  Zomaar een buurthuis binnenlopen ging niet meer en veel mensen waren angstig om op straat te komen. De praktijk laat volgens Erna duidelijk zien dat er niet alleen sprake is van een digitale kloof maar dat kwetsbare groepen vaak ook van burgerinitiatieven worden uitgesloten. Zeker in tijden van een pandemie is dat pijnlijk, want juist deze mensen kunnen een steuntje in de rug goed gebruiken. De conclusie die uit ons onderzoek kan worden getrokken: het is enorm belangrijk is dat formele en informele partijen elkaar vinden en versterken in wijken en buurten. Erna: “Professionals spelen vaak een rol aan de achterkant bij dit soort informele burgerinitiatieven, ze dragen bij aan een duurzame voortzetting ervan. Veel burgerinitiatieven verdwijnen namelijk als mensen hun gewone leven weer oppakken. Opbouwwerkers kunnen een rol spelen in het onderhouden ervan en helpen bij het verbinden met mensen die makkelijk over het hoofd gezien worden.” De pandemie onderstreept volgens Erna dat een goed onderhouden relatie tussen professionals en kwetsbaren en tussen burgers onderling in de wijk fundamenteel is om in crisistijd mensen snel aan elkaar te kunnen verbinden.